Ke Au Hou, Volume II, Number 3, 18 Ianuali 1911 — He Moolelo Walohia No Evalina Minela KA UI NOHEA I ALANA IA MAWAENA O NA ALOHA ELUA-KE ALOHA O KA IPO AME KE ALOHA O KA MAKUA-KA MANA O KE ALOHA [ARTICLE]

He Moolelo Walohia No Evalina Minela

KA UI NOHEA I ALANA IA MAWAENA O NA ALOHA ELUA-KE ALOHA O KA IPO AME KE ALOHA O KA MAKUA-KA MANA O KE ALOHA

9 MOKUNA II v ■ . , iKa Moo-Ohana O - na Ipo Aloha Elua .'/Aole, o maua pu no me papa ame Lamahereta,. hahai loa mai nei no laua ia'u a hiki i ka puka pa, hookuu mai nei ia'u, a hele loa aku nei laua.Ao ka hale Kahipu o lakou." I ka wa i oki iho ai o ke kamailio ana a Evsliaa, ,oia no ka wa i hapai ae ai o ka Barona wahine'piona maa iloohiwi a hanu nui iho la, oiai, ua p|ha oia ia manawa ana e niele nei me ka hopomalia u.a lohe paha kana kaikamahine i ka laua mau mea e kamailio ana me ke Kauna, ao kekahi hoi, malia ua hui pu aku ua Kauna nei i ka oUi ana mailoko aku o ko lako'u hale me kana kane. . Ēia nae, oī;t mau manao uluku apauloa, ua holoi ia ae ia mai na waihona noonoo ae o kona puniu poo e na minoaka hoomahiehie a kana kaikamahine, a oi?, mau hiona na mea nana i holoi ae ia mau palapu e loku la iloko o kona puuwai. Aka, aole nae he nalowale iloko o ka waihona noonoo o ua Barona wahine la f na hoomanao ana ae no ke ano o ka laua mau mea i kamailio ai i na wa i hala iho me ke Kauna, a e pii mau mai ana ia i na wa apau me ka pinapinai ana mai, me ka ikiiki nui. A oiai hoi ke Kauna e noke nui ana nohoi i ka noonoo ana no kana hana k.upono e hana ai i hooko ia ai kana mau upu ana, nolaila, i kona oili ana aku mailoko aku o ua hale la, i hoi aku ai oia me ka nalu nui ana, aole oia e komo houana iloko p qa hale la, a hiki i ka piha ana o ka pule hookahi elike me ka laua i hooholo ai. Oiai oia nie ia noonoo e hoi la, i hooholo pu iho ai oia, e huli ana oia ma na ano apau loa e hoopuhili aku ai i na ooonoo o ua Barona wahine la, ma ke ano, e huli e ana oia i na kumu e paku'iku'iaku ai ina e hople mai ttia ua Barona la i kana mau kumukoi, i wahi % ha»ko ii ai o kona mau makemnke. Noliila, ua

lilo maoli no keia mau wahi a ua Kauna la e- hoi nei i wahi nona e noonoo nui maoli ai no, me kona hooholo pono ana i kona mau noonoo ma apau loa i wahi e holopono ai o kona mau manao. MOKUNA II E Kuu Makuahine, ua. Ike Ob ua Aloha Au i* Oe, ka Puhaka Nana i Haakohi mai la'u e Ike I ko Keia Ao Mau Inea Ua panee hope aela'ka la ame ka hora ilokO' 0 ka pule hookahi, a ke Kauna Birene i haalNS mai ai i ka Barona wahine, a he mau la ia i pioloke nui ia ai oia me na uluku manao pono ole Ke ike la oia i ka lua meki hohoau e haule aku ai oia, ame he mea la, e ike aku ana ia i kona waba e hamama ana me ka weliweli me ka makaukau e ale aku iaia, nolaila, iloko oia mau la aia mau kōna mau maka maluna o ka oiwi kilakila o kana kair kamahine aloha. I kekahi manawa oka po, ame kekani wa malu oia wale iho no, e kulolia ana oia me ka walohia nui ame ka ehaeha, pela iho la oia i hoolilo ai ia mau la ma ka hoomaopopo ana i kona kulana e nee aku oia ma o aku. He mea oiaio, iloko oia mau la, aia mau kona mau maka maluna o ka nanaina ano e o kana kaikamahine ana e nana aku nei, oiai ke ike la oia i ke anoe o na hiohiona o kana kaikamahine, a i loli loa ae hoi i ko na wa i hala aku, ake ike la nohoi oia i kekahi wa e loli mau ana, e haikea pu ana i kekahi mauawa, a ua lilo ia i mea e hoohuoi ai no kona mau makua. Ua lilo keia ano e o ua kaikamahine nei a laua 1 mea na kona makuahine e hakilo pono loa ai, a i kekahi wa, e ike aku ana no oia i ua kaikamahine nei me na ulu mahiehie o ka hauoli, a pela mau iho la ke ano o ko lakou noho ana, a i kekahi wa hoi, ano hakanu mai la oia a lilo i mea okeukeu ole mai. Hala ae ana ua ahiahi a oili mai aqa he ahlahi, aol§ no he ik< iki i* mii o ui Kiuna d« Biren«

nei, a ua lilo loa keia ike ole ia ana aku o ua Kauna la i mea e hoonaluea loa ia ai o ka noonoo o ka Barona kane o ka Hale o Mereceli. A i ka hoea hou ana mai o kekahi ahiahi maikai ia lakou no e akoakoa a e luana like ana me kona mau makua ma kekahi o na keena o Mereceli Hale, hoohali olelo wale ae la no o Evalina me ka huli pono ana aku i kona makuakane a i ka Barona Mereceli hoi, me na helehelena o ka hauoli: "Ka! E papa, heaha mai nei la hoi keia o ke Kauna de Birene? 0 ke kokoke no keia e piha 0 ka pule okoa, aole he wahi mea ka hoi a ike iki ia mai nei i o kakou nei, a he hoohuoi nui ko'u no kona hiki ole mai, oiai, o kana wahi nohoi keia i maa i ka pinai mau, a i keia hoi, ke ho'a mai nei. "Mai ke kaawale ana aku nei o George a hiki 1 keia manawa ka ike ole ia ana mai nei o ua Kauna nei, a o ka eono keia o na la o ka ike ole ia ana mai nei o ua Kauna ala," nana hoomahie wale aku la no ka Barona kane, a na ka makuahine i pane ae me ka huli pono ana aku i kana alii kane. *'He oiaio hoi kau e Evalina, i ka nana aku e ano palaka mai ana paha ua Kauna nei i ke kipa ana mai i ko kakou nei hale," ua pane ia ae keia mau huaolelo eia me ke ano koa a kuoo, me he la, aole he mea i hana ia i ka wa i hala aku mawaena 0 laua me ua Kauna nei, me ka hoomau pu ana aku nohoi o ua Barona wahine la i ke kamailio ana, "he pololei maoli no kau e Evalina e hoomaoe mai nei, me he la, ua hala paha ua Kauna nei i kekahi wahi mamao loa, akahi io hoi ka ike ole ia mai nei i o kakou nei." "Ina paha pela, ina ua hoike mai ia oe e papa," 1 pane mai ai o Evalina. "Pela ko'u manao," wahi a ka makuakane. "O ko'u manao," i pane hou mai ai o Evalina me ke ano hoohuoi, "ua ma'i ia paha oia? Eia nae hoi, ina nohoi oia i ma'i, aole no e nele ana ko kakou lohe." "Ua pololei loa kou manao e Evalina," wahi a ka makuakane, "ina io no oia i ma'i, a hele paha i kekahi wahi, e loaa ana no ia kakou he lohe; aka, he manao ko'u he kumu okoa no. E hoouna aku ana nae au ia Petero i ona ala i ka la apopo," a huli pu aku la oia e kamailio i ke kauwa nona ka inoa ana i hoopuka ae la, oiai oia e noho kokoke mai ana no. Ke hoomanao ala no anei oe e ka hoa uhai aholo o keia nanea, i ke ahiahi hope a ke Kauna de Birene i kipa mai ai ma Mareceli Hale i kuka kamailio ai me ka Barona wahine, aia he kanaka e noho anft i kahi rumi« pi)i Kokoke an« i kahl a

laua nei e kamailio ana, i loaa aku ai i ke Kauna ua hiamoe, a oia nei ua kanaka ala. Pane aku la ua Barona haku kane nei, e hoomanao oe, apopo, mahope iho o ka pau ana o kau mau hana maa mau o ko kakou hale nei, e hele aku ai oe e nana i kahi o ke Kauna de Birene, i akaka ai ia kakou heaha la keia kumu e ike ole ia mai nei o ua Kauna aln a hoaloha hoi o u i 0 kakou nei i nei mau la? "Ūa nawaliwali ia paha kona pauku kino, a i ole, ua kaumaha paha kona manao no ka nele 1 ka mea kupono ole nana e hoohauoli aku iaia? 1 hoomau aku ai ua Barona haku kane nei i kana kamailio ana, "a i ole ia, he piiikia okoa aku no paha a kakou e ike ole aku nei, a mai poina hoi kou hoomanao ana i keia kauoha." Tsia nae ka mea apiki i nei wahi kanak^ ua huna haalele loa oia me ka manawahua alohaole i ke kumu o keia hiki ole mai o ke Kauna de Birene, a o ka ma'i nui hoi i loohia iho la i kona haku kane ame ka laua kaikamahine,,oiai ua hiki no i ua Petero ala ke hoopau i keia pohihihi a pane aku hoi i ka haina pololeif oiai, ua maopopo no iaia na mea apau loa e pili ana i keia kumu o ka hoea ole mai o ke Kauna. Me ia maopopo no ona ika haina o keia ninau ano nui e kauhola nei iluna o keia ohana i keia wa, eia nae ua huna haalele loa iho la no oia i kana mea i ike, a i lohe pono ai me kona mau pepeiao. O kana hana wale no i hoike aku ai i kona apono ike kauoha a kona haku ka Barona de Mareceli, o ke ku koke ana ae iluna a malo'elo'e mahope iho o ka pau ana o ke kauoha a kona haku iaia, a haalele koke iho la i ke keena a lakou e noho ana. A i ka nalo ana aku o ua Petero hana eepa nei, pane ae la ka Barona wahine me ke ano hoomala'e hoonalonalo ike ole ia mai e ke kane ame kana kaikamahine o kona ano hoopalaimaka, oiai oia iloko o ke kulana uahoa maoli iloko oia mau sekona* "Ke ike maopopo nei au," wahi ana me kona huli pono ana aku imua o kana kane me na helehelena kuoo, me ka leo oluolu kuio o ke ano mau no o na wahine e maalea ai imua o na kane, "o oe nohoi kekahi i makemake loa e ike i ke kulana o ke Kauna, a ke hoomaopopo aku au i kou ano, me he mea ala, he oi loa aku kou hilinai maoli no iaia, ahe mea ole au; ai ka nana aku, aole loa e hiki ia oe ke ola me ka oluolu, ke ole o ke Kauna pu kekahi e kipa mai i o kakou nei, pela kou ano a'ueikenei." "Auwel" wahi a ka Barona kane i puana ae ai, "aole paha au i manao iki, he mea hewa oou

hoohuoi ana i kekahi o na hoaloha kahikoelike roe kona ano, i ka wa e ha'p ai kona kipa ana mai i o kakou nei," a huli aku la ua Barona kane nei i ka laua kaikamahine a pane aku la, "aole anei pela e Evalina?" "Pela no e papa, he mea .po.no no ia kaua e papa e malama i ole ai kaua e hoeha aku i na noonoo ana no mama, a me he la 1 ka'u ike, aole paha he makemake iki o mama i ke Kauna de Birene?" "He pololei maoli no kau e kuu kaikamahine i olelo mai la," wahi a ka Baroaa "aole loa a'u kanaka e aku i hoowahawaha ai i na la o ko'u ola honua ana elike me kela Kauna hookano, a pela au i kono ia mai ai me na manao hoihoi ole no ka ike aku-i kona mau helehelena." No keia ike, a lohe ana oka Barona i ka pane oolea ame ka piha inaina o kana wahine, hooki koke ae la oia i kana hoohali kamailio ana no ke Kauna de Birene, no kona noonoo, o lilo ia i mea e hoopilikia nui aku ai i ka noonoo o kana aliiwahine, oiai, aole oia i manao iki he hana kupono a ku i ka naauao ka hookipa ana aku ia mau ano iloko ō ka waihona noonoo o kana wahine. Eia nae, ua lilo loa iho la keia pane oolea a kana wahine iaia no ke Kauna,* i mea na ua Barona kane la o Merece)i Hale e nalu nui ai i na kumu o kana aliiwahine i piha loa ai i ka inaina no ke Kauna de Birene, a lilo hoi he kii i hoihoi ole ia ena onohi maka o kana aliiwahine. Aka, aole no i hoopau manawa wale aku oia i ka hoo lilo ana i kona manawa ma ia hana, aka, ua ike 00 oia aole he mea nona e pomaikai ai ka nana ame ka nowelo wale ana aku i ko hai mau kuono, eia nae, aia he wahi hauli hoohuoi i lele mai ia wa a nalo koke aku, no na keehina a kana wahine i hoihoi ole ai i ke Kauna. Hoopau ae la oia i kona mau noonoo ana no ia mea, a ake aku la oia o ke kaikai mai a na eheu o ka manawa i na nuhou e hoohauoli mai ai i kahi la aku, nolaila, i ka auwinala o kekahi la ae, loaa mai ia ia Barona de Mereceli he wahi leta mai a Kauna de Birene mai. A penei na olelo pokole 0 ua wahi leta nei: "Birene Hale. "Barona de Mereceli, "Aloha oe: — "O ko'u lohe koke ana mai la no ia i kou haohao nui no'u. E kala mai oe ia'u ina aole iloko o elua a ekolu la e hoea aku ai au, ua paa loa ia au 1 ka'u mau hana ano nui loa, a ua loaa ole ia'u ka manawa kaawole « hele aku ai e ike i ko'u mau hoaloha. Kou mau no,

I ka loaa ana mai o keia leta i ka Barona, ua hoike aku la oia i ka Barona wahiae ame ka laua kapeamahine, ame ka hai pu ana aku i na mea a Pau loa e pili ana i ka manao o ka leta. Oia ka Evalina i puana ae ai me ka hanu kaumaha ana iho. "He ekolu la i koe. Auwe I Ua like no ia me umi makahiki okoa, a he ko-wa oui maoli no no kekahi apana hana ano koikoi e holopono ai." "Heaha kau e kuu kaikamahine i puana ae la? E hiki ana anei ia oe ke hoomaopopo mai ia'u i ka manao o kau mea e kamailio nei e kuu kaikamahine e Evalina?" wahi a ka Barona kane i ninau aku ai. "Ua maopopo no ia oe e papa t o'-kela -mau Ia ekolu," wahi a Evalina i hoonalonalo aku loihi maoli no kela i ko'u manao, a oia ko-wa a kakou e ake aku nei e ike i ke Kauna, aole i ka» namai maoli o ka loihi, e uiha maoli ai no." , "Keu maoli io no oke kupaianaha," wahi a ka Barona de Mareceli i hoopau&e ai i kona mau manao niele i kana kaikamahine, a huli aku la i ka Barona wahine a hoomau aku la i ke kamailio ana, "i ka'u hoomaopopo, me he la ka hoi ua kaumaha maoli ke kaikamahine i ka hiki koke ole mai o ke Kauna." Ike pu mai la nohoi o Evalina i ke anoe o na heleheleaa o kona makuakane, aka, kaohi wale iho la no oia ia mau mea no kona hoomanao ae no kona makuahine, oiai, ua haili e wale no oia aia he hana nui ana i koho wale ai no e pili ana mawaena o kona makuahine ame ke Kauna, mamuli o ke ano e o ka makuahine ke hoopuka ia ae ka inoa o ke Kauna de Birene. A ke maopopo pu la nohoN&a Barona wahine, he ekolu wale no la i koe, a weheia ka poka mua loa o ke kukala kaua mawaena ona ame Kauna de Birene, no ka pono o ke Kauna ma kekahi aoao, malalo o kana mau kumu koi, ame ka Barona wahine Mareceli ma kekahi aoao uo ka pono 0 kana kaikamahine aloha. Oiai nae, ke paa la no ka manao iloko o ua Barona wahine la, e paio aku ana oia imua ponoi o ke Kauna de Birene no ka pono ame ka pomaikai o kana kaikamahine, a o kana lei aloha hoi. He hookahi wale iho no mea nui iloko o ka noonoo o ua Barona wahine nei e nalu la ia mau hora o kona ola ana, o kona huli aku ma na ano apau loa i na keehina e hoopakele ia mai aio kana kaikamahine ika mare ana aku ike kanaka ana 1 hoowahawaha ipo loa ai. E aih» a*«,