Ke Au Hou, Volume II, Number 12, 22 Malaki 1911 — Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA—KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE—A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO [ARTICLE]

Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA—KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE—A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO

MAHELE ELUA A'o ia Ana o Ka-Miki ami Ma-Ka'iole i na Ai a ka Lua—Ka Hihia ana i Ko-ko Upena a Makalii a Noho i Kaupoku Hale —Ka Pakele Ana "E kuu nioopuna, e Ka-Miki i ke aka o ka una laau a ko kupunawahine, a kapaia ai ko >a o Ka-Miki; e Ka-Miki i ke aka o ka poku a ko kupunawahine la, a kapaia ai ko >a o Ka-Miki; e Ka-Miki ika manamana īa iki o ko kupunawahine la, a kapaia ai ko ?a o Ka-Miki; e Ka-Miki i ka lele ako kunawahine la, a kapaia ai ko inoa o Ka-Miki; Ka-Miki i ka lauoho Ame ka ha'iha'i a ko punawahine, i ka pikoi ame ka ike o ko kumawahine; e Ka-Miki i na mea apau, i ka ai, i'a, i ka wai, i ka awa, i ka oleio, i ke kapa, i& moena, i ke kukulu hale, i ka lawaia, i ka ahiai, i ke kahumu, a i na mea apau, a kapa ai ko inoa la o— Kakaolelo Kakalaau Kakakii Kakahele Kakanoho Kakamahiai Kakalawai'a Kakaholo Kakaikaika la, A Miki e, Miki la, Miki olelo Miki kamailio Miki hana Miki lawelawe Miki makaukau

Miki eleu Miki lalau Miki kikoo Miki a kaili la, Miki a.lilo ka ike o na kahuna nui o na'lii aimoku, na kilokilo, na kuhikuhi puuone, na kakaolelo, o lakou ame na poe apau e hoopapa mai ana, mai na poe ai ahupuaa a hoea i na poe ai kuakua ame na haku one. "A komo olua iloko, mama ka awa, poai a kahee i na apu, a pule olua i ke akua o ke ahi. Amama ka pule, alaila, oki ae i ka piko oka hale o olua, a inu mai ka o ka noa ana ia. A na lakou ia e ike mai ua moku ka piko o ka hale, a ua apu awa ia ke akua i ke kanoa kapu lono-makahiki ame ka mauu kapu lono-malama, ame na pūniu kapu heiau a kapu akua, a o ko lakou wa ia e ike iho ai ua hewa lakou i ke Akua, a ua hewa hoi ia olua, a o ka olua unuunu hoi e panai aku ai, e holo o Ma-Ka'iole a holoi i ke kanoa, na puniu ame ka mauu i kai o Ohiki ame Kauahia, a awaawa ka wai oia mau wahi a liiki i na hanauna hope loa.'' He oiaio, ua awaawa ka wai oia mau wahi a hiki 1 keia la, a oia ka mea i kapaia ai o Ka-loko-wai-awaawa a hiki inai i nei wa a kakou e hoonanea nei me Ka-Miki, no ke kaha a holoi ana o Ma-Ka'iole i ka wai o na punawai, a oia ka awaawa a liiki i keia la. Pau no ka olelo ana a ke kupunawahine, ia kikoo ana no o ua mau moopuna nei komo aku la laua nei ma ka hakala o ka hale ma ka hookuina o ka aaho, a poholo ana iloko, a hoopili hou ia ae la no a paa elike no me mamua. la ]aua i holo mai la, aia no o Ka-Miki kfl

mama ala i ka awa, a komo iloko, ua wali ka awa, a ua pau loa aohe awa i koe, a hoka iho la a ku iloko o na apu, a pule aku la ua mau keiki nei elike me na v olelo ake kupunawahine o laua— "Hulihia kiilia mai Tahiti-ku I Tahiti no ka leo o ka hekili 0 Hoali-ku i ke kumu o ke ahi Hulinuu Lalapa olapa o mai ke ahi o ka po Kee-keehi wale i ka maka o Lani-pipili U-i'na po-ha wawalo paapaaina Hina mai kukulu o Tahiti-moe Hina mai ka pae-opua kikii i ka maka o ke ao, Hina mai ka onohi ula i ka maka o ka La Hina ke anuenue pipi'o i ka lewa-a-nuu Hina ka ua onini-pua-i'a i ka makani Hooni naueue a hina ka honua i ke ola'i 1 lono mai oe e Pele Honuamea O ke kumu o ka mana i mana ai O ke kumu o ka ike i ike ai O ke kumu o ke ola i ola ai O Hoali i ke ahi a Lonomakua O ke ahi wela i ke kumu o ka aunaki 0 ke ahi lalapa i ke kumu o ka aulina Ua wahia ka lani, kau kahaea Ea mai Pele kauluwela na moku E Hii—e, E Hiiaka, E Hiiaka-i-ka-ale-i, E Hiiaka-i*ka-ale-moe f Moe-a imua la, 1 ke poo o ka moku o Hawaii-nui-Akea la I ka hale o maua nei la o na kama I moku ka piko o ka hale nui aimoHu He moku, he kalana, he ahupuaa He kaulana aina, he Uln Kamehaikana He makana na maua ia oe e ke akua Eia ka ai, ka mohai, ka alana e—, E moku i ka piko o ka hale la Okia la, —Amama ua noa." Oka manawa no ia i ku'i iho ai ka pohaku a paapaaina ka leo o ka hekili, lalapa oiliili ka maka o ka uwila, a po'i iho la ka ua noe me ka ikaika, a i ka mao ana ae o ka uhiwai, oia ka wa a ua mau eueu nei i pana ae ai i ka awa a inu ae la, a puka aku la o Ma-Ka'iole a nalo aku la no ka holo ana e holoi i ka mauu, ke kanoa ame na puniu, a me he kaha'na kamahanau ana ala a ku hou ana no iloko o ka hale me ka emoole, Ike mai la na kiai me na kahuna apau ia laua nei a maka'u iho la no ike ana i kei*

mau ouli kupaianaha ame ka ike ole o lakou i kahi i komo ai ua mau keiki nei iloko o ka hale o laua, a ka makuakane i kukulu ai ma o ke kauoha a-ke kahuna a Elepaio, a o lakou no nae ia i ohumu ai no ka manao o kailiia ko lakou nohona punahele ai aina ana, a kailiia ka noho aimoku ana o ka lakou mau alii. Wehe mai la ka pawa o ke ao, ke olowalu ala ka leo o ka moa ame ka manu elepaio o ka waokele, a ke, kaiaka loa mai la na lihilihi ooi o ka la maluna o na pae kuahiwi. He la kalae keia aohe kau ao, malie ka moana a malino ka ilikai o ka Lai a Ehu, ua hele wale a liliko pua kanahele i ke kiani peahi malie a ke kehau. Hui ae la na kahuna a kuka iho la e hoomakaukau i na mea apau elike me ka lakou i apono ai no ke noi aku i na keiki a ke alii e huikala mai ia lakou, a ua koho iho la lakou ia Elepaio, Puhili, Kaluaolapa ame Kaluaolapauila no ka waiho ana aku i ke noi. O Elepaio, he kahuna nui ia no na Honokohau, a aia no kona wahi i noho ai ma kahi i kapaia o Elepaio, i ke kaulu ulu nui ma ka palena o Honokohau-nui ame H^nokohau-iki. O Puhili, he kahuna nui ia no Ooma ame Kohanaiki, a aia kona wahi i noho ai i ke kula 0 Kohanaiki ame kahakai, a ua kapaia ka inoa oia wahi o Puhili a hiki mai i keia la, ma ka palena o Ooma e pili ala ia Kohanaiki. O Kaluaolapa, he kahuna nui keia no Haleohiu ame Kamaohe, oia hoi na Kalaoa wai ole. O kona wahi i noho ai aia i uka o Maulukua i ke kula ilima nahele, a ua kapaia no kela mau wahi ma kona inoa. O Kalualapauila, he kahuna nui no Kealakehe ame Keohuolu, a nana i kukulu ka heiau 1 kapaia o Kalualapauila e waiho ala i kai o Kealakehe e pili ana me ke alanui e hele ala i Kailua, a o ke ano o keia kahuna, he mano kanaka o Kai'wi ka īnoa, a aia no ke kino mano pohaku ke waiho la ma kahi kokoke i ka lieiau a hiki mai i keia la. Hele aku la ua mau kahuna nei a ma ka puka o ka hale a uhau aku la i ka puaa hiwa, ka i'a ula, ka awa hiwa, ka m<?a lawa kea, ka malo ame na mea pili nohoi i ka lakou papa kahuna, me ka pule ana he pule noi e kalaia

ka lakou mau mea*i obutnu ai—Elieli ku,JJ®^* * li noa. I a'e honua la—noa.'' Lele mai la o|Ka-Miki a ku ma ka puka a 'hopu ae la i na lapauila o ka puka a hoonaueue ae la i ka hale a kokoke e hiolo, maka'u iho la na kahuna a moe iho la ilalo, a ia wa oia i kahea aku ai i ke kupunawahine— "E Kaulu-i-ke-kihi-o-ka-malama, Ka'ulua ka la Ka'ulua ka ua Ka'ulua ka makani Ka'ulua ke kai O Ka'ulua ka ino O Ka'ulua ka malie ' O Ka'ulua ka Hoku e kau nei E Kauluhenuihihik«lo-i-kanahele E Kaohu-kolo-mai iluna o ka laau E hai mai, heaha ka lakou nei uku?" Pane mai la ke kupunawahine mai uka mai o Kalamaula, "e hookoloia a o ka mea nana i hoala a a'o hewa i na kahuna apau o na 'lii, a i alakai hewa ia lakou oia ke make, a ola na kahuna apau ame na mamo a lakou." Kahea ae la o Ka-Miki i na kiai puka o ka hale, ia Lena ame Lohe: "E holo olua i ke alii ia Pohakuokane e pii mai no ka aha a ka papa kahuna ame na hana a pau o ka hale kapu akua, kapu ai, kapu Lonomakahiki. "Olua hoi e Loli ame Leho,e kii oiua i na ohana a pau o maua ame na haku kaikuahine 0 maua ame ke kaikuana o maua, alaila, kii loa ae olua i na kahu hanai o maua ia Pohokinikini ame Puuwalea. v "A o olua hoi e Lei-na ame Lele, e holo olua i kahakai a kono aku i na 'lii a pau o na kapakai mai Alula, a Makakou, holo ae olua 1 uka a kala aku i ka I, ka Mahi, ka Palena, ka Hu ame ka Lopanui, ame ka lopa-iki, e hele mai i ka la nui o ka hale o maua, ame ka aha kapu a ka papa kahuna, a pau ia, alaila, malama ia na aha le'ale'a ame na hana pili i ka make ame ke ola.'' Holo aku la keia mau kiai a ke alii ma ke ano he mau elele lawe kauoha na na keiki a Pohakuokane me Kapaihilani elike me na kauoha ia lakou, a oia ka lakou i hooko ai ia la kalae o ka malio.

0 na kiai i koe ame na aipuupuu, ua kauoha ia aku ln lakou e kalua i ka puaa, ka ilio, ka moa, kc kalo ame ka uwala, ahe manawa pokole wale no, ua pau loa keia mau mea i'ka hana ia iloko o ka man&wa pokole, a mamua o ka hoea ana mai o ka poe i kono ia ua pau loa ae ]a na niea a pau a ua makaukau. Mamua o ka hoomaka ana o na hana o ka la no ke komo ana o ka hale o ua mau- keiki nei, ua kahea ia ae la ka aha kuka a na 'lii ame na kahuna, a ua lawe ia mai la na kahuna a pau imua o na keik'i ame ko laua makuakane ame na 'lii a pau, ama ka huli pono 'ana ua ike ia iho la ka niii anie ke koikoi loa o ka hewa maluna o Kaluaolapa'uila, ke kahuna nui o Kealakehe, nona na kino elua, he kino kanaka a he kino; mano, o ke kino kanaka oia keia e hookolokolo ia nei, a o ke kino mano. aia i kahakai, o Ka'iwi ka inoa, a oia ka mea i kapaia ai kela lae e oioi. ala i waho o kahakai ō Kealakehe ame Keohuolu o Ka Lae o Ka'iwi, a hiki i keia la, o kahi ia o ua mano nei e noho ai. Hooholo iho la ka aha ika olelo, e haawi na ua mau keiki nei e kau mai ka hoopai maluna o ua kahuna ala, a ua lawe ia mai la a ku īmua o Ka-Miki aine Ma-Kaiole. Nana aku la o Ka-Miki me na maka piha uila a koa hoi, a pane aku la: "Ua liooholoka aha ua hewa oe, he hewa hoi nou e tnake ai, oiai, im hana hewa aku oe i ka lani a i ka honua, ame ke akua o ke ahi. A elike me kou hoao ana e alakai hewa i na poe apau e malama ana i na kanawai luli ole o ke Akua, a e lioao pu ana e lawe.aku i na pono ame ka ike a na akua i poni mai ai ia maua, a hookapae ae hoi i na pono a ko maua mau aumakua mai ka po mai i liooili mai ai, e loaa ia oe ka uku o ia hewa he make, a o kou make ana, oia ka inaua mohai imua o ke akua, a e kiola ia oe iluna o ka imu alii onaena, a oia aku la kou hoopai." O keia olelo hooholo weliweli, ua meha na mea a pau, a ua maka'u hoi a pilipu ko lakou mau naau, oiai aole loa he mea iloko o kela aha i manao oia ka hoopai o loaa ana i keia kahuna. {E homauia aku ano.)