Ke Au Hou, Volume II, Number 1, 4 Ianuali 1911 — Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI KA HIAPA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA—KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE—A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO [ARTICLE]

Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI KA HIAPA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA—KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE —A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO

MAHELE I.

O Kuamua oia ke kane a Kauluhenuihihikolo, a i kapa ia o Kumua, aia no keia wahi i uka o Kohanaiki, he ahua kiekiena e nana aku ai ia kai, a he ahuwale ke kai a me ka moana, a o kona kumu i noho ai malaila, i ike aku i na keiki ame na moopuna a laua. O Wailoa he kaikamahine ia, a oia hoi ka makuahine o Kapaihilani, a i kapaia o Kapaihi, aia no keia wahi i uka o Kohanaiki malalo iho no o Kumua, ma ka Akau Komohana, he luawai huna keia. O Wailoa, he loko keia aia i kahakai o Kohanaiki, a no ka hoao ana o Wailoa a me Kahunakalehu a noho malaila, i pana ia ai ka inoa o kela loko o Wailoa a hiki i keia la. O Pipipiapoo, he kaikamahine no keia na Kumua a me Kauluhenuihihikolo, a hoao iho la oia me Haleolono, ke keiki mahiai uala o ke kula ilima o Nanawale, a o Nahiahu ka inoa i kapaia mahope mai a hiki i keia la. He mahiai ka hana a keia keiki, a Haleolono, a no kona ikaika i ka mahiai, pela oia i hoao ai me ka U'i Pipipiapoo. He nala moena ka hana a keia kaikamahine a Pipipiapoo, a ke ulu nei no he mau kumu lauhala malaila a hiki i keia la, a ua kapaia kela ulu lauhala a me ke ana, o Pipipiapoo a hiki i keia la, a ke ninau oe i na kamaaina o Kohanaiki, e kuhikuhi mai no lakou. O Kapukalua he kane keia, a he eueu ma ka hi-Aku, a me na ano lawaia e ae oia au i hala i ka po, liu wale hoi. A ua Hoao laua me Kauhionohua, ke kai-

kamahine pala Hinano ili hala-pia o Ooma, he u'i a nohea keia kaikamahine, a no ke kaulana o keia kaikamahine i ka u'i, ua lilo oia ia Kapukalua, ke keiki aiwaiwa o ke Ehukai o Apoula. Maanei e waiho ana kaua i ke kamailio ana no na ohana makua o Ka-Miki, a e hele aku kaua ma ke kuamoo pololei o keia hoonanea o ka manawa. O ka manawa e lawelawe ala o Elepaio i ka papa kahuna no ka mai o ke'liiwahine, ua pau loa ia mau mea i ka ike ia a ahuwale e ke keiki kino hoopaha'oha'o Ma-Ka'iole, a oia kana e hoike ala i ka makuahine i na mea a pau, a e hoike pu aku ana hoi oia i ka ike o ke kahuna o Elepaio kona inoa. O Elepaio! O ke kahuna kena o ke alii o Kamahuialani, he kahuna kaulana i ka ike ka mana, a he kahuna paa ai aina no ke alii, wahi a kona makuahine i pane mai ai. Aohe ike, he papau, he lahilahi, he pohue, he a-u-kukui, aohe e loaa aku kuu kupunawahine o— Kaulu-o-ka-malama-i-ke-kihi-o-ka-mahina-nui o— Ka'ulua ka la, Ka'ulua ka ua, Ka'ulua ka makani, Ka'ulua ke kai, Ka'ulua ka malie, Ka'ulua ka Hoku e kau nei, E Kauluhenuihihikolo-i-uka e, E—o mai i ko ino—a." O, maila ua kupunawahine nei: "E—o. Heaha ia e kuu Kama?

Kaelo elo ka malama Kaelo elo ka la Kaelo elo ka ua Kaelo elo ka makani Kaelo elo ke kai Kaelo elo ka malie Kaelo elo ka Hoku e kau nei E Kahueloku i ke kihi o Kaelo e, E—o mai i ko inoa—a! O aku la no hoi o Ma-ka'iole: "E—o! Anoai—a." Ma keia lohe pono ana o ka makuahine i keia hoike a kana hanai, ame ka lohe ana hoi i ka leo o Kauluhenuihihikolo i ke o ana mai mai uka mai o Kalamaula he mamao hoi e hiki ole ai ke lohe ia ka leo o ke kanaka ke noke oia i ke kahea a o hoi, oiai he loihi aia i uka lilo o ka waokele lipolipo hihipea i ke i-e a me ka uluhe. Ua ohumuhumu iho la na makua no ka ike o ka laua keiki ame ka hoole ana aohe ike o ke kahuna o ke alii o Elepaio, a o kona kupunawahine oia kana e hoike mai la i ka makuahine, oia ka oi aku o ka ike ame ka mana, a o ka ike o Elepaio, he lahilahi kona ike, he ihu pohue a he a-u kukui. "Kupanaha ke keiki a kaua, e ola ana ko kaua mau iwi i ka kaua hanai. I keia wa pokeo wale no, he keu aku kona ike kupanaha, a ina paha e kanaka-makua ae ke kino o ka oi loa ae paha ia, a he aiwaiwa luaole ma ka ike a me ka mana." E ka mea heluhelu, e waiho ae kaua i ke kamailio ana no na makua hanai o Ma-Ka'iole, a e huli aku kaua i ka uka waokele po i ka lehua i ka wi a ka manu. Ua ike oe a ua maopopo hoi aia o Ka-Miki i ka poli o Kauluhenuihihikolo, ke kupunawahine aiwaiwa o ua eueu nei a kaua. Ke pii ae la ke kino o Ka-Miki i ka nui, a ke pii pu ae la me kana mau hana eu aiwaiwa luaole, aohe lua e loaa aku ai o Ka-Miki ma ke kolohe. I kekahi la, ua puka aku la ua Ka-Miki nei a kaua a mawaho o ka hale uluhe o laua, a nana aku la i ka ula mai o ka pua o ka lehua a lohe pu nohoi i ka wi mai o ka leo o na manu e pohai ana iluna o ke kumu lehua, kahea aku la ua Ka-Miki nei i ke kupunawahine—

Kaulu-o-ka-malama-i-ke-kihi-o-ka-mahina-nui o— Ka'ulua ka la, Ka'ulua ka ua, Ka'ulua ka makani, Ka'ulua ke kai, Ka'ulua ka malie, Ka'ulua ka Hoku e kau nei, Ka'ulua ka manu e pohai nei Ua po kanahele po i ka lehua Walaau ka manu he i'a ko lalo E Kauluhenuihihikolo—e, Homai i alanui no'u e iho ai i Aku na kaua O ke Aku mua kau A kuu kaikuaana haku A Ma-Ka'iole A ka makuakane alii o maua A Kapuka—kapu ko hale Aole e noho ia e— He kapu, O Kapukalua—e." O, mai la ua kupunawahine nei maloko o ka hale: "E—o, heaha keia ha'o au e hooulu nei—a, E Nana, hoonanana ka la E Nana, hoonanana ka ua E Nana, hoonanana ka makani E Nana, hoonanana ka ino E Nana, hoonanana ke kai E Nana, hoonanana ka malie E Nana, hoonanana ka manu e lele E Nana-i-ka-ulu-o-ka-malama, Ei ae ko alanui e iho ai la o ka lima kuhi o ko kupunawahine kupua,'' a kahea ae la oia: E Kahuliilipapahonua e, I ke alo i ka opu o Lono e, E Ohiamoeawakea E Kumakua-moe-awakea O ko kino ohia kumakua la Hinaia i kai i o Apoula Me ka hanai a Kapuka o—, Kapuka-kapu o ka hale o kaua I alanui no ke kama a— Kapaihilani ame Kapohakuokane Hanai a'u nei a— Kauluhenuihihikolo-i-uka." O ka hina aku la no ia o ua kumu ohia nui hoomakua nei moe i kai, a pii aku la nohoi ua eueu nei a kaua a hele aku la maluna o ke kano kamahele o ua kumu ohia ala. A i ka moopuna e iho ala, kahea ae la ua kupunawahine nei

i na kino lau eepa ona ia Kaohukolo, e huna i ka moopuna a nalowale, a o ka ua iho la no ia o ka ua mai uka mai o ka nahele a hiki i ke kai. Ia Ka-Miki no a kau iluna o Ohiamoeawakea, he imo ana na ka maka noho ana keia i ke kula a huipu aku la me ke kaikuaana kino eepa ona me Ma-Ka'iole, a o ka iho aku la no ia o ua mau eueu nei o Kohanaiki maluna o ko laua alanui kupaianaha a kamahao luaole. Hoea aku la laua nei i kahaone, he nui na keiki e holoholo ana i kaha-one, e paani ana a e auau kai ana no hoi. Hui pu aku la laua nei me na keiki kamaaina, a hookahi ka le'ale'a ana, me ka uwauwa ana o na kamalii e kanikani-pihe ala no laua nei, i ke akamai i ke kaha-nalu a me ka ho-ia-mo ma ka lele-kawa, a me ka holo ma ka hoopahia iluna o ka ilikai. I na kamalii e kanikani pihe ala, ua hoi mai la ka waa lawaia hi-Aku o ke alii o Kapukalua, a i ka waa e kokoke aku la e pae i uka o kaha-one, ua kau aku la keia wahi keiki iluna o ka waa a noi aku la i Aku nana, me ka pane ana aku penei: E Kapu-Kapu-i-ke-kihi-o-ka-malama o— Hikiimakaounulau Kapuka o ka hale o— Kuu kupunawahine, O Kaulu-i-ke-kihi-o-ka-malama o— Ka'ulua ka la, Ka'ulua ka ua, Ka'ulua ka makani Ka'ulua ke kai, Ka'ulua ka malie, Ka'ulua ka Hoku e kau nei, E Kapukapu-i-ke-kihi-o-ka-malama, E ka puka kapu o ka hale e—, Aole e noho ia e—, He kapu, E Kapukalua—e. Hanai a Apoula—e, Homai i Aku na'u, Aku mua ka'u la, Me kuu kaikuaana haku, Me Ma-Ka'iole la, O maua keia o ke kama a— Kapaihilani i hanau ai, Haalele la i ka nahele makuaole, Hookahi makua i hiki mai la—, O oe–a–,"

I ka lohe ana o ka makuakane i keia paeaea a ke keiki, hopu iho la ka makuakane a hii ae la a uwe iho la, a pau ka uwe ana, ninau iho la, "auhea ko kupunawahine.?" "Aia no i ka hale o maua?" "Ua ike mai nei no nae paha i ko iho ana mai nei?" "Ae," wahi a Ka-Miki. "A auhea hoi ko kuaana au i paeaea ae nei?'' Ia wa i kuhikuhi ae ai o Ka-Miki, "Aia e ku mai la ma ka ihu o ka waa." Hopu hou aku la ka makuakane i keia keiki a uwe iho la, a pau ka uwe ana, hapai aku la ka waa a kau, a ohi aku la ka ia a ku i ka halau. Kauoha ae la o Kapukalua i kona puuku e hoouna ia Eia kana kukini e lawe i ke Aku a na keiki i uka o Kauhola, oia hoi o Pohokinia me Kalamaula, oia hoi o Kaukahoku. I ka makaukau ana o ua kukini nei, a pau no hoi ka ai ana a na keiki, ua honi aku la o Kapukalua a me Kauhionohua i na keiki a paeaea aku la: Ke hoi ala i ke kula ilima, Nopu wela i ka la e, Ka la e kau nei iluna, Aloha wale olua e a'u kama, Kamalei a Kapaihilani, A kuu kaikuahine haku, O Kapaihilani-poele-i-ke-kihi-o-ka-malama-o— Ikuwa ka leo o ka hekili Ikuwa ka leo o ke kai Ikuwa ka leo o ka manu Ikuwa ka leo o ka makani Ikuwa ka leo o ke Akua Akua ka la o Kona O Ikuwa ka Poha-koeleele." "E malama oe i na kama a hiki i ka puka ana i kauhale, a hoonoho aku oe a hoi mai, alaila, lawe ae oe i ka ia a ke aliiwahine haku o kaua a Kapaihilani ame Pipipiapoo." Ia lakou i hoomaka aku ai e pii a hoea i Puukilea, ia wa i paku ae ai ko kino lau o ke kupunawahine o Kaohu-ko|o-mai-iluna-o-ka-laau. (E hoomauia aku ana.)