Ke Au Hou, Volume II, Number 1, 4 January 1911 — He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE—KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE—KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU [ARTICLE]

He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE—KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE—KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU

Lele iho la oia ilalo a kikeke akn la i kapuka me ke kumu o kana ihe, he kikeke hoomau kana no ka wa loihi a hiki i ka loaa ana mai iaia o ka paoe, me na haaolelo makona, "e hele aku, owai oe? A mai hoopilikia mai i ke kauwa a ke Akua ame Dunetana iloko o kona manawa pule ahiahi." "E ka makua maikai, he malihini au i hoauwana ia iloko o keia ululaau, e noi aku ana i kou lokomaikai, e hookipa aku i ka malihini nei, oiai o ka wa kupono maoli keia au e hoike mai ai ia hana ma o kau mau kokua ana." "Auhea oe e ka hoahanau, ua ōluolu ka Lede Maria ame Dunetana e kaupale mai ia'u mai na hookipa aloha ana i keia po, oiai aole he ai maanei e hiki ai ia'u ke lioolawa no'u iho, ame ka'u mau ilio, a aole nohoi he wahi ai e hiki ai ke malama i ka lio o ka malihini, nolaila, e hele aku oe ma kou alanui a na ke Akua e malama mai ia oe." "Pehea la e hiki ai ia'u ke hele aku, he malihini au iloko o keia mau ululaau, a eia kia po ke uhi mai nei malunaoke alanui, ke noi aku nei au ia oe e ka makua e hele mai oe ma ka puka nei e kuhikuhi mai ai i ke alanui, manao au pela paha kaua e pono ai." "Ke noi aku nei hoi au i ka maikai o ka hoahanau Karistiano," wahi a ka mea maloko mai, "mai hoopilikia hou mai oe ia'u, oiai ua ke'ake'a mai oe i ka'u puana ana i na pule, hookahi patera elua ares ame ke crado, ka mea a'u e hoohiki ai, i pololei ae ai ka'u pule mamua o ka hiki ana mai o ka malihini." "O ke alanui! 0 ke alanui wale no ka'u makemake," wahi a ka naita me ke kuaki, "o ke alanui wale no ka'u e noi aku nei ia oe e haawi mai oe i kau mau kokua no ia mea, ma kou kuhi-

kuhi pololei ana mai, aole a'u mea e noi hou aku ai i kou ahonui." "He mea hiki wale no ke alanui i ka malihini ke hele aku," i pane hou mai ai no ka maloko mai, "o ke alanui no e hele la a hiki i ka ululaau, a malaila aku a hiki i ke pohopoho,komo aku i ke kahawai e kahe la ka wai, ahalamai ia, malama nae oe ke kau ma o, he haloaloa pohaku ia, hele ae maluna o ke kahawai a komo aku makai, o hele ma keia mau kuhikuhi." "Ke maopopo aku la ia'u," wahi aka Daita, he inoino maoli, he pali wai, ame ke pohopoho! E Sa Hamita, ina paha o oe ka oi aku o na moneka hemoleie i aahu ia kou mau papalina ena umiumi oka hoopono, a e lei ana i ke kolona o ka oiaio, aole paha oe e koi mai ana e hele aku ma keia alanui iloko o ka po pouli elike me keia. "A ke hai aku nei au ia oe, he kanaka oe © noho ana maanei ma ke kokua manawalea ana mai o ka lehulehu, aole he mea pono ia oe ke hoole i ka hookipa ana aku i ka malihini pilikia, 0 ka'u e nonoi aku nei ia oe, e wehe koke ae i ka puka, o wawahi ia aku keia puka i wahi nou e hemo koke mai ai iwaho nei, a i ole, komo koke au iloko." Pane mai la ka Hamita: "E ka hoaloha malihini, aole e pono ia oe ke hana pela, ina oe © hoao e wawahi i ka puka o ko'u wahi nei, alaila, e ili mai auanei ka ino oia hana maluna iho no ou, a i keia manawa i loha ia aku ai ka nunulu ana mai o ka leo o na ilio, me he la mai kahi mamaoloamai. Aole no i emo iho, kokoke loa mai la ka nunulu ana, a pela i hoomanao ae ai ka naita e hoomakaukau ana iaia iho, o ka wa no ia o ka naita 1 keehi aku ai i ke pani puka, a na ia mea i hoo-

"Pela au i puka aku ai i wabo a haawi aku la i ko'u aloha kakahiaka ia lakou, haalelē aku la oia i kona mau koa e lole i ke dia, a hele mai la oia i anei ma ka'u kono aku iaia, ua ano kanalua no oia no'u i kinohi ame ko'u ano, aka, hahai aku la au iaia me ka huna ole mai mua a hiki i ka hope, ame ke kumu o ko'u huli ana mai i wahi no'u e noho iho ai ma keia mau wahi. Nana ponoi no i hai mai ia'u, he huakai hele kana e paipai a e hoolanalana ana i kekahi o ko kakou mau alii, e hoao i kekahi mau ano e hiki ai ke hoopau ia ae keia mau noho kupilikii ana f aka, o kona inoa nae aole oia i hai iki mai ia'u, ua huna no oia. "Malia paha, ua manao oia o lilo ia i mea no'u e hopohopo ai iaia, a i ole o maka'u paha ka poe ana e hele aku ai e hui pu inai me ia no ka haawi ana mai i na kokua ana, a ua hai pu mai no oia ia'u, o kona lia mau i na wa apau loa, o ka hoopau i ka noho ana o Sekotia malalo o ke kulana pilihua elike me keia, a pela iho la oia i lilo ai i mea kue nui ia e na koa Pelekane. "Ua hai pu mai nohoi oia ia'u i na kumu ana i manao ai e hana a hiki i ka. lanakila ana o Sekotia, e hoopau ia ai keia kulana hooluhi wale ia elike me keia a kakou e ike nei, malalo o na poe Pelekane ame ko lakou moi Edewada, a i ko'u hoolohe ana, he mau kumu kupono maoli e aua ole ia ai ka haawi ana mai iaia i na kokua ana elike me ka hiki. "Ke manao nei oia, o ka papu o Dumabatona kana e hoouka kaua mua aku ai, ke loaa nae iaia na koa e lawa ai ka ikāika kupono, no ka mea, ma kona manao oia ke ki e hemo ai o keia noho pilihua ana o ka aina, a pela oia i hai mai ai ia'u i na mea apau loa me ka hunahuna ole iho i kekahi "Manao au e oluolu mai ana no na Lani e ae mai i kana e upu la," wahi a Helena, "a na ka pule no a na haipule o Sa Analu e hoopomaikai mahope o kona mau kapuai, a e alakai hoi iaia i kahi i hooko ia ai ko kakou kuokoa mau, a e haawi pu mai hoi i kona mau lima i ka ikaika a hiki aku i ka holopono ana o kana liana no ko kakou aina aloha." "Aole e hiki ia'u ke hoopuka ae i kona inoa," wahi a ke kahuna, "oiai ua makemake oia e huna ia kona inoa, aka nae, ina i loaa ia'u ka mana

e hookuu ia mai e olelo wale ae no, al&ila, ke puana ae nei au, e hoea mai āna no he la e kau aku oo auanei ke kalaunu ame ka hanohano maluna o kona poo," , "Heaha? Heaha kau i pane ae la?" wahi a Helena, "e manao ana aaei oe, o keia aliikoa malihini, o Buruce aoiakā mea nona ke kalauuu Moi?" "£ hiki maopopo pono ole ana ia'u ke olelo aku ia oe pela," wahi a ke kahuna, aka, ke nana aku nae i kona ano maoli, me he la, ke hai maopopo mai nei kona kulana he koko alii kiekie oia oko kakou lahui Sekotia nei, ake hoolohe aku oe i kana mau mapuna olelo, e kahe mau mai anaia me he puai aaa la na ka wai mapuna, kana mau mamala olelo wainohia. «Ke hoolohe aku oe i ke kaona o kana mau mamala olelo, no ke aloha wale iho no i ka aina, kona lahui ame kona Moi, na mea i hoomoamoa ia iloko o kona puuwai, a me»he la, ua hanau ia mai no oia me ia mau manao kuio." "Eia nae hoi," wahi a Helena, "aole anei he ano opiopio loa iho no oia nei mamua o Buruce? Oiai ua lohe au i ko'u makuakane e olelo ana, o Buruce, oia ka Haku o Sekotia nei, ua oi ae kona mau makahiki mamua o ko Boliola, kona hoa paio no ke kalaunu o Sekotia nei, a o kana keiki mai ka o ka Haku o Carika ua kanalima ae nei paha kona mau makahiki, a o ko keia aliikoa hoi, he opiopio loa me he la he iwakalua wale no ona makahiki i keia manaw|." "I ka nana aku, he mea oiaio no kau e olelo mai nei, aka, aole nae o na Buruce elua au i olelo mai nei, me he mea la, oka moopuna mai a Buruce kupuna, a keiki mai hoi a Carika, a e hoomaopopo mai nohoi oe la, ma ka hina o ko'u mau umiumi, he hoike e hooia mai ana, ua ane e hiki mai i ka hooilo o ko'u mau la. "0 Buruce ekahi, o ko'u hoa paani ia o ko'u mau la kamalii, ama ke kula hookahi no maua i hoonaauao like ia ai, he kanaka koa ame ka wiwo ole oia, a ua hoolilo oia i ka hapanui o kona manawa ika ana i ke kula, ame na alo alii, a hiki 1 kona mare ana i kekahi lede o ka hale alii kahiko o Calare, aua lawe aku oia i ua wahine nei ana i Farani, a malaila oia i noho ai, a hanau mai la na laua kekahi keikikane, nona ka inoa o Robata, ka Haku o Carika. (E hwmauia-uku ana.)

Mahope iho o ko ka naita kilo loihi ana aku i na hiohiona o kona haku hale, kamailio aku la oia: "E ka haipule Hamita, ke noi aku nei au ia oe, ke makemake nei au e ike i na mea ekolu o kou hemolele e hoike mai ai no'u, o ka mua, mahea la au e kukulu ai i kuu lio? Heaha la ka ai e loaa ai ia'u no ko'u paina ana? A o ke kolu, mahea la au e hiamoe iho ai o kou hale i keia po?'' - "Ke pane aku nei au i ka haina o kau&mau ninau," wahi a ka Hamita, me ke kuhikuhi lima ana akn, oiai he hana kue ia i ko lakou mau rula ka pane leo ana, i ka haina no keia mau mea, a iaia e kamailio ana pela, kuhikuhi ae la oia i kekahi kihi o ka hale a pane aku la, ''o kou hale lio," a kuhikuhi aku la ma kahi kihi o ka hale, o kou wahi moe, kuhikuhi aku la i kekahi kihi, a hopu iho la i ka lau palapalai maloo a pane aku la, "o kou bela moe keia,' , a lalau aku la i kekahi wahi pa maluna o ka pale papa a kau iho la maluna o ke pakaukau uuku, he mau wahi hunahuna berena ko loko o ua pa la, me he la he elua hohana piha lima ka nui. Pane aku la oia: ."Eia kou aina ahiahi e ai iho ai a hiamoe aku oe," nana aku la ka naita a ike aku la i ka nui o kana mau mea ai i panee ia mai, hoekeu ae la oia i kona mau poohiwi, a i ka wa i pau ai o ka iala mau olelo, oili aku la ua naita nei no waho, no ke kii ana aku i kona lio no ka hookomo ana mai. , Wehe ae la oia i ka noho ame ke kaulawaha, uhola iho maluna o kona'leua i kona kapa aahu nui hoopumehana, a i ka ike ana aku o ka Hamita i ka hoouhi ana iho o ka naita i kona kapa aahu maluna o ke kua o kona lio, komo koke iho la iloko ona ke aloha, a pela oia i kii aku ai i kekahi eke i piha i ka mauu maloo alu iholama ke alo o ka lio, a i ke eke palapalai maloo hoi, halii hou iho la ma kekahi kihi, a hoopuka hou ae la, "a, o kou wahi nohoi keia moe ai." Hoomaikai aku la nohoi ka «aita no kona kokua pu ana mai e hana pu ,me ia, a i ka pau ana o ka laua hana ana, hoi aku la laua a nolio iho la ma ka aoao o ka pakaūkau, me ke pa berena mawaena o laua, a hoomaka ae la ka Hamita e puana ae i kekahi mau hua pule ma ka olelo latina, a i ka pau ana, hoomaka iho la laua e paina ia ahiahi, lalau e iho la no ua Hamita la

i na apana berena paakika okoa eha a hookomo ae la i ka wa hookahi iloko o kona waha, ake ahuwale mai la kona niho elike me ke ale oka ilio, a i kona upoi ana iho a nau i ua mau apana berena la, ua like ka nakeke me ka waapa e hookui anā i kekahi pali pohaku paa. Manao iho la ka naiia, oia ka manawa kupono nona e hoohalike aku ai elike me ka hana aka Hamita, nolaila, wehe ae la oia i kona mahiole kila, a i kona a-ikala kila, kona mau pale kila mikini, a pela pu me ka hapanui o kona kapakila o ke kino, pela i ike pono loa aku ai ua Hamita nei i ka hiohiona o ua naita nei. O kona lauoho, he ehu pala no ia e maewa paapu ana, he uliuli poniponi kona mau maka a alohilohi, a oka mino o kona mau papalina ame ka waha, he maikai, a he mau umiumi haehuehu uliuli ke uhi ana ma kona mau lehelehe i kulike me kona lauoho ehu kumuuli, a o kona mau hiohiona he koa oiaio, a o ka nanaina i kona mau maka, he a hulili elike me # ko ka popoki i noho iloko o ke ana, he ikaika ke kulana o kona mau lala. A i mea e hoike aku ai iua Hamita la, l^e kanaka maikai a hoopono ua naita la, aole oia he enemi elike me kekahi poe malihini e aku, oiai ua wehe ae la oia i na palulu o kona kino, a*pela pu hoi me na mea nana e hoomalu holookoa ana i kona kinq, a i kona ike ana aku i-keia hana a ua naita la, pela nohoi ua Hamita nei i wehe ae ai i ka pale e kau ana maluna o kona poo, a pela i ike aku ai ua naita la, he kanaka ka ka Hamita, ua aui ae na la o ke kanaka ui. Ke kilo pono loa aku la ua naita nei, a maopopo iho Ia iaia, o ke poo o ua Hamita la he kiekie, a e hoopuni ia ana ka hapalua e na lauoho apiipii eleele, a he ohule, ua wehe pono iho o luna o Hihimanu aua kalae, aole he wahi kau ao opua. (E hoomauia aku ana.)