Ke Au Hou, Volume II, Number 1, 4 Ianuali 1911 — Ka Moolelo Hialaai Nui ia o Sa Naita Wiliama Vanona KE DIA KEOKEO O NA PAE MAUNA O SADONI, KA LAWAKUA NOHO WAONAHELE O KATALANA, A I OLE, O KE PUKONAKONA KAULANA O KE OLOALII O EDEWADA KA MUA [ARTICLE]

Ka Moolelo Hialaai Nui ia o Sa Naita Wiliama Vanona KE DIA KEOKEO O NA PAE MAUNA O SADONI, KA LAWAKUA NOHO WAONAHELE O KATALANA, A I OLE, O KE PUKONAKONA KAULANA O KE OLOALII O EDEWADA KA MUA

"E hai mai e ka wahine opio no kona pono, mai hoopau manawa wale, ke maopopo nei no ia'u, haawi aka no ua haku la iaia iho i mohai maikai, aka, aole nae hoi au i maopopo iki iaa kumu, pela au e ake aku nei e lohe pololei xaai*ia oe mai, i ike ai au i kahi a'u e hele aku « hoopakele iaia, ina no ka make, a no ka palekana paha." "Ke ike nei au," wahi aua Helena la, "he hoahanau ponoi loa oe no Vanona e hiki ole ai ia'u ke hai aku i na huaolelo kupono no na hoo» maikai ia oe," hahai aku la oia, "aia malalo o Andrew Murry he wahi puali uuku kai loaa mai no ka hoouna aiia aku i o Vanona la, a ua lawe pio pu ia ka pakaua o Botawela e I)e Valana ame Soulisa, kekahi alii Sekotia. "Mahope iho o ka lawepio ia ana o Botawela i lawe loa ia ai kuu makuakane i ka pakaua Dumabatona, a o Soulisa ma kona ano maalea, ua lawe ia mai au me ka lima ikaika e Soulisa iloko o keia ulunahele, a nolaila au i hanaino ia ai a hiki i ko'u loaa ana ae nei ia oe. "Oiai au i ka pa moneka o Sa Filiana ua hiki ae o Kere, he elele mai o Vanona mai, a imua o kuu kaikunane lianauna, a.ua hele pu aku laua i o Sa John- Murry la ke kaikaina o ka makuakane o ua kaikunane hanauna nei o'u, e noi aku i mau wahi koa e hele mai ai e haawi i mau kokua ana ia Vanona iloko o keia mau ulunahele, ame na aa wanaoa lialoaloa, ame ka poe apau loa e noho pu ana me Vanona. "Ano, a i makemake oe e hele e hoopakele i kuu makuakane, alaila, i ka pakaua oe o Dumabatona e hele ai, ina nae ua hookuu ia mai lakou e olaloihi iki, alaila, īlaila palia oe e hui aku ai i»e lakou ke loaa aku ia oe, a ina aole, alaila, aole no oe e hui pu ana me lakou.

"Eia nae wahi n° a ua Helena nei i hoomau aku ai, ke haalele iho au ia anei, e hele aku no auwei au no kahi o Lede Lutawena ke kaikuahine o kuu makuakane, amai kona pakaua aku au a Aloa, a ilaila au e hoouna aku ai i elele i kuu makuakane. "Nolaila, eka malihini, i hookahi a'u mea e noi aku ai ia oe, a e oluolu hoi oe eae mai, a i halawai aku hoi oe me Murry kuu kaikunane, alaila, mai hai iki aku hoi oe iaia no na mea i hanaia mai nei no'u, oiai, ua ike no au, ina oia e lohe aua no ko'u hanaino ia e Soulisa, e imi aua* nei oia iaia me kona ikaika apau, e hookau aku i k« hoopai no ka ino i hana ia mai ia'u, a liaalele oia i ka paio ana no ka makuakane o maua, ame koVanona palekana." Haawi aku la ua aliikoa nei i kona ae ia Helena, aole oia e hai iki i kekahi mea ia Murry, oia wale ao a o Helena, "a eia nae hoi, i ka wa e hoihoi ia mai ai o na pomaikai o kou makuakane, ke manao nei au aole paha ia he mea e hewa ai ka hoea ana mai oka manawa e hoohui ia ai oia me kana kaikamahine." "0 ke Akua wale no kai ike ia hopena pomaikai e hoea mai ana, ke hoohui ia oia me kana kaikamahine, oiai aole i maopope ia'u kahi a'u e hui ai me kuu makuakane, a ke manaolana nei au, aole paha he wa e hoihoi hou ia mai ai kona mau pomaikai ame kona pakaua." "Mai maka'u oe," wahi ake aliikoa, "aka, e paulele aku i ka ikaika o ka lima nana e kakoo mai ana iaia, o ke Akua nana i lawe mai i na mamo a Iseraela mailoko mai o na mamo hooluhi ako Aigupita, oia no ka mea nana e lawe aku ia mau mea mai luna.aku o kakou." īaia e kamailio ana pela, puka aku la ke kahuna i waho, a komo hou mai la me ke alakai pu ana mai i kekahi keiki opiopio helehelena maikai, nawaliwali, a i ka ike ana mai o ua keiki la ike aliikoa, pane mai la oia, "e haalele mai ana anei oe ia'u? Pehea la auanei e loaa mai ai ia'u he wa e uhai aku ai au i ko'u mea nana i hoopakele?"

Lalau iho la ua aliikoa nei ika lima oke keiki a olelo aku la: "E ku ae iluna, a e nana *© oe i na helehelena o keia wahine opio, a pela aij i manao ai e waiho aku ia oe malalo o kona malu, a mai iaia mai e loaa ai kau hana ma ka hooko ana i kana mau kauoha, elike me oe i hooko mai ai i ko'u manao apgu loa. noho mau loa hoi oe me ia a hiki iko kakou manawa e halawai hou ai imua o kona makuakane, a i makemake oe e noho mai a e hana ma na hana mamua, a ina oe i makemake i na mea kaua, alaila, e lawe aku no auanei au iaoe ame a'u ponoi oe i na wa apau." Ku ae la ua keiki nei iluna a haawi mai la i kona ae e noho pu me Helena, a e lioolohe pono hoi' i kana mau olelo apau loa e kauoha mai ai nana e hana, a ia wa pu nohoi i hoomaikai mai ai o Helena i ua aliikoa nei, a i ke akakuu ana iho o kana mau olelo, oia no ka wa a ke kahuna i pane mai ai. "Ano, ke nonoi ae' nei au i na Lani e hoomaikai mau mai ia oe, a na na anela auanei oka maluhia e malama maikai mai i ka poe apau e noho ana malalo o keia malu hale," alawa ae la ko Helena mau maka iluna, me ka mānao e haawi aku i na hoomaikai ana, eia nae aole ua alii koa nei malaila, ua puhaluhiu mua aku. Puka pu aku la nohoi ke kahuna me ia, a o ke keiki hoi, komo aku la oia i kekahi ana aku maloko, a koe iho la o Helena wale no ko loko o ka rumi, pepelu iho la oia i kona mau kuli ilalo a pule aku la imua o ke kuaahu me kona leo malie, me ka nana ole ae i kekahi mea e aku, ina paha ia e hele mai ana i ona la. Nalo ae la kona manao uluaoa o na wa i hala ae, ua hoomau aku oia ia hana ana pela a hiki i ka wa i pae mai ai o kekahi leo ma kona kua, e i mai ana, "Pomaikai wale ka poe apau loa e paulele ana i ke Akua elike me kau e hana nei i keia manawa. "E ke kaikamahine," wahi a ua kahunapule nei, he manaolana ko'u e holopono anakeiahana, a keia koa i halawai pu iho nei me kaua, no ka mea, o ka mana o ka mea hemolele pu kekahi me ia, a o ka mea hoi nona ke kuahu au i kukuli aku nei oia pu no kekahi e hele pu nei me ia ma na wahi apau loa, pela mau e poho ole nei ko'u mau manaolana.

"Ua olelo mai oia, o kou ikaika aia me ka poē i malama i ko'u mau kanawai, a i paulele mai hoi ia'u nei, a pela au e hai hoomau aku nei ia oe e ke kaikamahine opio, e hilinai aku no kaua i kana olelo, a pela no auanei e poho ole ai ko kaua mau manaolana." Hoomau aku la nohoi ua kahunapule nei iv ke kamailio ana no Sa Wiliama Vanona, u ke ike nei au ua ane like maoli no ka hana a keia ko& imua o kaua elike me kau i hai mai ai ia'u nona, a ke manaoio nei au, ina ua like io laua a elua, a i halawai like laua īna kahi hookahi, he manaolana ko'u e lanakila auanei lakou. He lokahi like ko kaua manao," wahi a Helena, a manao pu iho la nohoi ua Helena nei, aole no paha e huna ana ua kahuna nei i ka inoa o keia koa, pela oia i nonoi aku ai i ke kahunapule e hai mai iaia owai la hoi ka inoa o keia koa? Oiai he makemake ko Helena e foa» ka inoa o ke koa kaulana nana oia i oiai ua lik> maoli keia pakele ana onā i mea nana e noonoo nui ai i ka lua ole oke koa, ka eleu ame ke aloha hoakanaka oiaio, no kona pakele ana mai kalima mai o ke alii Sekotia pakaha, a ua aie nui maoli oiai ka lokomaikai o keia alii koahoopono ana i maopopo ole ai o kona kulana ame kona inoa, a pela oia e hoomanao nei e loaa iaia he wahi uiuiki malamalama no ka inoa o ua keonimanala. • " Aole i loaa ia'u ka inoa o ua koa kaulan* I®>" wahi ake kahunū, "a aole nohoi au imaopopo iki i kou mea nana i hoopakele mai, oiai, i ke kakahiaka no o nehinei ia'u e haipule ana i lohe ai au i kekahi w&iaau, aia u i kiei aku ai, ike aku la au he dia wahine nui momona ua hihia ia ke kiwi i ka nahelehele, e holo mai ana me ka mama nui, me ka pua e paa ana ma kona aoao. "I« wa'pu nohoi au i ike aku ai i kekahi aliikoa opiopio e lele mai ana aku iho la ma ke poo o ua dia la, a e paa ana ua aliikoa nei me kekahi pana iloko o kona lima, a ia'u i hakilo pono loa aku ai, ike aku la au ma kona papale ame kona kihei e aahu ana, he aliikoa oiaio oia, a mahope mai ona i hoea mai ai kona poe koa he 15 a hoopuni ae la iaia, he poe Sekotia wale no lakou apau loa.

"Pela au i puka aku ai i waho a haawi aku la i ko'u aloha kakahiaka ia lakou, haalelē aku la oia i kona mau koa e lole i ke dia, a hele mai la oia i aiiei ma ka'u kono aku iaia, ua ano kana* lua no oia no'u i kinohi ame ko'u ano, aka, hahai aku la au iaia me ka huna ole mai mua a hiki i ka hope, ame ke kumu o ko'u huli ana mai i wāhi no'u e noho iho ai ma keia mau wahi. Nana ponoi no i hai mai ia'u, he huakai hele kana e paipai a e hoolanaiana ana i kekahi o ko kakou mau alii, e hoao i kekahi mau ano e hiki ai ke hoopau ia ae keia mau noho kupilikii ana, aka f o kona inoa nae aole oia i hai iki mai ia'u, ua huna no oia. "Malia paha, ua manao oia o lilo ia i mea no'u e hopohopo ai iaia, a i ole o maka'u paha ka po® ana e hele aku ai e hui pu mai me ia no ka haawi ana mai i na kokua ana, a ua hai pu mai no oia ia'u, o kona lia mau i na wa apau loa, o ka hoopau i ka noho ana o Sekotia malalo o ke kulana pilihua elike me keia, a pela iho la oia i lilo ai i mea kue nui ia e na koa Pelekane. "TJa hai pu mai nohoi oia ia'u i na kumu ana i manao ai e hana a hiki i ka lanakila ana o Sekotia, e hoopau ia ai kei& kulana hooluhi wale ia «like me keia a kakou e ike nei, malalo o na poe Pelekane ame ko lakou moi Edewada, a i ko'u hoolohe ana, he mau kumu kupono maoli eaua ole ia ai ka haawi ana mai iaia i na kokua ana elike me ka hiki. "Ke manao nei oia, o ka papu o Dumabatona kana e hoouka kauamua akuai, ke loaa nae iaia na koa e lawa ai ka ikaika kupono, no ka mea, ma kona manao oia ke ki e hemo ai o keia noho pilihua ana o ka aina, a pela oia i hai mai ai ia'u i na mea apau loa me ka hunahuna ole iho i kekahi." "Manao au e oluolu mai ana no na Lani e ae mai i kana e upu la," wahi a Helena, "a na ka pule no a na haipule o Sa Analu e hoopomaikai mahope o kona mau kapuai, a e alakai hoi iaia i kahi i hooko ia ai ko kakou kuokoa mau, a e haawi pu mai hoi i kona mau lima i ka ikaika a hiki aku i ka holopono ana o kana hana no ko kakou aina aloha." "Aole e hiki ia'u ke hoopuka ae i kona inoa," wahi a ke kahuna, "oiai ua makemake oia e huna ia kona inoa, aka nae, ina i loaa ia'u ka mana

e hookuu ia mai e olelo wale ae no, alaila, ke puana ae nei au, e hoea mai ana no he la e kau aku no auanei ke kalaunu ame ka hanohano maluna o kona poo." "Heaha? Heaha kau i pane ae la?" wahi a Helena, "e manao ana aaei oe, o keia aliikoa nalihini, o Buruce no ia kā mea nona ke kalauuu Moi?" "E hiki maopopo pono ole ana ia'uke olelo aku ia oe pela," wahi ake kahuna, aka, ke nana aku nae i kona ano maoli, me he la, ke hai maopopo mai nei kona kulana he koko alii kiekie oia 0 ko kakou lahoi Sekotia nei, a ke hoolohe aku oe i kana mau mapuna olelo, e kahe mau mai ana ia me he puaa a&a la na kawai mapuna, kana mau mamala olelo wainohia. "Ke hoolohe aku oe i ke kaona o kana mau mamala olelo, no ke aloha wale iho no i ka aina, kona lahui ame kona Moi, na mea i hoomoamoa ia iioko o kona puuwai, a me»he la, ua hanau ia mai no oia me iamau manao kuio." "Eia n«* hoi," wahi a Helena, "aole anei he ano opiopio loa iho no oia nei mamua o Buruce? Oiai ua lohe au i ko'u makuakane e olelo ana, o Buruce, oia ka Haku o Sekotia nei, ua oi ae kona mau makahiki mamua o ko Boliola, kona hoa paio no ke kalaunu o Sekotia nei, 10 kana keiki mai ka o ka Haku o Carika ua kanalima ae nei paha kona mau makahiki, a o ko keia aliikoa hoi, he opiopio loa me he Ia he iwakalua wale no ona makahiki i keia manaw|i." "I ka nana aku, he mea oiaio no kau e olelo mai nei, aka, aole nae o na Buruce elua au i olelo mai nei, me he mea la, oka moopuna mai a Buruce kupuna, a keiki mai hoi a Carika, a e hoomaopopo mai nohoi oe la, ma ka hina o ko'u mau umiumi, he hoike e hooia mai ana, ua ane e hiki mai i ka hooilo 0 ko'u mau la. "0 Buruce ekahi, o ko'u hoa paani ia 0 ko'u mau la kamalii, a ma ke kula hookahi no maua i hoonaauao like ia ai, he kanaka koa ame ka wiwo ole oia, a ua hoolilo oia i ka hapanui o kona manawa i ka ana i ke kula, ame na alo alii, a hiki 1 kona mare ana i kekahi lede oka hale alii kahiko o Calare, a ua lawe aku oia i ua wahine nei ana i Farani, a malaila oia i noho ai, a hanau mai la sa laua kekahi keikikane, nona ka inoa o Robata, ka Haku o Carika. (E hoomauiaaku ana.)