Ke Alahou, Volume I, Number 9, 1 September 1980 — KEAOMELEMELE [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

KEAOMELEMELE

CONTINUED FROM PREVIOUS ISSUE

E ka mea e heluhelu ana i keia moolelo, ma keia wahi e waiho iki kakou i ka olelo ana no ka hanai a Kane me Kanaloa, ke mea a ke anuenue e malama la me ka ihi kapu, a e hoomaka kakou ike kamallio ana no ka hanau ana mai o kona mull pokii kaikuahine, ka mea nana i noho ka nahele iuiu anoano mehameha kanaka ole mawaena o Puna a me Hilo, kahi e kokoke ana mauka o Olaa. la Hina a me Ku i noho ai a hala kekahi mau mahina, aia hoi, ua ikela ua hapai hou o Hina, a no ke ano o keia mea ua kuka laua.no ke ano o keia hapai hou ana, a ua maopopo ia laua ke ano o*ke keiki e hapai nei he kaikamahine, aia nae iloko o keia manawa i, ua puka ae la ka Hina otettramua o Ku. Ina no paha auanei e hanau hou ae keia keiki a*u e hapai nei. e lilo aku no paha auanei ia hai ka hanai, ae aku la o Ku i keia olelo a kana wahine. Ae e lilo hou io aku ana no ia hai ka hanai, Aia ma ia hope mai, ike kokoke ana mai oka manawa e hanau ai o Hina, ua ike hou ia na ouli oka lani a me ka lewanuu,, a ke hoiloli nei ka honua a hala kekahunau la oka holke ana o keia mau hoailona, ma ka lani a me ka honua, aia hoi. ua hiki loa mai la keia mau ano ma ka'Pae Aina o Hawaii nei. Ia ka manawa i ike ia at o keia mau me, it aia hoi, ua ike hou no o Kane a me Kanaloa ma ko laua ano akua, a mana hoi, e hanau hou ana o Hina ike keiki hou, nolaila, ua hoouna hou aku o Kane ma ia Lanihuli a me Waipuhia, he mau katkamahme na laua i nohoJ ka welelau pal! o Waolani a me Nuuanu

ae nei, aia i ko laua lohe ana e hoouna ia ana laua mamuli oka makemake o Kane ma, nolaila, ua ninau pono aku la o Lanihuli a me Waipuhia i ko laua wahi e hele ai, a no keia mea ua hai pono mai la o Kane ma ia laua e hoouna ia ana laua i ka aina o Kuaihelani, he mau aina mamao keia mai ka-Pae aina aku o Hawaii nei; i ko laua lohe pono ana i ka mea a laua e hele ai; hai mai la o Kane, e kii olua ike keiki a Hina, ua aneane la e hanau i keia mau la, a ina olua e hiki ana i laila, a i ninau ia.mai olua i ka olua huakai i hiki aku ai, alaila, e hai aku olua, he huakai kii keiki, a ina i ninau hou io mai olua i ka mea nana i hoouna aku, alaila, e hai aku olua ma ko maua lnoa\ ina i kuhikuhi . ma oka Mooinanea la alaila, ua keiki olua. I ka pau ana o keia mau olelo, ua makaukau laua nei no ka hele ana i ka aina i malihini ia laua, a ia laua no hoi e noonoo ana no kahi e hiki ai aka, lohe aku la na laua nei i ka leo o Kane i ka pane ana mai. £ puka maiolua iwaho nei, a e nana i ko olua alanui e hiki ai i Kuaihelani. I ka lohe ana o laua nei i keia leo, a i puka io aku ka nana iwaho, aia hoi, ike aku la laua nei i keia manu nui e noho mai ana, o ke ano o keia manu he Iwa no ia, a i loa no ia la.ua nei a ua hoomaka koke ae la ua Iwa nei e hoeu a mio pono aku la kona poo iloko oka iewanuu no ka manawa pokole loa, a ia laua nei e nana ana i na ea oluoiu maikai oka lewa, a huli iho nana ilalq nei oka houua, aia hoi, ua ike koiuiu ia keia mau paemoku malalo pono o laua. Aia nae ia laua e nana ana I na paia lewa oka lewanuu, kahi e hiki ole ai ia laua ke lalama ae, ua hoomaka koke ae la ua maim nei e kani. a palua. a pakalu ke kani ana a ua man} nei, aia hoi, haohao iho la na kaikamahine oka weitiau pali o Xuuauu, no ke kaai piueoine a ko laua nana e lawe uei i ka hapalua like oka lewa, aka* ia laua nae i haliu hou iho

ai malalo a ike iho la laua i ka.anapanapa o ke one alohilohi o Kuaihelani, e hoopuni ana hoi i kona mau kapakai, ma keia mea ua kupu ae la ka manao iloko o laua, oka aina no paha keia a laua e laweia nei, a ia laua no e nalu ana no keia mea, ua hookaa koke ae la ua manu nei e iho pololei ma ka puka oka hale o Hina ma, a ia lakou nei i hiki aku ai, oiai o ke kuakoko hope loa ia, emoole, hemo ana ke keiki iwaho. Ia Ku a me Hina e laweia we ana ike keiki, ike iho la laua He kaikamahine maikai oka helehelena, a ia laua no e nanea ana i Jkela wa, huli mai la laua a ike mai la i keia mau kaikamahine e noho aku ana mawaho oka puka o ko laua hale, haawimai la laua i ke aloha me ka ninau mai ia laua nei; alalia ua hqike pau aku laua ike aloha me ka ninau mai ia laua nei; alaila ua hoike pau aku laua nei ike ano oka laua huakai i hiki aku ai e like me na mea i hoike mua ia ae nei. A ia laua e kamailio ana me Ku ma* aia iloko no o keia manawa i pae aku ai kekahi leo maluna pono iho o kaupaku oka hale, a i ko Hina ma hoomaopopo ana ike ano oka leo maluna pono iho o kaupaku oka hale, a i ko Hina ma hoomaopopo ana ike ano oka leo i pane iho ai, ua lohe laua aole he leo e ae, oka leo no ia oka Mooinanea ka mea nona ka mana nui ma na kukulu o Kahiki. la Ku ma i lohe ae ai i ka leo, ninau pono ae la laua i ka Mooinanea. a hai iho la keia, Ano. e.haavvi koke olua ike kaikamahine ma ka lima o laua uei aole hoi olua e kali ia mea, A no keia olelo. ua haawi koke ia mai la ua kaikamahine nei ma ka lima o ua uidiihini a makepono hoi ka laua nei huakai oka hoouuaia ana. A ia Lanihuli ma i makaukau ai no ka huli hoi inai ma ko laua alanui lowa ua waiho mai la ka Mooinanea he olelo kauoha ia laua e lawe loa ike kaikamahine na Waka c haaai ma ka mokupuni o Haw an, inawaeua o

na Ohialoloa, a ekapaia kdna inoa o Paliuli, he wahi e ike ole fa e ka maka'o'ka lehulehu a e hai pu mai no hoi i keia olelo imua o Kane a me Kanaloa, a iha e nui ana o Paliuli, alalia, o kona hanau mua i oleloia ae nei mamua, ka mea e hanai ia la eke Anuenue ma Waolani, oia no kana kane, pela ka mea i hoike mua ia ma na helu mua o keia moolelo. I ka pau ana o keia mau olelo a ka Mooinanea, ua kau ae la laua net maluna oka Iwa a lele mai la no ke alanui lewa, a ua hlki hoi ia oe e ka mea heluhelu ke puana ana i keia mau lalani mele: "O ke kau a ka manu o Kaula, Hai i ka ino oka makani, Kikaha ka Iwa iluna lilo, Hoolai malie i ka lewa." Ia laua nei i hiki mai ai imua o Kane ma mauka o Waolani, ua ike ia mai la ke kaikamahine e paa aku ana ma ko laua nei lima, a hai aku la laua nei i na olelo kauoha a pau a ka Mooinanea mai ka mua a ka hope, a ma keia mea, ua ae no o Kane ma me ke kanalua ole, a nolaila, ua hoouna loa ia o LanihuH a me Waipuhla e hoihoi loa ia ke kaikamahine la Waka ma Hawaii, a ua ae na elele i keia mea me ka hooko pond la o kaleo. a liuliu iki, ua makaukau no ka lele aku noka aina nui ma ka hikina a ka la o keia Paeaina. Ia laua nei i lele aku ai a hiki mauka o na laau ohia loloa mawaena o Hilo a me Puna oiai o Waka e noho mau ana maloko o kona nahele. a he kamaaina oia ma ia uka iuiu. a he lilo nui kona manawa ma ka malama ana i na manu o fflf'alYo a pau maluna o na la an, a ua hiki loa iaia ke olelo ae imua o na manu. a he mea hoolohr loa iaia. o like me kona makcmake. aka. aia nae. i ka \va i hiki aku ai ke kaikamahine o Kuaibelam*. a lilo ia Waka ka hal&i w_a* aja «a kaaoha koke ae la ua Waka nei i na manu ehana koke

a kukulu ia 1 hale no kana hanai, a ike o Waka ua paa* koke ka hale i kela wa, ua wae pono oia i kekahi mau manu i mea lawelawe no kana hanai, a ma ia hope iho, ua kauoha koke o Waka i ka manu Iwa e lele hou i Nuumealani, oia ka aina maluna'e oka lewa o Kuaihelani, kahi oka Mooinanea e noho ana. Aia maluna oka aina i oleloia, ua ike mua aku nae o Waka ma kona ano mana aia maluna o Nuumealani, he elua mau laau i malama pono ia me ko laua maulako i na mea a pau i makemake ia no ka manawa pokole loa. oia hoi ka inoa o keia mau laau i kamaaina i a olelo mau ia e keia lahuh (akahi) o"Makalei ka laau cma ia e ka i'a," (alua) q "Kalalaikawai, oia.ka laau iaia ka mo'a o na mea ai a pau.*' A no ia laau hoi ka olelo ia ana, "o Kalalaikawai la kuua mai." 0 keia mau laau na mea a Waka i manao .nui ai ia ka Mooinanea e hoouna mai iaia ma Hawaii, a i ano like paha ke ano o keia mau laau me kahi olelo o kekahi mau kaao. M ka anai ae no ike komo daimana ku ana elua kanaka.*' He mea oiaio. i kahiki io aiia aku o keia manu ma kahi i hoouna ia ia, ua ike mai la nae oka Mooinanea i kana huakai i hiki aku ai, ua haawi io mai la oka Mooinanea i ua mau laau nei elua ma oka manu la a hull hoi mai la keia no Hawaii, a iaia nei i hiki hou aku ai imua o W!aka me ka haawi aku i kaua mea i hoounaia'e aia hoi', ua piha o Waka i ka olioli nui me ka malama i ua mau laau nei, a ma iho, ua hull hou mai la ua maiiu nei me kona mau hoahele no Waolani. Ia lakou i hiki ai a hai i na mea a pau loa no ka lakou huakai i lido ai i Hawaii Lmua o Kane ma. mai ka mua a ka hope, ua lilo iahe mea maikai i ko laua manao ana. A pau ua akahi no a hookuu ia na kaikamahine of na welelau pali e tatfuOlu JJKo laua lulu. Ma Jida wahi e na poe hoi hou kakou a o\§h hoji no Waka me

kana hanai a pela hoi me ka ke anuenue hanai. i mea e ike ai oukou i na mea e pili ana ike aao o ko laua mau la oi kelakela.. la Waka e hanai ana ia Paliuli. ua ike ia e kona kahu hanai ua pii ikapo a me'ke ao kona ui a me kona nani.i like me he puD mahiia konane la o MahealanL aia ma ia aole i makemake iki o Waka e hoikeike wale, iaia Imua o kanaka. 0 na laau elua o makalei. na ia laau i hoolaka aa i-a a pau oka moana mauka o kela wahi a Waka anoho aei, a ua kukuluia keia laau mawaenakonu o kekahi kiowau aia ma na lala a me na lau a me Aa/wahi a pau o Makalei, ua pii mau ka i-a i luna a keia laau i na wa a pau, a e haluku.mau ana i ka pa a meke ao. a he hiki ke lohe ia ka haluku o na i'a e ko Waolani poe, A oka lua hoi oka laau i oleloia. ka laau hoi iaia ka ai a me ka i oleloia, ka laau hoi iaia ka ai a me ka mo'a na ia laau i hanai ia Paliuli. Aia .aia keia inoa i kapaia ai kela wahi kaulana o Pajiuli* eia ke aao o keia inoa. "He aina huna." ' E like me Managua Kauai a me"ke Kula o Kamaomao ma MauL, kuhi a ka Qua inilioua e huai aei ! ka Vpo Dala nuio keia au hotomua. T ka ike ana o Waka i ka naui oi kelakela o kana hanai. ua niauao liui oia i kaue ua kaua hanai. a no ia mea ua kuka)pu oia me Paliuli a hoiolo laua manao no la mea. nolaila; ua hele koke mai la o Waka a hiki m i!una o Waolani, a halawai pu mo Kaae ma. a me ke -Vuienue Pipio iluna. a iaia i hiki mai ai. ua hoikeaku >a j Ma he huakai imi kane kana. aao U mea.. ua holkpike ia mai la imua oua o Kahaaaiakekua, a iko Waka ike ana 1 na heleheleaa oka mea j hoikc ia mai i ana imvi ua a»' k MVe koaa manao oia ke kane a k*ma vi a r a»! i;!a a#h,n oia ahi; !a imua o Paliuli, aua i > h >4 k v.; i ;r. aaav).