Ke Aloha Aina, Volume XXXIV, Number 6, 15 February 1919 — Na Pana Kaulana o na Inoa o ka Mokupuni o Oahu [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

Na Pana Kaulana o na Inoa o ka Mokupuni o Oahu

(Jloopukaia <■ George Pooloa uo.ka, pono o na> poe hehihelu o Ke Alo-j ha*Ama.) (Unta efea ana.) j Halo akn lie ku!a laula ia e ka mai ana ka halekula me ka pahu-

hap, oka halekula ia o Kaawa, intfuka o kf- alanui aupuni. He elua, Kaaawa ma keia kalana, a e hele aku,no mua; a ft loaa ana is « « Makaua-kai, bo mau aba feeia i piha i na kanaka Hawaii i ka . w* i bala, o ke kanu ipubaole, ipuala, he uala a me h- pu, uj» liana ambiai a kamaaiua. Hele aku iiuua, be olae puu; oka puu o Pttuomahia ia, a maluna ae o Puuomahia, o Kaumaha ka inoa oi& kakai pali; e nana ala ia loko 0 Kahana. 0 na puu elua e ku mai ana iloko o Kahana ke nna aku oe iuka, o Kekila ia. Nona keia hooheno ana:. Eia mai a'u ko lei ahiabi KJawe iaai nei ike ala i boa pijU qo ke ouaoua Koijtoi ana ia'u e niue , iJa kilohi aku a ike 1 ko nani kilakila e Kahana. Ke e ku nei Nana & hooni na paahaaa Oka baua uoeau a ka iini 0 ke kuloana ao ia Ka eh* Jinia. Ole a ke,. aloha 1 ka mea ike i,ka hoohui I ka too bone o ke kabirti Na. ili„pii palua i ka mahu He pabee he pakika na bao He bulali la una ole mai 1 ka wai ua laua malie. A e huli aku oe, a nana aku ike kakai pali « ku mai aua xoamua cm « bele aku nei, a e oi ac ana i waho, €■ ike aku ai oe ia Punaluu o Piei ia, a kau mai oe i ka piina o ke Aniani ia. Huli ma keia aoao, e bele ana i mua, o Kahana Ka aina, Eha pana kaulana- o keia in. Kauraaha, Ketdla, Piei, Paeeleele a me Kahana Bay. He kahawai ko Kahana, he nui nae a akea ma kekabi wahi, me he ano muliwai ala. Aia i keia wahi, mauka oka aina, e loaa ai ia oe ka hale hoolulu o ke Kaaahi, o Koolauloa e hui aku ai ma Kahuku, He nani ka waiho ana o keia aina o Kabana, i hui pu ia me Kona bay. Aia ma keia aina o Kahana, ka hale hoomaba o Mary Foster; a oia nohoi ke konohiki ma ke ano he ona aina, no ke Ahupuaa o Kahana; ke- 1 kahi ia o na home, ui a ke kainahele e hiai ai, i ka hele a uluwebi .i ka lau oka niu; aia maloko o keia kihapai e loaa ai na ano Puaaloalo like ole; e pua ana, me na wai hooluu like ole. Haalele ia Kahana me kona nani, hele aku no mua; ma keia aoao o ke alanui e pii ana i ka pi in a, o ; Keauiani ia, ifco mai ma ia uoalu; e $ana ana ia Punaluu; o KaluaITulili, ifakaiwa, Wai-j *'Mib, flmlittau, Haleaha, Papaakoko,' aitfe Kaluanui. ! He nui na pana kaulana o keia | man wahi; he elua nae matt, pana kaulana loa, i ka makaikai ia c nu malihini. O Kaliuwaa a me Ka-, mapuaa, he wai kaulana keia o kaliuwaa; ko huli ae oe a nana iluna, oia ka piko, ke kumu oka -wai e lele mai ai. He pali mania, oka moolelo nae e kaao ia nei; oka menebnne ka mea nana i hana. Ke ku oe malalo o keia wai nana ae ihma. &tts haki' no ke kani-ai

k«u a o ke kteWe Tan'fta ote ihtti koni i ka Hi, he kupua no Hft •i.,i)i! .i. K.'-iiHpi>;iH > liana a l ' i k»'ia walri. * '" Al.i n;ft!ii)/« o kf-Ju pali, o kau [tnai ana he w»M fcii Mno h& too like loa roe ke kanaka ke nii; na ako, ota mea oae nana J "kalaY a kau >na ia'pah*; aohe'i kifao ia zuai, "hookolo aku i ka ntu matin.** He maikai Ica nanaina oka aina i keia manawa e waiho uei, no ka aui o na p«se ona miliona i' kukulu ae i na hale hooritafca roa-

kai o Kalua nui. Aia makai o pa kahakai o Haleaha a "m« K«luantn7 ua piha i na hale rfanij i ka wa Hiamtia, he kti!n no na holoWfona, rue na rnahi laiki kakaikahf. F hooma'ln aku ka hele ana no o boea aku ai ma' Kapaka a me Makao; a o Hanula no e jpili toke mai ana, aia ma Hauulalka bale bookolokolo oka apana o loa e ku nei a me ka hale tufa aupxmi. He aina nanj o Hauula, me kona wahi auau kai; he no na kamahele, in a ke ano hooiriaha a hoohala manawa ai. Aia mauka aku oka hale bookolokolo ka irauula Hotel e ku nei. He nui na hale hou o Hauula,i keia manawa e ■ku net; a he wahi pipill mau ia, no ka maikai i ka auau kai. ?f«e aku no mua; o Kakihaja, Kaipapau, Kokololio, a me Tvaiemal«o.' D keia mau wahi mamua, he faila lio me ka pipij aohe nui o kauhale, he kakaikahi loa; nawa ua paapu ka aina ike ko', niu ka aoao mauka o ke alanui, a he nui no hoi kauhale o kola "manawa, o ke ano hou me ka maikai. - Haalele ia Laientaloo r ma ke jji&hele c hiki aku ai i Laiew&i, e ike aku ana oe i ka lae o Lanilo'a, e kau aku ana ka ihu o ua kupneue nei i ke kai, me ka moku kopito ala; i ka hoope ntau ia e ka huakai. O l<ahi kahawai uuktJW h,'w»pi> mi e hele aku Sh, o Puu hi ia. hiio mai a puka ma keia a >u<i, 1» kaf.avai nui ia, c Paeo ia kahawai « nc puu e ku mai ana mamtu on i: n a -": noao niavl » o ke atil.'a <; .'it-'e as a huli m?- keia aoao irai, •» Xah;llr.i\';ihie ia'puu. E hoomau aku no mua, e ike aku ana oe- ike kula laula o Laiewai i ka ulupo i ka laau paina; ft m:- La waih- kahfla mai o na mahmaai i frfba i na meakanu, a me ke kulanaVnuhale rani o Kaehpu.uiamanii, o Taiewai ia, nona ke kaao kaulana i poina ole i na pde paa moolelo, u-j kapa i9 e kekahi poc kaao, ka iii t< na pali koolau. Pela i aia mai ai mi Vromana i keia hoohp r>'.. Ktio ipo, kuu lei, Kim milimili e, Hoi mai no kaua ; E hiipoi pu i ko aloha He aina nani o Laiewai I manawa, aia ma ka hikina Jikau •> Oahu, a o ke kikowar-na ia oka hoomana o na la hope; oka home keia o Laieikawai i malama in ai, e like me ka hoike o koria moolelo. E hiki ole ai i ka puuwai oiaio ke poina i «u kaao kaulana o keia aina 5 piha ike knpanaha.' T k.'ia manawa, he kulanakuuhah j nui <» Li.ic; me ka nani e hiki ole ai, kc j poina na poe apau i hiki ma ia Kalaua. Aia no hoi ma keia wahi, ka HaIclaa v ka hoommm o i\a la hope <> kukulu ia nei, a oia,"kekahi hale nani lofl i kukulu ia ma Hawaii nei. "Ma keia aina, e ana oe i na H;iA\aii oiaio; a oia T*ate ho ka lahui! kanaka e ike ia, mawaho ae o na] alakai haole. I He aina kupomo i ka hoqulu la-J hui, iwacna o ua Hawaii; uo \a\ imea, aok' o lakou iwho huikau 41c

■ uu laliui, e a oia n«> ka i-ula gula ■ j ke Ak v * 1 .0 i** laliui. kauaka apuu uk £wuuu HoonWßfto Ja U Jwfcai^ I.oua luati la e ljyho ana umjkeia,, « *aii«> w*te jayi j» ka.jpai, aiaia, i £&a 'i © Hke mp Hejiai au i kaiqaaiua, oi•i au e noMosiJa n&JaHa; no kkou koiouaau hoopajaao 'w&, me.na haii« poina 01e.., ae la ka ieo kaoi g ke na Ja iao, a 4»e oa la ma&ftsi;, a ua aiaa n&i, me ik« paea ak eia. 110 au 112 ke hana uaau mi i ke ak,lipt* « me »a hunahuaakiu. o ua ama nei, ka atoa i tuaa i ka polw'ia e m l*a oke kai.i ku im anakam. ~ Pelfr a» i hobmanao ae ai e kui i iei t no ka hoihe o ke kupanaiha i piba i na pomaikai. Xou man na pono i imi ia I m&hm&Xn no M wa apau E-.pii ana me ka ikaika " 1 ola na pua na niamo O keia uuku e nui ana Ma na kai aloha ou e Hawaii. E hoomanao e na poe heftihelu he tnau mple kaulana ko keia aina, i hakn ia e ka poe ike o "ke au ka l hiko, a oia ka mea, i paa'ole i ka oukou mea kakbu, aka, e ia aku ana no ma keia nrua iho. '"A o na mele 'i pasnaan ia'u, oia ka'ti e hoopnka nei malalo nei: E hr.i ke aloha i Laie, T ka war hue mai ike pili ; Oni ana lauiloa ike kai Hnoipo ana paha me ka Twa, Me k« mami klkaha i ka makani. Maftnei e hoomaha iki kakou, no ka hoomao ia alra no pule «e. • . i ' (Aole i pan.)