Ke Au Hou, Volume II, Number 2, 11 Ianuali 1911 — He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE—KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE——KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU [ARTICLE]

He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE—KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE——KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU

Ua hai maopopo mai kona mau hiohiona aole oia he moneka, a aole nohoi i kupono no ia ano hana, oiai he mau hiona kona e hai mai ana he kanaka aaka ame ka'makona, aka, o kona mau maka nae, he wiwo ole, a o kona mau kuemaka, he melu, he o-hu maikai ka lae, uhekehekena papalina, e maewa mai ana kona mau umiumi loloa apiipii, he loihi paioa ka oiwi kino, a kihikihi na kipoohiwi, a ke kilo pono loa nei ua naita nei i kona kokoolua. Aole he mau mea e ae a ua Hamita nei e kamailio nei, o na palena kahiko maloo wale no, me ka puana pu ana ae, f< aole no keia he ai i kupono no na naita malihini, akia, o ka pololi paha ka mea nana e kono aku iaia e hoao." Lalau iho la ua naita nei i kekahi mau apana barena oia ano, a i kona wili ana iho, ano hemahema maoli no, a nonoi aku la oia i kona haku hale e hoolako pu mai i wai inu, a panee koke mai la nohoi ua Hamita nei i ka ipu i piha i ka wai aliali maemae o ka wai ma'puna. _ , ir. . .... - rane mai la ua Hamitanei: "0 keia wai, mai ka punawai mai no ia o Sa Dunetona kahi i babetizo ia ai o na poe pegana he elima haneri o na Dane ame na Beritania," a i ka pau ana o ka hoolohe ana a ua naita nei i keia mau olelo a kona kamaaina, puana ae la ua naita nei, "e hoomaikai ia kona inoa,'' a inu ae la oia i kona kiaha wai. "Ke ike nei au e ka makua," wahi a ka naita, "he mea kupanaha maoli i ko'u noonoo kou nui puipui ana, oiai he uuku loa kahi papapa i ai ia e oe, a o ka wai nae hoi ka nui, a ma ke ano o kou nanaina, he kanaka kupono maoli no oe i ka inokomoko, ka hakaka pahi ame ke kakalaau ana, e hiki ai no ia oe ke hele ma na wahi wao kanaka

inamua o kou noho mau ana maanei e pule ai, ao ka ai keia o ka papaa berena maloo ame ka vrai." "E Sa Naita, ua like maoli no kou mau manao me ko ka poe hupo pegana ma ka manao nui ana ina mea wale iho no oke kino, oiai ua oluolu ia e ko makou lede ame ko'u mau hoa kahunapule ame a'u pu nohoi, e hoomaa ma ke ano a'u e hanai nei ia'u iho, a i ka'u hoomaopopo ana, u® like loa no ka maikai o keia mau mea ai, ame ka mea inu, me ka ai a Saderika, Meseka, ame Abedenejo iai ai, a i inu ai, ka poe i oi ae oka maikai o na kino mamua o na poe keiki e ae i hanai ia me na mea momona, ka io ame ka waina e ka Moi o Sarakena." "Ekamakua hemolele," wahi aka naita, "ka mea nona na helelielena a ka lokoniaikai a ka lani i hanai mai ai i keia ai kupanaha, i maikai mau ai kona kino, e ae mai ana anei oe ia'u i ke kanaka hewa nei e hoike mai i kou inoa?" Pane aku la ua Hamita la: "E kahea mai oe i kuu inoa, o ke Kakauolelo o Kapemanahuta, no ka mea, pela au e kapaia nei ma keia wahi. "Ua kapa pu mai nohoi lakou ia'u i kekahi inoa hoanoe hou ae, aka, aole nae au i hilinai nui aku ia inoa, no ke kolm ole oia inoa ke pakui mai īnaluna o u, a ano hoi e ka naita, e hoike mai hoi oe ika inoa o ka'u malihini hanohano o keia ahiahi." "He oiaio, e ke Kakauolelo Hemolele o Kapemanahuta, o ka Naita Eleele ko'u inoa a na kanaka o keia mau wahi i kapa mai ai ia'u, a he nui aku hoi n a poe eae i kapa mai ia'u he inoa hou aku, o ka Naita Molowa, aka, aole au he kanaka }.uni hookiekie e hoole aku ai ia inoa i kapa ia mai ia'u."

Aole e hiki i ka Hamiia ke uumi iho i kona aka, a pane aku la: "Ke ike nei au e Ba Naita Molowa, he kanaka naauao oe, a he ninole nae, a ke ike pu nei nohoi au, aole i kupono ko'u wahi hale ilihune mehameha nei nou; no ka mea, ua maa paha oe i ka hoolauna ana o na alo alii enie na noho hanohano o na kulanakauhale." "0! Akahi no ka hoi au a hoomanao no ka puolo ai, a ka luna o ka ululaau i waiho mai ai na'u, ame kekahi mau mea e ae, aka, no ko'u kupono ole no i ka ai ana ia mau mea ko'u kumu i noonoo nui ole aku ai, a no ia meā, ua hookuu * aku no au ia mau mea maloko o ko'u waihona, a nana no i haawi mai i keia mau ilio i mau kokua no'u." "Ua manao mua no au pela," wahi a ka naita, "aia no healmaikai iloko o kou hale nei, mainua ae o keia papaa barena iloko o kou hale e ke Kakauolelo Hemolele, nolaila, e nana kaua i ka lokomaikai o ua luna la me ka hookaulua oleiho." Haka pono mailaka Hamita i ka naita me ke ano hopohopo, aka, ua oi aku nae ko ka naita maalea ma ka hoopalaimaka ana iaia iho, me he la, he hoaloha nona no na makahiki loihi aku, a no ia ano i eo mai ai iaianei kona mau manao, ma ke ano o ka ianei kamailio ana, a pela i hemo wale mai ai na ipu huna a ua Hamita nei. Mahope iho o ko ka Hamita hookunana wale ana no kekahi manawa, alaila, hele aku la oia ma kekahi kihi o ka hale, a wehe ae la i kekahi puka o ke keena ana i huna ai i kekahi mau mea makamae, a iloko o ka pouliuli i komo aku ai oia a lawe inai la i kekahi meaono nui i hoomoamoa ia, e waiho ana iloko o kekahi tini nui, lawe mai la oia a waiho iho la imua o kona hoa ai, a hoomaka iho la hoi ka malihini e ooki me ka pahi i kekahi mau apana, a i ke oki ana iho o kana hookakahele ana, ninau aku la oia: "Pehea ae nei ka loihi mai ka manawa a ka luna o ka ululaau i hiki mai ai ianei a hiki i keia manawa?" "He aneane elua malama ae nei." "I ka nana ana, ma ka oiaio o ka Baku, he ano kupua wale no na mea apau loa maloko o keia hale ou e ke Kakauolel® Hemolele, oiai o ka oiaio maoli ma ka'u ike, he aneane ehiku la wale ae nei no ka loihi o ka waiho ana o keia meaono

ianei ame ke dia momona i hana maiau ia me ka maikai loa. Hoomau hou aku la no ua naita nei i ke kamailio'ana. "35 Sa Kakauolelo, ke hoomanao nei au i ko'u wa i Palesetina, ke hoomanao ae nei au i ko laila niau rula o ka hoolauna ana me ka malihini ma ka papaaina, na ka malihini e kono aku i ke kamaaina e paina pu iho me ia i na mea ai o ka papaaina elike iho la me keia. "Ke manao nei au, he mea pono ole paha ia'u ke kono ana ak\i i ke kanaka hemoleie e paina pu mai me a'u, aka hoi, ma ko'u hookipa maikai ia ana e oe, a i mea e ike ai oe i ka'u mau hoomaikai ame ka mahalo nui ia oe, nolaila, ke koi aku nei au i kou ahonui e ae mai oe e hana elike me ko ka aina Hikina mau loina o ka hookipa ana." - "Heaha la auanei- hoi ka hewa," wahi aka Hamita, e ae aku no au malalo akau mau loina i maa ole ia'u, a e waiho ae nohoi i ka'u mau loina ame ko'u mau kulana," nolaila, hookomo iho la ka Hamita i kona mau manamanalima iloko o ka meaono, a lawe ae la oia e ai i kekahi mau mamala ine ka io dia. Mahope iho o ka manawa i pau ai o ka laua ai ana, olelo aku la ka naita i kona kokoolua i kona maona ana: "No ke zekeni hookahi ke ae nei au e pili aku nie kuu lio maikai e ku nei, ua waiho pu mai no ka luna malama ululaau i ka wa like i waiho mai ai i keia mau mea ai, i liue waina maikai nou, a i ole ia i kekahi mea inu okoa aku i ka la i haalele iho ai i keia meaono iloko o kou waihona. "Aole no o'u kuihe iki, a ke manaoio loa nei 110 au, ina no e hele ia aku ana e huli ma kela kuono no au i kii aku nei i ka mea ono, alaila, e ike no auanei oe i ka oiaio o ka'u mea e olelo aku nei ia oe." Nau iho la na kui o ua Hamita nei, aka, aole nae i hoopuka mai i mau huaolelo, a aole nohoi i lioole mai, aka, ku koke ae la no oia iluna a hele aku la iloko o ke keena no ana i kii mua ai i ka meaono, a lawe mai la i kekahi hue ili lie hookahi galani i piha i ka waina i hana ia me ka maiau e na poe akanuii loa, a ke nana nei ka naita i keia mea a ka llamita e hana nei i keia mau mea ana e lawe ia mai nei imua ona, a ke pahaohao nei oia i keia mau niea.

Lawe pu mai la nohoi oia he elua mau kiaha nunui i hanaia no loko mai o ke kiwi holoholona, a i kona waiho aiia iho iluna o ka pakaukau, a wehe ae la i ke pani o ka omole waina ana i lawe mai ai, a hoopiha iho la, me ka haopuka pu ana ae i na huaoleio i maa mau i ka wa inu o na Sakona i ka puana ia, "Waes had o Sa Naita Molowa!" a hoopau aku la i kona kiaha. "Drink haels e ke Kakauolelo Hemolele o Kapenianahuta!'' wahi a ka naita, a inu ae la nohoi oia i kona apu elike me ka inu ana a kona kamaaina. "E ke Kakauolelo Hemolele," wahi a ka malihini, mahope iho o kona inu ana aku i kona kiaha, "i ka'u ike he mea baohao no ke kumu o kou noho ana i keia uka iu waokele mehameha, oiai ke hoike mai nei kou mau helehelena, he kanaka oe i a'o ia ma na mea kaua, a ua lawa pu i na- ike o keia ao. "I ko'u manao wale iho no, ua kupono maoli no oe ke noho e malama i ka hale Kakela ame ka papu paha, kahi e hiki ai ia ia oe ke ai mau i na momona, a inu mau hoi i na wai ikaika, m&mua o ka noho ana i keia wahi, e ai ai i na maloo. Ke hoomanao nei au, me he la i kalii wa, e inu wale ana no paha i na wai huihui o keia mau wao a moe aku, a i kekahi wa paha, mai na mea ai e haawi ia mai ai e ke kiai o ka ululaau, aka, ina no nae owau oe, e kii ia ana no e a'u e alualu a e pana hoi i na dia ahiu o ka ululaau nei. "Aia no he lehulehu wale aku o na l>ipi hihiu maloko o neia wahi aku nei, a i ko'u manao aole 110 ia he mea e ike ia ai, ke kii ke kahu moneka o Sa D»netana i kekahi o lakou, aole no ia he hana hewa i ko'u manao ana, oiai, aole hoi i kii no ka lealea, ame ka aihue, aka, i kii 110 ka nele." "He mau huaolelo kau e Sa Naita Molowa i ku i ka pilikia, a e pono ai e hooki i ke kamailio ana ia mau mea, oiai he kanaka Hamita malama oiaio au i ko ka Moi mau kanawai ame kana mau kauoha, a pehea la e hiki ai ia'u ke hoopilikia Avale aku i na holoholona o ko ka Moi mau ululaau. "lna paha e ike ia ana ko'u pepehi wale ana i na dia ahiu, alaila, he mea oiaio, e lioopaa ia no auanei au iloko o ka halepaahao, a aole hikii ko'u

aahu moneka nei ke hoopakele ae ia'u, alaila, e lilo auanei au i mea hoomaewaewa wale ia, a pahenehene ia e ka leliulehu e hoopuni mai ana ia'u." "Aole pela, ina owau oe, alaila, e liele no au i ka po mahina aumoe, oiai na kiai o ka ululaau o hiamoe ana, aole lie mea e ike mai ana i kau hou ana aku i ke dia, oiai lakou e ai weuweu ana ma ke kula mauu uliuli. Auhea oe eke Kakauolelo Hemolele, e puana pololei mai oe i ka haina o ka'u ninau, aole io anei oe i hana i kekahi mea o keia ano i na wa i hala aku nei?" "E ka hoaloha Molowa, ua ike iho la oe i*ke ano o ka ai maluna o ka'u papaaina, ame ke ano 0 ko'u noho ana, e ae mai i ka'u e olelo aku nei, he oi aku o ka maikai, e ai iho a e inu, a e hauoli ia oe iho me ka lokomaikai ake Akua i hoouna iho ai maluna iho ou, a mai ninau no kekahi mau mea e aku. "0 ka'u e nonoi aku nei ia*oe, e hoopiha iho 1 kou kiaha, a e hoomaikai ia oe iho, a ke noi aku nei au, mai ninaninau hou mai oe, no kela ame keia mea e ae, no ka mea, ina au e kue paakiki loa aku nei ia oe, ina aole e loaa ia oe kekahi paina ahiahi maanei." "Ma kuu manaoio," wahi a ka naita, "ua hookahaha nui loa ia au no ke ano o kau e kamailio mai nei, i ka'u ike o oe ka oi o na Hamita kupanaha loa i halawai pu me a'u, a pela au i ake ai e ike lea i kekahi mau ano e aku ou, mamua oko kaua-: kaawale ana. Oiai ua ike au i kou hoomaka ana e makau honua, me he mea la, aia he mea au e hopohopo ana, i ke ahuwale ae o kekahi hewa e pili ana ia oe." "E Sa Naita Molowa, ke inu nei au i keia kiaha nou, me ka mahalo pu i kou hanohano, aka, lie wahi haohao iki nae hoi ko'u no kou kulana, a pela au i manao ai, ina he like kou makaukau hakaka ina liamea kaua elike me ko'u, pela auanei kaua e lilo ai i mau hoalolia pilipaa maikai loa, a i ole, he mau hoahanau, pela auanei e hiki ai ke hoopau ia na īuanao hoohuahualau e hiki mai ana." Pela i ae aku ai ka naita i ke noi a ka Hamita, e hookuku akamai laua ma na mea kaun, a ninau aku la ka naita: "Heaha la ke ano o kau mea kaua i makemake ai e hookuku kaua?" (E hoovuiuia aku ana.)