Ke Au Hou, Volume II, Number 6, 8 Pepeluali 1911 — Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI KA HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA—KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE-A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KA MAKANI KUEIIU LEPO O PUAKO [ARTICLE]

Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI KA HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA—KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE-A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KA MAKANI KUEIIU LEPO O PUAKO

MAHELE ELUA Ke A'o ia Aka o Ka-Miki amk Ma-Ka'iole i NA Al A KA LuA—KA HiHIA ANA I KO-KO Upena a Makalii a Noho i Kaupoku Hale—Ka PAkele Ana Ia wa huli ae la keia a kuupau i ka holo a hoea keia i ke ahua e huli ai ma kela aoao a iho i ka ponaha manienie e hooiho ala a hoea i Lanimaomao, waiho iho la keia i ka hokeo oia hoi o Kapapaiaoa ka ipu holona hoi i piha i ka awa, a huli hou aku la i hope ike aku la keia ia Hio a me Nananuu e holo mai ana, a mahope mai kini, ka lehu ame ka manooke akua. Ia wa hoala ae la keia i ka laau a ua mau akua nei, i lilo mai ai ia ianei a keia. "E ku aku malaila, o make aku ia'u i ka moopuna aiwaiwa a Kauluhenuihihikolo-i-uka,ka mea nana i hamo aku nei i na lima o oukou i ke kepau ulu pepeiee a paumaele na lima huluhulu o oukou, a na'u i hopala aku nei ia Mu-ki, ke kukini a Luanuu-a-nuu-poele-ka-po, aia ke waiho ala i ka nahele o Mahiki, ua pau ka pōno, ua waiho na iwi o kamahele i ke ala a ka hēwahewa." He oia ana kai nei i lohe, iho makawalu ana ka laau a ke akua, a o ke kaua iho la no ia. Ia wa no i hoomaka aku ai o Ka-Miki e luku i ua poe eepa ala a ahu-a lalakukui ana ua poe kino eepa nei, a o Hio a me Nananuu, ua holo aku la a hoea imua o Lua-nuu-a-nuupoele-ka-po, a hoike aku la i ka hee ana o kini, ka lehu a me ka mano o ke akua ia Ka-Miki, "a o ko kukini e ka haku o makou, aia la ke waiho ala i ka nahele o Mahiki, ua pau na wawae i ka pokōpoko, ua hili ia a ua ha'iha'i." "He keu kela a ka Mu kahaka ikaika lua ole, a mama ole, a ua pahee kona kino i ka ulu pala pepeiee hauna polopolona, au e honi mai la la e ke alii i ka hauoa o makou." Ia wa no i puhi ia aku ai kela pu kaulana loa o

"Ha-no ?? a i kapaia o Kiha-pu, a Pupualenalena ka ilio kupua i kii ai a kaili mai ai mai kini, ka lehu a me ka mano o ke akua o na pali o Waipio, a eia keia pu ke waiho nei ma ka hale hoikeike aJte Kula Kamehameha a hoea mai i keia la, he hoike e hiki ole ai ke hooleia ka oiaio o keia moolelo. Kani ku'e-ku'e aku la ua pu nei, a i ka lohe ana o ke akua, huli hoi mai la kela a mekeia, hele no hoi a manomano ka po, pau ka hoi ana a ke , akua, a o ka poe i make a eha he mau kini lakou, a o lakou ka poe i ike ole ia mā keia wa a ke akua ' e pukui a puuluulu nei. Maanei e haalele kaua e kuu hoa heluhelu i ke anaina a ke akua, a e hoi ae kaua ika mea nona keia moolelo. I ka wa a Ka-Miki e hooili kaua ala me kini ka lehu a me ka mano o ke akua, a hiki i ka hee ana a holo loa na luna o ke akua, huli ae la o KaMiki a holo aku la a hopu i ka hokeo awa, a ia pupuu ana no a hooleiloa,' ku anakeia ma ka puka o ka hale o ke* kupunawahine. Ikē maila ke kupunawahine i ka moopuna, kahea mai la: "O oe mai la ka ia e — Nana-i-ke-kihi-o-ka-malama, E Nana, hoonanana ka la, E Nana, hoonanana ka ua, E Nana, hoonanana ka makani, E Nana, hoonanana ka ino, E Nana, hoonanana ke kai, E Naiia, hoonanana ka malie, E Nana, hoonanana ka manu e lele, E NaHa-i-kaulu-i-ke-hiki-o-ka-Hoku, O Hikii-maka-o-unulau e, E—o mai iko inoa—a, E —o, anoai—a. • E Lani-pipili-i-ka-maka-o-ke-akua, E Lani-oaka-i-ka-maka-o-ke-ahi, E Lani-papanuu-i-ka-maka-o-kauila, E Lani-kilo-i-ka-maka-o-Wahilani,

E Lani-kiei-a-halo-i-ke-kihi-o-ka-malama- , nui o— ■ Welehu, lehu ka malama, Welehu, lehu ka la, Welehu, lehu ka ua, Welehu, lehu ke kai, . Welehu, lehu ka makaai, * , Welehu, lehu ka ino, Welehu, lehu ka malie, Welehu, lehu ka pua o ka laau, Welehu, lehu ka pua o ke ko, E ko; Eko el Lono e, hoWonomai, Lono aku la kuu mau kupunawahine O Laninui-ku'i-a-mamao la, O Kahuli-eli-papa-honua-mea la, O Ohia-nui-moe-awakea la, O Kumakua-moe-awakea la, O na wahipfe-moe-awakea-la, O Kauluhenuihihikolo-i-uka la, O Hihi-kaupe'a-kau-manlimana-i-ka-nahele, O Kaohukolo-mai-iluua-o-ka-laau la, E ola ia'u i ka pulapula me kuu hanau-mua haku o'u nei la, o Kahuelo-ku-i-ke;kihi-o-Kaelo." ( Ia wa no i lohe ia aku ai ka halulu o ka makani a haalele wale, haki kaikoo mai la ka u'ina nakolokolo ka pohaku a Kane-wahilani, a olapa mai la o Kauila-nui-make'ha-i-ka-lani i ke apo'na o Lāni-pipili ame Lāni-|iako'i, ke o-o als i ka maka i ka onohi— O Laniwahine o Nuumealani, O Kamehanalani, o Kamehaikana, O Ku'i ke Akua i ka mahele nuu o Nuu- „ [mealani. Haluku iho la ka ua lanipili, a oia ka wa o ke kupunawahine i holoi iho ai ka haukae polopolona o ua moopuna nei i ka ulu pala pepeiee ailPi hopala ai iaia i kepau hoopipili no na lima o ua poe eepa la o na pali o Heha Waipio i ka noe, a me kahi akua kukini a Luanuu-a-poele-ka-po, oia hoi o Mu-ki, e waiho ala i ke ala a ka hewahewa, i ka nahele o-o anu o Mahiki. I ka.pau ana ae o ka hoauau ana a Lanimamao i ka moopuna me ka wai lani, aia hoi, pau ae la ka haluku ana o ka.ua, meha pu iho la ka leo o ka hekili ame ke kai, pohu a malie loa ae la ka makani, kalae a ahuwale na paia o Lani-papanuu-papa-hakumakuma-i-o-mea la, a pili iho la na lihilihi maka o Lanipipili i ka maka o ke Akua. Olelo iho la ke kupunawahine: "Nui io no ko aaama, nui nohoi ko makaala ame ko eleu, nui ko Hiiki-a-miki ame ko ike, a nui nohoi ko aho loa e ka moopuna, a o kahi i oi loa aku ai ka palena

ole o ko ike, oia no ko pahee ana a paa i ai-mama a Ua ma, i ka palaki-a-moemoe ,hulu, ka mea a ko kupunawahine i huna ai aole i a + o a hoikē ia olua e na moopuna. ; ..." Maanei olua e na moopuna e elike me ke kauoha a ke kupunawāhine o olua, a ua pāu loā ka hana a olua ia oe, mai ke kii aiīa i ka "Hokeo-awa," ka onohi o Luanuu-a-nuupoele-ka* po ilalo o Waipio, a kii hou i ka wai kapu'a Kane ma laua o Kanaloa. "Aohe pilikia oia, aia a hiki ole ia'u ke hana, aMla, kahea mai au i kuu . haku hanaumua e kokua mai ia'u, ina oi» ka mea e lanakila ai maluna o ka eu, ke kupu, ke- kolohe nui o na moku." Haawi mai la o Lanimaomao i ke kandā kapu lono-makahiki i kapaia o "Hoku-ula" ia Ka-Miki, a o ka mauu-kapu : lono-malama i kapaia o "Kalau-o-ke-Kahuli," haaWi ae la ia Ma-Ka'iole, hokeo awa i kapaia o Kapapaiaoa. "Ke % hoi ala e a'u moopuna imua o k# kup\j,nawahine olua a haawi aku olua i kuu īaiao — Ka leo, o ka leo wale no a —, ~''T Hookahi no a'u mohai d\e aloha, Eia hoi au t homai ka ihu. A honi iho la i ka ili.u o na moopuna, a o no ia a ua kupunawahine ala i kahea ae ai; E. ala e Hoelp-i-ka-maka-o-ka-uila .... E-ala e Kikoo-koo-ka-lani, g -. E ala e k|koo-koo ka honua, " : E e kikoo-koo ka mauna, a E ala e kikoo-koo ka moana, . „ > E ala e kikoo-koo ka makani, . _ .. E ala e Kane-lu-honiia-papa-mea, '■', 3 »Hooni ia a oni o — . Hookumu-ka-honua-a-Papa, : Hoonaue ia a naue o — Hookumu-ka-lani-a-Haiuli-o-Makea, O ka mama a pau o oukou la e ke akua, hooili ia a pau maluna o na pulapula, o Ka-Miki a me Maka'iole, na pua kela i ke ao e, Elieli kapu, elieli noa, I a'e la honua—e. Noa." He naue ana, he oni ana no ka honua, kahea maila ua kupunawahine nei i na moopuna "ehoi." O ka lele aku la noia o Ka-Miki a nalo aku la iloko o ka ohu kolo iluna o ka laau, a pela no hoi. o Ma-Ka'iole a nalo aku la iloko o ke ehu o ka lipo e kuehu ala i ke kula o Waikoloa. I ka oili ana o Ka-Miki a lele, pupuu a hoolei loa, kio'e ana keia i ka wai Kapu a Kane iloko o ke kanoa i kapaia, o Hoku-ula, a ia wa i ike mai ai na wahi

ftkua kini i ka ale o ka wai a hu ae la mawaho o ka puaawāl, a ia laua i holo mai ai, o ka maalo o ke aka ka" laua i ike a nalo aku la, a ua kapa ia ka inoa o fla punawai ala o "Ka Wai-hu a.Kane,' , a a hiki i keia la, no ka hu ana i ke kio'e ana a KaMiki iPlea wai iloko o ke Kanoa awa oke akua. Molo aku la keia a kiei aku la i ke kula o Wai- ■/ • e ■ 9 koloai no ka nana ana i ke kaikuana ia Ma-Ka'iole, a ike aku la keia ma ke alo iho o na puu o Holoholoku iloko o ke ehu pohina o ka lepo e kahili ia mai la e ka Waikoloa, a oia koinei Iwa i huli ae ai a holo maluna o na puu, a ale ae la ka~Wai a maninini iho la, a kahe aku la a. ki'o, a lilo i punawai, a kapaia ia o Waikii a hiki i keia la, no ke kii ana o Ka-Miki i ka wai hu a Kane i ka paepae kapu o ka, pohaku a Kane, e puai ala i ke kumu o ka pali P|,ke kuahiwi o Mauna Kea, e huli ala ilalo o ke kula lehu lepo o Pohakuloa e nana aku la i ka waiho lakee ae a na puu Kekee. Pupuu a hoolei loa, ku ana. i Hanakaunialu, ke kupunawahine o Hiku-i-Kanāhele, a i kapaia 'o ke "Ana o Hiku," a hiki i keia la, a aia no keia ana ke waiho la ma ke alo iho o Hainoa a me ka puu o Honuaula, ma ka aoao Hema Komohana o ka piko o Hualalai a me ka wai o Kipahee. Nana aku la keia i ke ku o ka e'a o ka lepo, a maof)6po aku la no iaia nei, p ke kaikuaana no ia ona e alo mai la i.ka wela hulili o ka la, i ke kula pahoehoe a me ka nahele u|£Mo na puu kioikini, a hoea i ka pahoehoe hao'eo'e maka-ulili o Napuuhinuhinu o Ua'upoo-ole i ka nahele o Hikuhia. A ia wa no keia i huli ae ai a ia kikbp ana no ku ana keia ma ka puka o Tca hale o ke kupunawahine a ike aku la i ua kupunawahine aiwaiwa nei e lewalewa mai ana i kaupoku o ka hale lilalo ke poo. Waiho iho la keia i ke kanoa i piha i ka wai iluna o ka nu-a moena, a kahea aku la i ke kupunawahine. E Kaulu-i-ke-kihi-o-ka-malama, O Ka'ulua ka la, Ka'ulua ka ua, Ka'ulua ka makani, Ka'ulua ke kai, Ka'ulua ka malie Ka'ulua ka Hoku e kau nei E Kauluhenuihihikolo-i-uka—e, "Eia ka leo la, he makana, he kanaenae aloha ia oe na Kaulu-lani-o»hea-^-Na Lani-pipili-i-ka-maka-O'ke-akua, Lani*oaka*i'ka*maka»o-ke-ahi, Lani'papanuu'l»ka-maka'o*ka>uiiai Lani'kilō'i'ka-maka'e-Wahilani, . . ?

O Lani-nui-kui*a-tnamaoe, O kona aloha, kalawalawa, kawelewele —a. Ia wa no i ku'i iho ai ka pohaku o Kane-wa-wahilani, a nakolo wai honua eli i kā paj>aku,a lele maila ua kupunawahine nei a ku iluna o'ika hu-a moena a hopu iho la i ka moopuna a hoonoho iluna o ka uha, a ku ana no hoi o Ma-Ka'iole ma ka puka me ka hokeo ma ke kua a o ka mauu ma ka lima e paa ana. . A hopu mai la ua kupunawahine nei i keia moopuna ana a hoonoho iho la iluna 0 kekahi uha ona, a kaukau iho la, a ninau iho la: u £ aha ana ke kupunawahine o olua?" "E noho ana no i keanu. E walea ana no i ka he-i E nanea ana no i ka manomano-wai . _ Ika laau-kalaihi oo ika nalieie o Mahiki I kanaenae mai ia oe e : O ka maua ia i hii mai la a.noōlei aku ia oe." Uwe iho la ke kupunawahine i ke aloha no kona hpahanau, no Lani-mai-ku'i-a-mamao. Hoike aku la ua mau moopuna nei i ke kupunawahine i na mea a pau, a lohe nohoi ua kupunawahine nei, a mahalo mai la i tia moopuna ame ka hailona a ke kupunawahine i ua mau moopuna ala-e'- '■ "Mahalō au ia oe e kuu moopuna e Mana-i--k i ka nui o ko makaala, ke koa, ka eleu, ka miki, ka ike, ko akamai, ko ika> ika, ame ko aho loa e kuu kama." (E hoomawa, aku ana.)