Ke Au Hou, Volume II, Number 19, 10 Mei 1911 — Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI KA HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA-KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE-A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO [ARTICLE]

Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI KA HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA-KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE-A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO

MAHELE EKOLU Ka Ai-Lolo ana o na Moopuna a Kauluhe nhi-hihi-kolo-i-uka—Lawalawa-Kua na Ai A KA LuA—UIUPAIA NA KUMU Lua Kaulana A ia wa i ku aku ai o Kulepe a hoike aku la i na mea apau elike me na mea i olelo mua ia ae nei maluna, a oia ka wa a Ka-Miki i pane mai ai: "Ke mahalo nui nei au i kau mau mea apau i olelo mai la, aka, e hooruau aku no oe ma kou kulana a hiki i na la hope o kou ola ana, a kau i kau mau mamo, a o na poe e hoao ana e kaili ae i kena kulana mai a oe ae, he enemi lakou no Ka-Miki, a oia ko'u wa e hele aku ai a a'o aku ia lakou no ko lakou kuleana ole e pakaha wale ai. "A nolaila, i keia la, e lohe na 'lii na kaukaualii, na ohana alii hoi apau, na kahuna, na kilokilo, na kuhikuhipuuone, na kakaolelo, na Pokii, ka I, ka Mahi, ka Palena, ka Mahiole, ke kunihinihi, ka paakahili, ka ai-alo, ke kukini, ka elele, ka hume-malo, ka ka Hu, ka Hoa-aina, ka makaainana, ka lopa kuakea, o ka mea nana e hoao a hana i ka hana e kue ana i keia olelo, e na'i ana o Ka-Miki nona ame na poe apau i kue i keia olelo a'u e kukala aku nei, a e lohe a malama, i ola a kau i ka puaaneane." Maanei e kāmailio kaua e mea heluhelu no ke kino mano o Kalualapa'uila, oia lioi o Ka-iwi. I ka wa i puhi ia ai ke kino kanaka o ua mano nei, oia hoi o Kaluaolapa'uila i uka o Ohiki, ma kahi i kapaia o Kepuhikanaka i keia wa, oia ka wa e hiamoe ana o ua kino mauo

nei iloko o kona lua, a i puoho ua mano nei no ka wela o kona kino, a mauiuli okona ano mana ame kona kino kupua ua ike iho la oia ua pau kona kino kanaka ike puhi ike ahi a oia ka niea e wela nei kona kino i'a mano, ua ala ae oia a holo aku la i ka hohonu no ka hoomaalili ana iaia. , *' He oiaio, ua maalili io no kona wela, a no ia maalili, ua huli ae la oia a holo aku la a pae i uka, a pii aku la e komo i ka heiau o Kalihi, oia hoi ka palena o Kealakehe ame Keahuolu, aia makai mai olaila ua heiau nei. Pa, manao ua kino mano nei o Ka'nvi, ina oia e komo iloko o ka heiau nie kona kino i'a, alaila, e ola hou ana kona kino kanaka oia hoi o Kaluaolapauila, alaila, e luku aku no- oia i na mea apau nana i puhi kona kino kanaka maoli ike ahi a make. s O ua la nei a ua kino mano ala i pii mai ai e komo iloko oka heiau, he la ia i ulup nia e na makani' wili-ahiu, ka ua ame ke kai- jo, a poipu mai la na ao polohiwa o ka lewa, a iloko oia mau ouli pahaohao, ua ahuwale loa mai la ia ia Kauluhenuihihikolo-i-uka, a ia wa no oia i.kahea mai ai i na moopuna: "E Kahueloku-i-ke-kihi-o-Kaelo E Nana-i-ke-kihi-o-ka-malama E ala e iūu i ka ai a ke akua E haawi aku i ka alana , E haawi aku i ka mohai Pa'ir»a'i i na u kapakapa i ka inoa O Haumea-nui-a-ke-aiwaiwa E ala e, e ala hoi la." Lohe mai la no ua mau moopuna ala, o ke ke ala ae la ao ia o Ka-Miki, a i ka wa pokole

ua makaukau ka awa a ku i na apu, a pule aku ua mau keiki nei: "E ala e Mihakalaai, Mihakahooua E ala e Pele Honuamea E ala e ke kumu o ke ahi o Hulinuu O Hulinuu ke ahi a loa naueue Tahiti Hoohakui nei nakolo ka leo o ka pohaku Kawewe uina ka ua maka o ka uwila Nakelo nakeke i kk mole o Hookumuhonua Olapa ke ahi kulapa ke kai , Hulihia kulia mai Tahiti Ko kapuai e Pele Honuamea la e, Keehila, - Keehia ia Lani-pipili i ka maka o ke Akua ■ Keehia ia Hookumuhonua Papa la Keshia i ka heiau o Kalualapauila O Hoali i ke ahi a Lonomakua O ke ahi wela i*ke kumu o ka aunaki 0 ke ahi lalapa i ke kumu o ka aulina Wahia ka lani, wahia ka honua , Kau ka haea ke ao uahi Ea mai Pele kauluwela na moku Ko hiamoe kapu e Pele —e, A ala hoi e Hulinuu ke kumu o ke ahi Kuhia i ou pokii la, 1 ka ale-i, i ka ale moe E Hii-e, E Hiiaka, , • * E Hiiaka-i-ka-ale-i, E Hilaka-i-ka-ale-moe Moe-a i kai la I ka heiau o Kalualapauila I ka i'a khio akua kino kanaka * I ka mano nahu imihala e, ' O Ka'iyvi ka inoa la, Ai'na ia a pahoehoe kino pohaku Pohaku kino i'a no ka heiau Halo-pa. Elieli-kau mai e. ; E—o, i ko i—no —a —-, \ O Pele Keahialoa la-r-e, noa." Ia wa no i naueue ae ai ka honua,,a ku'i iho la ka pohaku pakaka a Kanewawahilani, olapa mao ole na lihilihi maka ooi o Lani oaoaka i ka maka o ke ahi, a oiliili mai la na kilihune pakaua hoelo i'ka maka o ka uila, a oia no ka wa i ikeia aku ai kekahi mea kupanaha loa o ka lele ana mai mai ke kuahiwi mai o , ♦ Mauna Loa a haule i ua heiau nei o Kaluaolapauila a hiolo iho la, a kukuluia ae la malaila he puu pohaku i hanaia o waena a poopoo me he pa ala, o ua kino mano nei ua kokoke loa e komo iloko o ka heiau, eia nae, pau e i ka ai

humuhumu ia e ke akua wahine, a ua lilo ua mano nei i kino pohaku pahoehoe e waiho ala ma ka aoao hema o ka heiau o Kaluaolapauila a hoea mai i nei la. Ua kahe a?vai aku la kekahi wai ahi nui mai laila aku a au iloko o ke kai, a malaila i noho ai o Hiiaka- noho-lae no kona makemake i keia wahi, a oia kela wahi e kapaia nei o Hiiakanoholae, a no ia kumu i kapu ai ia mau wahi aole e iho hou o Pele Honuamea e hooulu-a. Maanei e hoomaka ai ko kakou kamailio ana no na mea e pili ana i ka hueu nona keia moolelo hoonanea a kaua e hoohialaai pu nei o na po hau aru iiiiki ili o ka hooilo, a hoea mai ke kau me na huihui pua mohala o ke kupulau. 0 na kae'ae'a apau i ikemaka i na hana aiwaiwa a Ka-Miki, ua ano we!i maoli lakou a hiki ole ia lakou ke aa mai e lealea me KaMiki, oiai ua ike maoli, no lakou i ke akamai, ke koa, ka eleu anle ka ikaika o keia keiki, a he mea makehewa maoli no ke hoao e le'ale'a me Ka-Miki. 1 ka po o Kane a ao ae, oia ka po kapu, a e kani ana na pahu kapu o na halau-alii, na heiau a puni na moku, na kalana, na okana, na ahupuaa* na koele, na kupono ame na iliaina a puni o Hawaii Kuauli, a ma ia po i hoalaia ai ke o'a ame ka pou o Halekumukaaha ka hale kapu, hale kamailio "pania-pania ka puka o ka hale." Penei: "He kanaka!" "Auhea?" "Ei ae." "Heaha ko ka lima?" "He wahi paakai." "Wehea ka puka o ko kaua hale." Ua ikeia keia he-i, he mea i kamaaina i keia lahui a hiki mai i keia wa a Ka-Miki e oili aku nei e halawai pu me na poe heluhelu o Ke Au Hou, a e hoonanea pu me lakou i hoa lealea ma na ike apau a Ka-Miki i ao ai a lehia mai kona kupunawahine mai oia hoi o Kaulu-henuihihikolo-i-uka, ke kupunawahine aiwaiwa nui wale o ua mau keiki nei a Pohakuokaae a me Kapaihilani,

ī kela po a ao ae, ua kapu iho la ua mau moopuna nei, a pela nohoi ua luahine nei a hiki i ka po ana, a ma ka wanaao o ia po o ka po ia o Lono, he po ulu-a ia oka leo o ka hekili, o-o ka maka o ka uila, nunulu ka leo o ke kai, poipu ka pouli, halii ka ohu i na kuahiwi, wili puahiohio na kikiao makani maunuunu i ka lau laau, a i ke ao ana ae i haule iho ai kekahi ku-a-ua lanipiii nui koikoi mai ke kakahiaka a hoea ika po ana. Ai ke alike-alike ana o ka po i meha iho ai ka haluku ana a ka ua, mao ae la na kikiao makani onoonou lau kukui, kalae a ahuwale o Lani-oaka me na hoku olinolino, hekau mai la ka malie maluna o ka aina, na kualopo a hoea i na piko kuahiwi ku kilakila. O ka hoolale mai la no ia o ua kupunawahine nei o laua e mania i ka awa ililena e ulu ana iluna o ka lala kamahele o Ohia-nui-moe-awakea, kekahi o na kupunawahine o laua, a o ka awa hoi nona ke aa e kokolo ana a wili i ka honua i like me na lala o ua ohia kupua ala ka nunui. Hopu aku la o Ka-Miki i ke aa o ua awa ala a hemo mai la nohoi, a hookahi no ia aa nui, lawa na apu o lakou nei. Hoka nohoi a pau a ku iloko o na puniu, a o ka pule aku la no ia o ke kupunawahine: "Eia ka ai e Kahulielipapahonua Ke akua i ke alo i ka opu o Lono E hoi e Mihakalani E ala e Pele Honuamea E ala e ke kumu o Hulinuu 0 Hulinuu Keahialoa i ka lua E hoi, eia ka ai a na pulapula He ai ku, he ai hele He ai moe, he ai hapa'upa'u He ai wela i ka houpo ou E Kahulielipapahonuamea 1 ka papaku i ka papa lani I ka papa hakumakuma i o mea la E ola i na pulapula Ia Ma-Ka'iole la Ia Ka-Miki la —e, I a'e la-honua la—e. Noa. Noa ia'u nei la, Ia Kauluhenuihihikolo-i'uka A noa la, lele Nvale hoi."

Kena mai la ua kupunawahine nei e inu i ka awa, a o ka inu ae la no ia o ua mau moopuna ala i na apu awa o laua a pau, a pela no hoi ke kupunawahine i kona apu awa, a iho mai la ka ona o ua awa ala a hoonoenoe uakea o Hana. Oki mai la ka ona o ka awa, haule aku la ua mau moopuna aiwaiwa nei a Kauluhenui-hihikolo-i-uka moe malie i ka ona o kela a'a awa a Manu-a i Kaawaloa, e hoka a e hoaa wale ala no i ka lipo o Kalepeamoa e kiei ala i ka pueone o Heakeakua i kaulu pali nihinihi o Hikiau, oia kela heiau i Kealakekua. Oke kupunawahine aole oia i ona, # kau ae la oia i ka aha ma ka puka o ka halau alii o lakou, i na alihi welawela o na kawelewele a kanaka he-i "Weheia, weheia ka puka o ka hale o kaua.'' * 0 ke kumu i hana ai ke kupunawahine i keia hei a lawalawa ai ma ka puka o ka hale o lakou i mea e hoao ai i ka makaala o na moopuna ame ka ike i ke aka o na mea apau e maalo ana, a ua hiki ke alo a pakele. • MAHELE EHA Ke A'o ia ana o Ka-Mxki ame Ma-Ka'iole i ka Nou PoHAKŪ AME KA Alo PoHAKU 1 ke kupunawahine e lawalawa ala i ua he-i nei ma ka ipuka o lakou, ua ike ae la o KaMiki i ke aka o ka hale o lakou i ka poiuiu o ka lani, a pela ka ma-aloalo o ke akaku o kela hei e kau ala ma ka puka oka hale. Kahea ae la ua moopuna nei me ka leo nui oiai no e moe ana: "E Po e, kau mai ka hoku la, a ao ae helelei wale iho no." Ia wa no i lele ae ai ua kupunawahine nei a pili i kaupoku o ka hale a lewalewa ke poo ilalo, a o na wawae pili aku la a paa loa i kaupoku o ka hale, a kahea iho la i na moopuna: "Nanaia i uka i ke kUahiwi kualonokuamauna la, mauna anuko'eko'e koo-u i ka uhiwai a ka ohu ka-kikepa nenee ika ohelo-papa, pa-pa i ke kamahele mai olū walo ka liina, o hewa au. anei puuia o k{i ioo,