Ke Au Hou, Volume I, Number 11, 13 Iulai 1910 — HE MOOLELO NO KA Hookumuia Ana o na Paemoku o Hawaii Nei AME KA HOOLAUKANAKA ANA I HOIKEIA MA NA MELE HAWAII KAHIKO Houluuluia e John H. Wise [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KA Hookumuia Ana o na Paemoku o Hawaii Nei AME KA HOOLAUKANAKA ANA I HOIKEIA MA NA MELE HAWAII KAHIKO

Houluuluia e John H. Wise

Ina e olelo ana kakou elike me na hoakaka a na poe akeakamai a ka naauao nui wale, e hoike nui nei he | o ka Honua i paa i ka wai, a he J i ka aina. Ina lioi he 2,000,000,000 mile kuea ka ili o ka Honua nei ma ia wa i hana in ai e ke Akua, alaila, e uhi ana ka wai maluna o ka poepoe Honua, he ili [area] o mile kuea, a o ka aina maloo i akoakoa • kahi hookahi, ua uhi iho ia he ili [areaj o 66,666,666| mile. No keia hoike palapala Hemolele, u* maopojx> i Kinohi, ma o ka hookumu ia aua o ka Honua nei, aole i ikeia ia mea he Mokupuni, mau Mokupuni, a Pae Aina paha, elike me ko Hawaii nei. Aka, e akoakoa ana ka aina i hookahi wahi, a pela hoi na wai i kapaia na Moana, i kahi hookahi. Nolaila, ma keia keeliina, a kulana ulapaa mai hoi o ka aina, e waiho ana ma kahi hookahi, elike me ke kuhikuhi palapala Hemolele, a kakou e ike nei, pela auanei kakou e nee mai ai, a lioea i kekahi au o ka manawa, a kakou e hiki ai ke olelo iho, oia ka wa nana i hookahuli i keia kulana ulapaa o ka Honua, a iloko o ke kulana nahaha, a mokumoku hoi, i ano like loa no paha me ko keia wa, a kakou e ike nei ma ka poepoe Honua. A ma ko'u manao, o keia wa i hookahuli ano e loa ia ai ko ka Honua nei kulana mua, oia no ke kai luku i kapaia e ka mea nana i unuhi o Kinohi, o ke "Kaiakahinalii." Ua olelo ia o ka makahiki 1655 o ke ao nei, ka manawa i hoea mai ai keia hookahuli ano nuf loa ia ana o ko ka Honua nei kulana. Ma ka Moolelo Palapala Hemolele, ua oleloia, "Huahuai mai la na punawai apau o ka hohonu nui a hamama ae la na puka wai o ka Lani." [Kinohi 1:11] a o keia paha na pukawai o ka a liaia 24:13 i olelo mai ai o "Ku]anihikoi, M

He kanaha la i mau ai keia pii ana a na wai mti ka hohonu m&i, a pela me na wai e nininiia m mai luna iho, a uhi ae la i ka Honaa apn, Qt po> poi na ale apiipii o ka hohonu lipolipo maluna o na inauna kikie loaoka Honua nei, e ale ana ia nialuna o lakou ma kahi he 15 kubita ka hohonn, oia hoi, he 21} kapuai. E hoomauaoia e pono ai, ina paha o ka mau> na kiekie loa ma ia w» o ka Honua nei, he 6 mile ke kiekie mai ka iliwai aku oka Moana, al&ila, he 21} kapuai hou ae maluna o keia kiekie, alaila, e loaa pono ana ia kakou ka hohonn o ke kai e uhi ana maluna oka Honua holookoa, mai ka iliwai maa mau, oiai na la ae oia, ka moana mamua o kona hoohuaiia ana e ka mana p&lena ole oke Akua, oia hoi he 31,702i, (5,280 kp. 1 mile) 6 mile ia 31,680 (21 i kp. o 15 knbita.) Ke maopopo nei ia kakou aia ka ale o na wiliau o ka moana ke nee nei maluna ae o ka honua, a e ulupa ana i ka aiua e noho la iloko o ka lipolipo o ke kupikipikio a ke kai, e lulumi ia ana ioa ianei. He 150 ka nui o na la i nee ai na kokoia wiliau ikaika o keia kai maluna o ka honua, aua hiki ia kakou ke hoomaopopo iho, ua lawa loa ke kowa o ka manawa no ka hiki ana i na milo ana a keia kai hoee weliweli ke wawahi ika aina i waiho ia ai e kona mea nana i hana makahi hookahi i kinohi, a lilo ia i mea kau liilii e mokaki ana iloko o na apanapana lehulehu. Ua nui no na poe huli honua naauao i kuikahi like ole ko lakou mau manao wehewehe ma keia kumumanao ano nui e pili ana i na kai hoee nui nana i uhi pu i ka iii oka honua a nalowale | ■ • ■ - ka piko ona mauna kiekie loa. Aole o lakou man&oio ua hiki ke uhi ia ka honua holookoa me M* wai & hoea i 5 mile ke kieki», eiike m»

ikekie o Mauna Hinialaia a o kahi mauna kiekie okoa ae palia, oiai e poepoe ana ka lionua. Ina no he 10 malama e ua mau ai a 12 pal>a elike rafl ko keia wa e i^enTnei, aole no e loaa ana he 5 mile kiekio o ka wai maluna o ka ilihonua holookoa, he inanao koho wale maopopo ole ia, hookahi no akioma a liopena maopopo, he neie. Aka, o ka manao waiwai nui i loaa ma keia, oia no ke kulike ana a like loa n<> o k<> kakou nioolelo kupuna me ka moolelo kuj>una o ka lahui Iseraela i malamaia c na liulaio. A nia ko'u nianao, o keia kai lioeo i oleloia o ke kai a "Kahinalii,'" ke manaoia, ln 1 kai holopuni ia i ka poepoe Honua holookoa nei. ke kunm nui hookahi nana i hookaawale i ka aina inaloo hookahi i kinohi, a loaa ai he manaina puni ole, ame na mokupuni maluoa o ka Honua, elike ine ka kakou e ike nei i keia wa. Mahoj>e mai o keia wa i ike ia ai nm ka l'alapala Hemolele ka lmaolelo ' Mokupuni" ke manaoia ke ano maoli o ka huaolelo Beritania "Isles" i hoike ia ina ka l>ailvala Beritania, oiai nae, ma ka Hiuhala Ilawaii, \ia lioikoia penei: l T a puunaue ia ua aina kaliakai o na lahui kanaka e lakou nei, ma ko lakou mau aina, o kela mea keia mea elike me kaua olelo, mamuli o ko lakou mau ohana. me na lahui kanaka o lakou. Kinolii 10:5. Ke hahai pili pono loa ia na olelo o ka Baibala Beritania o keia pauku, me lie la eia ka unuhina Hawaii pololei: Na lakou nei i puunaue i ua Mokupuni o na kanaka o ko na aina e, o kela niea keia mea ma kaua olelo iho, mamuli o ko lakou mau oliana, ma ko lakou mau lahui kanaka iho. Aia hoi ma ka pauku 25 o keia mokuna, o loaa ai ia kakou na olelo elike me keia: Ua hanau na Ebera na keikikane elua, o Pelega ka inoa o kekahi no ka mea, ua mahele ia ka honua i kona mau la. E nana pu ia hoi ma Oihanalii 1:19 a e loaa no keia mau olelo. Na Ebera i hanau na keikikane elua, o Pelega ka inoa o kekalii, no ka mea, ua mokuhia ka honua i kona manawa. Ke hai mai nei keia mau pauku, aia ma ka w r a mahope iho o ke leai a "Kahinalii" i ike ia ai ka loli anao ka honua, e hoike mai ana ia, ua hookumu ia ka nee ana o ko ka honua nei kalnili ana mai ka wa iuai no o ke kai a Kaliiualii, A § lioomaopo|/it pu ia iuivi ka wa inai 1 pau

ai ke kai a Kahinalii, a hikii ka wa i haoau ai o Pelega he 97 makahiki. Nolaila, o ka wa hoi i pau ai k« kai a K«hina'lii 1657, oia hoi he elua makahiki mahop* mai hanau o Arepakada 1659, ahe 35 makahiki mahope mai o Arepakada hanau mai o Sala i ka 1694, a he 30 makahiki mahope mai o Sala i hanau mai ai o Ebera, o ka 1724 ia, ahe 30 makahiki mahope mai o Ebera i hanau mai ai o Pelega o ka 1754 ia, a he 30 makahiki mahope uiai o Pelega i hanau mai ai o Reu o ka 1784 ia, na like hoi ia me 219 na makahiki mahope mai o Pelega. Ke maopopo mai la oo ia kakou he 294 aa makahiki o ko Pelega ola ana» e nana ma Kinohi 11:18,19. Me he la i ka nana aku aia no paha he loli hon ana o ka honua ma keia wahi i okoa loa ae mai ka loli ana ikawa o ke kai a Kahinalii. I ka'u hoomaopopo ana, aneane no paha e piha he 546 makahiki mahope mai o ua kai nui la t i ike ia ai he loli hou. oia b loli ana i hoike ia ma ka moknaa 19 o ka Bnke o Oihanalii I, pela i ike ia ai «a mo* kuhia ka honua. A ma o keia mau kulana hookahuli Kumuhonua o ka Palapala Hemolele i hoike mai ai, ua loaa ia kakou ka hiki ana e hoohalike i na makahiki e hookolo ai kakou no ka wa e loaa aku ai ke alahele e hiki maalahi aku i ka wa i hookumaia ai o ka Pae Aina ka'i lalani o Hawaii nei. (E hoomauia aku ana.) • — Mass lune 28: Ke nana ia aku nei ke pii roahuahua ae la ka niaikai o ka Ilalia i eha ai i ke keiki a ka Peresidena Taft. Ke pii mahuahua mau nei ka heluna o na lapana i lawe ae i na kulana hookupa ma ke ano he poe hanau ia ma Hawaii nei. Copenhagen luly 2: I nehinei i waiho aku ai ke Kuhina Nui Danish ika papainoa o kona Aha Kuhina i ka Moi. Boston luly 2: He nui wale o na hale hana pulupulu i pani ia i nehinei, a e mau ana ka paa a hiki i ka la 11 o nei malama, a maia hana ana t hoonele ia ai he 100,000 limahana. na koena Buke a pau o Kb Au Hou mai kona helu mua mai a liiki i kei* la e paa ia nei, a e waiho wale ala nohoi me kekahi poe, a ina paha ma na Hale Leta, e hai mai i kahi o ka Hale Leta ike keena nei, a e uki> ia no ka luhi, Ke* ena Shimpo Sha, 6imth 8t, t Hqiiolvilu, O&hu.