Ke Aloha Aina, Volume XXXIV, Number 1, 4 Ianuali 1919 — Na Paewa o na Huaolelo "Ke Ao Nei" ame "Ka Honua Nei," ma ko Laua Mau Manao, na ano, a me na Kulana Manawa o na nee ana; ma ko ka Baibala Mahele [ARTICLE]

Na Paewa o na Huaolelo "Ke Ao Nei" ame "Ka Honua Nei," ma ko Laua Mau Manao, na ano, a me na Kulana Manawa o na nee ana; ma ko ka Baibala Mahele

« nai.aO l oa ua |,lU H,( " - 4 ia ai iua ka ; Hv.kn iJ;i v. ;-m, i |fiK» j a o kekalii !"'< .< k.n ~u. i..m ka inanao oi a 'iiiei \ 1 '' vl«Io «iiii: "'O k« i • ' ■ ' ' ' :,J ll *' i-' v k<; uo j ' ®:"•'" kinUU iioi |!l i*« '*u->k'M '> 13 ilio ' i "'«kuhiki 1401 ia o ka ! 'i"llUu i. u..i au 'i o' ; lie hke ok ano j VAtI liu!toj«jio ma ko , i-i'ia 4 i.. 4 u <n „.,y ma Ji d weliewehe , u . , Uo iike nae uia i J,u i' 1 " '«uia una. E like iue j l "' k.ii::;\* ai, "amiaina" a !i. iiu . | ,!k,; 1:( ' -niau iiiiaoitlo I «lii'u" a un: -'iaaiiiua," a iue! j i"'"i a me ")jo-a." Ma ko laua' <>k-Iy m aua- nka aae, īi« ka- ■ ī'i'H: ia uuo ok'lo ana, a i k«e ia e jiia i īeiepuiii ai ka iuuku\ikau ; i;u 'i ; . ' ( u,!l ! " !iU o kakou ia mau aDo liieiiiaheina, a . ka oili ana rnai o ka iii.'ih('l'' itno hon; li'i aiio ilae ia i ti<iii i;i iii ; a ike ia kt: kiipono. A i k;« oiii ana rrmi oia mea hou niiiikai, Ji«jaji<:wa iiio Ja kakou. i\'iit*i: Ua iauwiii wale ke ano o ka kakou olelo no koia mau hua|ok'lo "luaiauiā" a uie "mahina." L'a iaanao mau kakou, h« hookahi iio iaua iiia na ano apau. Aole nae; o ka huaole|o "mahnna" ma ka we-iii-wi'.in' kanawai," ua pili aku'iK i na iiialania he 12- ; o ka īuakahiki, a noiia i piii ai ua la he 365, na hora O ka "niahina hoi, ,a pili aku 1 ia uo l;a nianawa 0 ns" i ka'u ai*

Ika iiuUiiiia, elike me Hilo, Hoaka,! ! iloku, i!abealaiii et al, noaa i pl?ij |ni ka huaoielo "mahina/" a '110 la-l | miai'i, .L-'ecritary, i j ni ka ' j j A pula no ka wuiho huileau uiau j aua o "pu-iii ame "iio-a", ke vailio jituik;ui maii uei keia mau olelo ma !ku laua iioohaua ia ana'; a ua ka" iiaauao i kouo mai, e iiookoa ae i ku ano e hoohana ai i kulike ai ino ka inakemake, *■■■ i'eiu-i: iua e noho poeieele ana| kekalii liale, i kalii \va e kouo' ia aua kekahi e kii aku e'loap"ai iiialaiualama i ua hale ala, me ok'lo, e heie aku oe e "pnhi" i ke. | kukui. 0 ka niakeiuake nae |ka»oha, e loaa ka malamalama i ua> hale ala. , p: ~: !p rt knhi i pili pouo ai oia kauoha e hoohana ia, i ka wa e a _ kukui, ;• koi;a uianao hoi ite kinai, a ho lioopio ana; ( ■loie nae pela kakou i iko uiai j- i iU kapoi.ii , U e nu !a makemake ]oa a ka niaiaiimlnma, 1 • - ' ī Oia īioi i a ae ko kukui a hooko iii ka makemake; oia hoi, ma ;ka> r i'iH Vkv, ka' nnkui ke i ka inoa i hooko ia »t. •"mo ka a ana oke kukui, ! A jK;la au e hai aku nei ia hr i'-K'Wn uui ioa keia īuau n..,U '-'■■« I - Iwla. |«'la ■' i k ? »' '■'■ .' lc

i ol(jlo ai iua ka'u papa hc!u wa a iik! kun i o3cl<r*ai ' j ka honūa nei." , . |K:nei e maopopo ;!?, <> kau e olelo »<• i "o ka raaka}ii T u ia u ky liouua (utc iioooii iu ia kau ]ju})a iu'lu makaliiki ma ; ka hanu ia una inai o ka houua nei A he kuiana hoouee ko kau he'umanawa no mua wale no. *; Oiai pela i loaa ai I a pili aiia o kau papa helu manaw, i ka liuaolelo f 'ka bonua nei," \'o ka mea inui. ka b<>ckumu ia ana umi {, o ka houua nei," ko kau hoo .muu helu wanawa ana, a o ka m$ : hiki ekuhi ia uxa kau lielu man, - a. A he kulana aee rou., ualo iho no ko kau papa helu; hoi, <• hoomaka ana ka uee &w ■■■ kau mai ua makahiki hookumu li'n -ia a!a, noe jrnua 7 a hikj mai i o kakou uei, - i ' ■ ■. ■ .. i imiū. iit:L auu afiu j tt i kō leu twinia ntti hoponn. Afa ka'u hoi % ke ao nei," aole pelii, Ua hoomaka ia ka'u hookuiiiu manawa ana, a o ka makahiki īmia o ka'u helu manawa, mai ka hanau ia ana mai o Iphu Karisto e ka Viligina Hemolelo. A o ku wa hoi. ia o ke ao nei, i ka hoike manawa a ka pauku elna 0 ka mokuna elua, o ka euanelio'i kakau ia e Mataio ; a i kuīike ai me ka Luka i hai ia ma ka p&ultu eliiku, o ka mokwia f*lua o kana puke waiwai nui. I T a hookumu ia ka'u papa helu manawa mai ko īeau K&tisto hannu ia ana, a nona i kohu ai ka'u e ol<»lo nei "ka inakahiki o ko ke ao nei. A o ke kahua i lilo, a i loaa ai ia'u ia a no ka mea, O ko loau Kariso hanauia ana 1 iat i Ini ia ae.nei, kr kumu alakai ißfna } kuhiknhi mai i'lilo ai, i knmn hoohalikn na ko ka h&nua nei,*no ka pono o na "ao elua." Oiā hoi ko keia ao, a nie ko k4la ao. E huli nui iho i na hoike a rhe na kuhikuhi a Tesu Karislo, no na ano apau o ko'kakon ola, a'kuleanā ana e loaa ai \a pono o "kela ao: a'u i olelo ne nei "ko keia &<6 } n oia ke ola honua fma, a me kela ao, oift kahi o ka maha e ake ia nei e loiaa, e i»i manaoio apau. A mā ka*u ' hookunui papa helu manawa i loaa ;ū kola ttiau hua pi-M-pa, e kau U.ei i na baibala n kakou "B. e." |Oi« hoi, o k& hua "B he hoopokole īina ia no ka huaolelo "hel'ow," a koha umiln nna ma ka olelo' TTaw;u'i. "iimnni.i" A o kft hua "0" hoi, "Christ v . a'. o kona unuhina hoi, l'Kaliko" a i ka kui :uia a'o \ koiii man hun palapala "H. C." i loiaa ai >ua (ka olelo hnolo "Befor< i ( < hri.<t." a n\a ka kakmi 01010 hoi. "mainua o Kuliko." lVla iho 1h i loaa ai ia'u keia liooiif'r papa helu mauawa ana, mo kola mau olelo a'u "makahiki o ke oo Hoi." Oia ,boi. ua loaa ma ho ilna kulana noi. oia hoi, he«nlana nee imuaj, ai 4 Oini uae o 'kan ma kau kaliiki o ka honua nei," he kufena īoiin wsl4 īho uo kou. A| he

inokah; wale no au lulaua nee, a > ka'u lioi, ua £u iho au iwaeiin, i <\fcalii o kp*u īahiia e uee ai, o ■o leau |Carijto haaau ia. aiia. A e nee &fia au no mua uia I loas a'u lic kulfeana e uee ai A a noiia na īua pokpala "A. !)."'» ma'io» au i mnk«rnafee *e eiui liope, e loaa ana «'u ia maii hua palapala "B. C." Pda oe e ike &i b,e .paewa nui oa keia la, au W%ao ai he mau īuaoleio like keis jjga ]g5. welaewelie Baibala ana. Ua nele nae oe uie ia manaolaoa •o ia pomaikai. fa loaa ia oe keia pahaohao no kou ike ana inai e ku 'k'-i ana if'ia-niau 'niolelo, "o ka ■ual..* k' 1491 no ia •> ke ao nVi, w ji.*u 3 je t kau i maa oi r ke ;' !o t nun Lūaolelo, "boos mn ī»rana mai ka I/ooWu i a !ui:! k' honua nei. - - 1 >n t«i i kau ae.i mai uua iiini i kuliK- 010 fti"; & ia Jfulike oie ana wikiwiki oe i ka aol? oe i kali Iho a' paa kati ana, alafln/oe e ku mai T ko'u" ma ; i ake ai, e ku ae no nae a a'o ae, aole e hoahewa mai i ka'u a me ka kahi poe e aej e hoopāapaa hoopau niānaw"a waiwai ole ai. He hoihoi ole ko Hoolapa uhane ia han'a he ho6paapaa, aka, he uhane ake ko Hoolapa e ki'nai i na alnkai pololei ole mai i ka euanelio, "F hoomaka e huli maf mua mai : o ua fekrflutnanao aTā. tJa neīe i ka pehi'ana f'na hoomana i ktflike"o'lf me ko'li. Eia nae, e "hoakaka ana īio o Hoplapa i ko Hoolapa nianao euanelio, ma o ke alalpi ana a ka uhane euanelio afnē ka 'haihala, aolenae e hiki ana ia Hoolapa ka pane d!e ana aku i kan mau hoohalahala a me na hailuku ia Hoolapa. *"E like me ia e paa» ia akn net. V--Nolaila mai keia hookumu" manafra fe'it e nee ai i hope a loaa aku fca hoike manawa a'u i olelo ae ill? "k« makahiki 1491 no ia o ke ao nei," a e nana mai oe i kahi i loga ai e hoomaka ana mai ka hanau #na o Tesn Karisto a ka hoike a kaula Malaki, hoomaka ana ka lu makahiki (mua) ekahi niāi k$ hanau ana o Tesu Karisf.o, a e ne<j sna i hope a ka hookumu ia ana mai o kā honua penei: E hoomaka ana mai a Tesu Knristo a"ku a kn makahiki ekahi i» tiee ihope. ?Tolaiia, mai laila aku a ka hoike a ka kaula Maiaki ma ka niokuna mua o kana huke, ka. B. 0. 1 O ka makahiki 450 ia o ko ao nei (aole o ka honua nei) o ka N"ehomia hoike, mfti Ī& ka l%zera o ka* 4757, Eswra o ka Zekeria ame Hagai mni ka r>lß-S3O. No ka T)auiola hoi mai ka 584603, o ka Ezek\ela mai ktV 5?0-592, o kn Teremia mai ka 577-627, Kanikau aoje Ohadia t> ka 586 ia. Hahakuka i ka 607 a ka 625, Zepania, mai ka 620 a ka 680. Kahnma, mn? ka 620, a ka 660,

o £a Wika, o'ka 695 ia a ka 730,"0 ka_ wa niai ;ka * īka 740; o ka Hoapa, o'ka wa ia ii..it kn (40 t i k(t T8*» ( o ku Aiik^h, l!|jr'7.6o ia., >■■. O ka loela, Jce (-• wnlo *(*. nia Wi. o ka e?00 iu§k&ki]f.i aku. 4uai. J.{iß S n «ma o, Tes u K&ria!o, u I kn liookumu ia aea o ka lionua ?tei- \A (y ka lopa j o ka eiwa ta o aa kwekulia, oiā o"ka9Ōo ma kaMki a JĪa4tto aktj., Ua We~ia mai kei# hoiko, na lioike manāwa mai' a SatriueTā Gr. Green D. D., he kanaka uaauaol a piiia ike, ma ka olelo, Helena. I i A&m .ia && m m «%k uw.ko āa. ni|a, ka bail>alu; jj , uhai i» i& niau kuliikuiu o au e ip» uei' n,a pāewa keikie o kaua iuīī biibala mua. 1 TJa lawe'ia inai keia ma'u hoikē waiwai nui e Tosfj>a Ahgu<s. M. A., D. D. a &Jana ia aku uo ō na haumana fiuiī Baibala, o ke kula kiekie "Regen's p|irk tTmversity of Loiidon w e na akeAamai 'S. "W. Green, M. A. a me ka Hev. W. H. Becke of CLielrns- • - - -» - ke nee nei ko ke ao ue* paewa £ me na like ole "a ke ao oēa e -Mni.aku he£, h&i JteU.bofkeVē lāi, a i WeēLOino i a "hloko o k* B , hke • 'kw&ikuk; n(i kii nw- 1 'iiiiā 1T kē au . hou. " ' • 1 : r 3? hoomaka hou ana kakou e pii - mai ka helu manawa akii o ke ao nei w mai ka 896 penei: 0 ka hoike a ka mokuna 20, o IT Oihanaalii a "hiki i ka hoike a ka mokuna 6, o- k'« Wa ia mai ka 896 Ti. 0. a k'a 1004 B. C. O keiā manaw r a ae la, oia ka" wa 0 ka Bvke o "na olelo akamai a SolomoW. "Nolaila, mai ka moknna 5 ak\i o II Oihanaliī, a hiki 1 ka 'mokuna 801 Oihanalii, o ka wa m mai ka 1004 a ka 140(5" B. O. A mai ka mokuiia 8 aku, a hiki i kamokuiia ekahi o JTohelu, oia ka wa 'mai ka 14t)0 B.'(X a ta 14&0, a o ka manawa' rnai ka hoike a ka mokuna mua o Nahelu a ka mōkuua 3 o Pukaana o ka maka\iki 1"4&1 ia "o ke ao nei." Nolaila, o ka hoike, a ka inokuna 3 o Pukaana, oia kaM i haiia af e ha-nai ana o Mose "i' na lolohōlona" a letero koaa mākuahonowai ma keieuahiwi o kē Akud ma Horeba. ■I knlike ai me ka holke a ka paekahi o ua īookuna ala, a o ka makahiki like no ia, i ikea ai ke Akua e Mose ma ka lapalapa abi ma ka lala laau i hai ia ma ka pauku elua O kft hookahi no keia a ke Akua i kanoha "aī e*kii i koiia poe kanaka, a o ka Iseraela hoi, e lawe mai Aigupita aku n i kanaaūa ka alna hōoili i hoike ia mai ka paukn 8 a ka mni. : ' -%oTe he Kose hou a e nana i alakai*aku i \ia lahui aia o ka Tsieraela m?i ka aina hooluhi aku o Ai-' £U|>i!a ke ala aku o ke Kninla' "no Ttk aina q kahe aua o ka waiu a me ka hone, a o ka aina hooili ihoi. -V , : K . "o~ ko ao nei" i ka 14I>1. !a o kn B. O. 1491 hoi, o keia "Mose !wale no. Aole he Mose hou akn. j-A o keia no hoi ka Mose i hanau ai li Aijrupita i hai ia ma ka pauku lelua •"> ka mokuim o I*ukaana. [ A <i ka hoike maiiawa ta w o ke jao iH 1 ;." a o ka B. O. 1571 hoi. I ka hookukn nna ae, e loaa aua penei. J T a hanau ia Mose i ka B. C. 1571, alakai i ka laUui o ka Tsera-

ola-no ka aimi hooili i ku B. C. nai. i miii, ia hauay u.uu o n i ltn aLikni u »u ikn lahui o ka lseracl| i ka «ina "hooili he 180'makahHi,*" pela e maopopo ai, i (ko 80, o ko lfose mau makaLiki i al«fcai tii o 3lpse i ka Tseraela no "ka aina hooili. Mai ka 1401, a liiki i ka pau aiiu Akuā iiaaa me Mose i ka B. O. 14$1, i hai ia ma. ka pauiu &, o kg Jn6ktitta 2i o Kanawailua, k* 49 makahiki, a oia no!xoi ria mai»Mki i alakai ai o Mose i ua la-. Uui ala. o ke Akua ma ka - waoaaīiele o Siuai. Ke hiii ia ieia mau makahiki, iiie -80, mai kc>: Moae ana, a iākr i Jē6 alakai ana i ka lahui o ka lao-aela no ka aina hooili, me 40 'mak#hiki aua i alakai ai i ua ,ma ua waii like o ]e, a liiki i kilohi ana aku i. ka «4«i o na papu o leriko, Oiai oia.e kai aila iluiia o ka puu $fcbo, o Piseda no ka nana aina Uooili, ua like ia me * 130 wakahiki, a p ke ana ioi.ia oie.ihojke a ka pauku 1 y 34, q ka bue 0 Kanai palapala ia ai: 4 "Hooka iwakUua. o ko dau ..aaak&hiki i koua iaauawa i make ai; ao-le i ma« maka, aole hoi i koiiaijs.a,