Ke Au Hou, Volume II, Number 3, 18 January 1911 — HE MOOLELO NO KA Hookumuia Ana o na Paemoku o Hawaii Nei AME KA HOOLAUKANAKA ANA I HOIKEIA MA NA MELE HAWAII KAHIKO Houluuluia e John H. Wise [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KA Hookumuia Ana o na Paemoku o Hawaii Nei AME KA HOOLAUKANAKA ANA I HOIKEIA MA NA MELE HAWAII KAHIKO

Houluuluia e John H. Wise

A penei kekahi wahi moolelo no ka hoopakele ia ana e ka mana o na aumakua. I ka wa mamua mawaena o ka moana o Pailolo, naha iho la ka waa o kekahi poe kanaka, a o Napaepae kekahi o lakou, ua pau aku ka nui i ka make a koe mai oia, oiai he mau la keia o ka au ana i ka moana, na ka Pueo oia i hoihoi a pae i ka aina i Kapaakea, ma nae iho o Kaunakahakai, a lie hookahi po ame hookahi ao o kona au ana i ka inoana, mahope iho o ko ka pueo hui pu ana me ia, oiai aole ona ike aiua ua nalowale, mamua keia pueo e po'i ai a mahope no o Napaepae e au ai, a pela no kona au ana a i ke kakahiaka nui pao oia i uka o ka aina, a manao ae la ke ola a ka aumakua Pueo. Eia hou nohoi ia moolelo. I ke au e noho Moi ana o Kamehameha IV, hopu ia iho la o Wailio, he kaikamahine opio mai Woialua mai iioko o ke kulanakauhale o Honolulu ma ka .11.10*~f kupuni 0 Oahu. Oiai he hana maa mau no ia i ko kuaaina poe o ka holo nui, a lawe ia oia e hoopaa i kahi paa, a nui loa kona uwe no ka ike ole o ka ohana, a iaia e lilo ana i ka uwe, puiwa ae la oia i ke kipaipai 0 keia mea ma ka puka, a i nana aku kona liana ua hemo ka puka, oiai, ua ike no oia i kona wa i hookomo ia ai iloko, ua pani ia mai no ka puka, a ua lohe 110 oia i ka holo ana 0 ka laka a ke kiai, aka, ike aku la nae oia i keia manawa ua liemo ka puka, a 0 kona oili aku la 110 ia me ka ike ole mai 0 ke kiai, a na ka Pueo 110 oia i alakai a hiki i kahi 0 kona lio, a kau ae la oia a hoi aku la oia no Waialua, me ka lele ana o keia pueo mannia ona. Pinepine ke kamailio ia, lie hana waa mau loa kf;ia i na pueo oia wa, ka hemo wale o na puka ia lakou, ame ke alakai i na pio a hoopakel'e,

pehea la ko keia manawa, malia paha ke hana mai nei no o ka makau ke hoike ae a olelo iaAku he ea? Eia iho nohoi o lapana, Pake, Hinedu, a pela wale aku, pehea ka lakou, ka lawe i na puaa momona, na i-e laiki, na omole Sama Su, a pela wale aku. Eia ka manao o ka mea kakatf ma ka hoolialike ana, lie haili lele ka pueo 110 ke Akua Kiekie Loa elike me ko ke Akua hoolilo ana i kona Uliane Hemolele i ka wa i bapetizo ia ai ka Mesia ikino oka mauu Nunu. Pehea la ka manao ona olohe liuli Baibala. NA MAHELE N(TI 0 NA KAPU LIILII He ekolu 110 mau maliele nui o na kapu akua 1 hookapuia, a hoolaaia e na kanaka, a mailoko aku o laila i puka hou aku ai na kapu liilii a kinikini wale. Ka mua: ona kapu aumakua mano ame na unihipili ilaila, oia lioi, ka n);mo aole e ai iaa.hoino wale ia, a hele ae paha ma kahi o ka unahi e hina aku ana o make, a he kapu pu me kekahi mau i a i komohia ia e ka haili o ka mano, a pela pu me kekahi mau ai ma ka aina, ame na manu o ka lewa. Ka lua. ona auiuakua Mor. ue na unihipili ilaila, a ua kapu me kokahi mau i'a o ke kai auie ka wai, aine kekahi niau manu a mau mea ai ulu o ka aina. Ke kolu. oka aumakua Pele ame na leliu unihipili ilaila, aka, ua oleloia nae ka Pele aole o lakou niau īuoa kaou, he wahi paakai wale no kahi mohai, aka, iua e huipu ko ke kanaka auluakua l elt> mo Punaaikoae, alaila, o ke kapu no ia o ke Koae, a i na e huipu me Kamohoalii, alaila, kaj.m ka tnano, a ina hoi i huipu nie Kalanamainuu, alaila, komo na kapu naoo.

He nui wale aku na ano aumakua e aku, eia nae aole i nui ka poe i kakuai ia ilaila, ua oleloia ua nui no ka poe i hoola uhane unihipili ia mai na aumakua e ae, aole i kakuai ia, akā, "na ua mau aumakua nei nae i hoola inai a haehae ia i na kino lehulehu, i ka mano, ka moa, ka pele a pela wale aku, Aia no ka ike o na makamaka i ka hoi ana mai a noho i kekahi mea, alaila, ike ae la. He ikaika a he mana na aumakua, he hiki ke hoola la na poe nawaliwali ma ke kkio, pela pu me kekahi poe i make a hulihia i ka moana, aia nae o na poe i pili pono i na aumakua o lakou no ke hoola ia. No ka makemake o kekahi poe e ola ka uhane o na mea i aloha nui ia, a e ikaika, a mana hoi, pela i kakuai ai kekahi poe i na kupapau, a 0 kekahi poe hoi, aole he makemake, he maka'u loa, a ua kapaia ka inoa o ka unihipili i kekahi manawa he iwinakeke, a i kahi wa ua kapaia aku he nukumaneo, a lehulehu wale aku na inoa. O ke kumu o ka maka'u ana o kekahi poe, no ka mea, o kekalii mau unihipili he malama ohana, ahe kuhikuhi i na mea e pono ai oka noho ana, ame ka pale ana i na poino, a he hoike e m ai ina pilikia e hiki mai ana. 0 kekahi poe hoi, he hanaino loa mamuli oka hai ana o na mea i kauoha ia ai, e laa na mea ai, ipu paka, nuku, huewai, moena, a pela wale aku. Ke hookau iho ka ma'i ame ka pilikia, kolio koke iho la no ka pilikia na ua poe unihipili nei i hoopai, alaila, huli koke na mohai alana a uku koke aku, a ke pololei o ka lana mai la no ia o ka ma'i a pau ka pilikia, a ke pololei ole, alaila, e poino ana, a pela i maka'u loa ai kekahi a makemake ole.

NO NA AKUA KII

O keia kekahi o na mea i hoomana nui ia, a he nui wale na ano o na akua kii i hanaia a hoomana ia aku, oia hoi, ka laau i kalai ia, ka pohaku, ka puna oke kai, a pela aku. He okoa no nae lioi ko na alii, a okoa nohoi ko na makaainana, aia maloko o na heiau ka hapanui i hoomana ia ai, a mai Kahiki mai ka lakou mau kii i lawe mai ai na na kahuna, a oia mau kii i kalai ia oia ka lakou e hoomana ai, a lilo i akua nui no lakou.

NO NA AKUA KANAKA OLE

Ua pili keia i na Alii Nui kapu, o na kahuna ka poe nana e hoolilo aku ike alii i akua e hoomana ia ai, a mailaila mai i oi loa aku ai kekapu o lia a lii nni aimoku, aole e kau ke aka o kekahi mea maluna o kona hale, kona kapa ame na mea a pau e pili ana iaia, a aiwa loa aku hoi ke kau ke aka maluna ponoi ona, oiai he kapu maoli no me ka ihiihi. Aole oia e pono ke hele iwaho i ke ao, aia a P° oia, a he hookahi ana kaahele ana i ka mokupuni i.ka makahiki, a ke hele oia, alaila, moe na kanaka a pau ilalo. Na na pilikana ponoi o ke kahuna a o ke alii paha e auamo iaia ma ka manele, a aole nohoi e ike aku ka hapanui o na makaainana iaia i ka wa e pau ai o ke kaahele ana, alaila, e hoihoihou ia aila oia a komo hou iloko o ka heiau, a ia wa e pau ai kona ike ia ana. O keia iho la na mahele ano nui o na akua i hoomanaia mai ka wa kahiko loa mai, aka, ona oihana hoomana, he.kini, mano, lehu, a peiiiaku, NO KA OIHANA LAAPAU AME NA KAHUNA He like ole ka oihana lapaau ame na kahuna, I—o na kahuna ma'i paaoao, ea, ookoholua a pela aku. 2 —Na kaliuna hoohapai. 3—Haha, alawa maka ike lihilihi a pela aku. 4—Kuni, anaana, lawe maunu. s—lloonohonoho akua.

OLELO HOAKAKA

0 ka oihana lapaau kahiko o Hawaii nei, oia kekahi o na ike waiwai nui i aneane e nalowale loa mai na hanauna aku o keia au hou aka naauao e noe nei. He ike pookela ia i loaa i keia lahui kanaka, a he waiwai hoi ke lawe a malama, no ka mea, nialaila no i lapaau ai na kupuna ame na makua o ka Laliui Hawaii i ka'wa kahiko, a ua kaulana na kahunahaliano ka pololei i ka liaha ana a hai mai i na ma'i iloko o ke kino o ke kanaka, a he ike hoi ia i a'o ia a ailolo imua o ka ihu o ka puaa, e hiki ole ai i kekahi poe o keia au e noe nei i lohe ike a'o ana kupuna, anie ka poe kahiko ke hoole i keia mea e lioike ia aku nei.