Ke Aloha Aina, Volume XXI, Number 56, 3 November 1916 — He Maunu Baiota Anei? [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Help Learn more about this Article Text

He Maunu Baiota Anei?

' Hc mamni hakta «nei ka ninān | iiimiluma a na Oemokalaka i paio H iuakahiki i hala ae | neii I He wananā, he kupale, he hoola, ! h<? hoopakele, a he kuhikuhi puuone. e hoikeike aku ātta 5 nā poe Hnwaii. a e nonoi aku ana, Mai an wale aku i ka hoomalimali a oukou e na Hepnhalika, oiai, he hoopae limahana ka ninau hoopilikia '« na KepoHalika.

nae ig mau mea maikai i lu ia aku ai e na Demokalaka ia mau la, ua lilo i mea e noonoo ole

ia, a i uiea hoomaopopo ole ia, a i iuuu iu«a hoohenehene na kekahi poe* Hawaii ma na nupepa, a ōlelo aela me ka olelo maopopo ole, "he luaonu Baloka."

He mea i niaopopo loa ka oia o ke hae aua a iia Deraokalaka no ka lioopae iiou ana mai i na limao oa apo lahui like ole, & he iaea e lioopiiikia mai i na limahaim o k& aiua oei a e pu īa ai na poe Hawaii, a ua %o2ke mai lta oiaio oia mau kaupale ana aku a ua Itemokataka ma ka ninau limahsna o keia la maopopo nei kakou apau i ka oiaio, aole % ke kua, a aole ,he mau mea hoonuinui a kualehelehe wale a ftno hoopuuipuui waie ia mau mea, oiaio, a o kakou oo ia e ikemaka uei rne ko kakou oaau onohi in&ka, $ hiki ole ai ke hoohewahewa. O k» hoike aku anei ia oukou e nu poe heluhelu o ke Aloha Aina, a me xi& poe apau, oia ke ano he wahaolelo no fea īehulehu, e kupale ana ma ka aōao o ka lahui ma ua ninau pili lahui apau i ku i ka pouo a pono ole, a i ku i ka hoopilikia ame ka poino, a ma ia kahua i ku ai ko AJoha Aina ame na Demokalaka apau mo na umauma akea o ko aloha lahui, o ka oi aku no na Hawaii. E noi aku ana ? e ka-ua aku aaa, e kaupale aku ana ia oe nohoi e Home Rula, e Bepub|lika, a me na DemoJkaiaka nohoi; E HOOPAU A E HOOPAA KA PUKA O KA HOOKOMO ĪĪOU ANA MAI 0 NA LIMAHANA- ITX)KO NEĪ O KOU AĪNA &ANAS. He mo» hoopilikia inai ana ia oe, e ka Ha-I wuii, »ol« tm> h«) hooloho ia mui, tno kft maopopo no i ka olaio, ko olelo mai n«i ka mt*<a kakau o ko Knokoa: TTa Maanu Balota. Aole no he «no o ka Momaopopo ih"o ua hewa i'o ka hookomo mii ia ann aiai o nā poe limahana; o ke komo nui ana mai o na poe mikanika, o na lahui e, na "Palama Hana Paipu, na amāra, na kamaTia, hana piula, a peīa aku. A aole anei ua hoopiHkia aku kekahi o keia poe ia oe, malia, Be kamana kau wahi hana mikanika, a i ole, he amara paha? Ke olelo mai nei o Kaaumoana ma, he kupihipihi loa na wahi hana kamaua a oukou o keia wa, aole anei hoi ua hoopilikia mai na poe limahana a ua pololei na Demokalaka, alaila, e olelo mai no oe, "he maunu* balota no. w O ke koi a na Hmahana o ka uv,'aix> ī keia la, ua ae ia mai ia e na hui moku ma o ko lakou mau agena, a ua hoi aku kahi poe Hawaii e hana, a eia nae, mahope mai ua hoike ia aku ka lohe ia lakou "ua hooleia ka hana aua o ua lapana," mauiuīi o keiā lohe 4 ua plohaiii na poe apau a haalelo. i ka hana, no ka mea, he poe uuioua 510 ia poe lapana, a ua hopohopo ua Hawaii malia hoeiuj keia poe lapana i ko lakou mau ukuhana, a pilikia'; a i mea e, pouo like. ai kkou apau, e kupaa like Ikou apau, kekahi uo kekahi, E ike mai oe, e ka mea kakau o ke Kuokoa, ame ua poe heluhelu, "Aole auei 0 ka pilikia 0 ua poe limahaaa Hawaii 0 keia la, uo na i hookomoia n/'i, e like me keia poe lapana ae la, a iua aole lakou aia ua Jlu»a>i ie hāiia ala ao ka uku m&ikai? Aple uei he poiplei na poe Demokalakn ma na ninau liinahaua i Ke apa aku la oe i Amerika. Aole keia 0 ko Ai»erika Huipuia loina kalaiaina, 0 k& hookomo mai 1 na limahana 0 na ano lahui 0 kela ame koin ano. 0 ko Amerika 'liiuahana ponoi iho 0 Amerika Akau ame ko ka heina, aole he lapaua a he Pake. Mnhea ae nei hoi kauwah? hon ano liou ku-e i na loina Amen'ka. He" Inimukauawai j hou mai nei paha ht)i kau, a ua

k<i ii:ir>!(-'ir, ]ionf Hft pohihihi ma-

»vu i ihUU J*»Ui i*vu. j£ nuii» xua fca Aoao 38 o ka ReiHsed Law o Hawaii, Pauku 5, kuikahi hoohm aina o Hawaii: "Th«ro shall he uo further immigration of Ohineae iuto tht> Hawaiian Islands exoept upon mi<'h conditionB as arft now or ni«y h«*reafter t»e allowf>d hy the laws of the United Statea. imd no Ohineae hy roason of anythmg herein eontained eliall be allowed to euter the United Statea from the Hawaiian Islands."

hapa keia o na kanawai o Amerika, a he hapa aku i koe, he makeiiiake ole i na limahana.

O na iimahana iho o ka aina, aoie o kela ame keia ano au e Repuhalika e olelo tnai nei, "0 ko Amerika loina kaiaiaina ii." Heaha ka mea o ke Wealiki ma me ka maopopo aole he oiaio, e hoohaahaa waie i ko kaua kulana ljpo~ ■naauaō, a mai hoao' e pulapu i na hoa makaainana. Ma ka ttinau limahana o Amerika Huipuia, o keia la, o Pere3idena Woodrow Wilaon ka puuhonua hoola. o na limahana ; a o na Senatoa Demokalaka ame na Lunamakaainana Demokalaka na Puuoioina o ka Hoopakele f a hana ia, a hooholo loa ia mai la he leo hoop'aa o ke kanawai, e kaupalena i ka mana alunu o na hakuhana mai o a o o ka aina, he 8 hora hana o ka la, a e uku kaulele no na hora oi ae, a he kanawai hoi e hooponopono ana i na haku ame na kauwa, e ulu ole ai, a e hoea hou ole mai ai na hokue-ku-e a loaa hou ka uluao'a o ka hauhaele, a oia ka j makou, ka na poe Demokalaka e Uke nei, a e manaoio nei, he mea, ' pono 'e hana ia i kanawai e hooponopono ai i na limahaaa o Hawaii nei. Olelo mai no paha auanei oe, "He Maunu Baloka no." Momnli oia hana pookela loa a ka Peresidena Woodrow Wilaon ame na Hale Ahaolelo Lahui o Ameiika Huipuia e paa māi la i na kaulakaohi o ka hookele aupuni o Amerika Huipuia me ka Hanohano nui me ka hoopono, ka oiaio, ame ke aloka l&hui, ka ilihune ame ka lopa, a ma ia hana. Ua huki, a hapai apulelo ae la KA HAE O KA LOKAHI o na poe limahana apau *> Amewkā Huipuia, mai 'ka hikina mai o ka moana Akelanika, a ke komohana i ka Moana Pakipika, a mai ka Moana Akau a k<n Hema, • -

E kalahea ana ika W o Hoola. 12 pnlii ana i ka ohe oka pomaikai a o hookani ana i ka pahu oka maluhi«, E kani ana i na ohe o\e ola mau loa. Ilaila na manaolana apau o ka lokahi:

WOO"DROW WTLSON KA PERESIDENA N"0 AMERIKA HUIPUIA, A. D. 1916 A A. D. 1920. Po-ha 'nakolokolo ae la na leo kupinai o na huro i ke ao lewa, ke ao-uli, iluna ! īluna'! Bunal! Lilo e hauoli ana i ka hauoli o ka lanakila o ka aoao Demokalaka a no ka mea, ua lokahi na limahana a pau o Amerika e koho lokahi ia Wilaon. A oiai ke Demokalaka e oui nei, e maki nei, e paea nei, pehea mai ana, hoi mai i ke Demokalaka, a oia ka pono nou, e ka Hawaii,

A no ka mea, lie pergeideaa Dewokalaka ana, aohe BepuJ)a!ika. Aohe aupuni Komieina a ua Demokalaka aka o na Eepuhalika no ka mēa, ma|:eiaake aupuni ma \q Komisma. Hai ka A- D. 1909 mai iiei a liiki i keia la, ka hiipoi pu aa&, moe pu aua me he popoki po'i iolo. la ka auwae_iluna o na manamana wuwae, a ke hakapono ala na maka e po'i i na Hawaii a* papapau lie aa ko ka hale, aohe nao, a ahailonp, a oiai, ua hiamoe kakou, a ua puni wale aku i na. manao hoopunipuui, a pahele a na poe nupepa, hu-na i ka oiaio, a kualehelehe wale, a hooiuaopopo ole i.ka oiaio, % wehewehe ole i ka oiaio. Ua haua maalea lakou nei, me ka hoouaoea wale ana ia kakou, a palaka wale, a oiai, ua ano holopono maoli uo keia hana aaa, a oiai r-m na han& poo &upmi o fce X«ritori nialalo o na komiaina.

Komisina Papa Ola, Komisina Iloouaaiiao, Komiaina Uwapo, Komisina Paahao a pela aku, a o ke'iii aku auanei koe o ke aupuni komisiua, aole i'o no, i komo iloko o kr kāhuahana a na Eepuhalika. Ak ho mea anei ia e lawo ole ia ae ai ia ninau i ka ahaolelo? Hoaha auanoi in mea he iupuhana, he pakini hoouakeke a hookakani i puni wai m nalomeli, a koiuo iloko o ks pahu, a piha i ka momoaa, aiuiila, lalau na lima o ka lokoino a paa ae

tuH ai>A a Ilunu a komokomo ae no ua kanawai ia ma na hale alaila, 0 ke kiloi ia oil^^^^Mp^anawai Alaila Healia ? Pi'" ao la ka oe Bjt ao nh i. dcna Woodrow Loinoino ano oīe np u3aSj|B6|, maka'u wale, a pela Wli^^H^maopopo Ma na apau, i pono a ka kahi aupuei lie elua no alaKele .lK||3H9fcfio lahui. Ma ka he alahele koi ia a Karisiiano, a a oia ka ke Pemokalaka aaMMĒE fe imi, niaaninau, a maopmffiß%?agla, uoonooia na polio, aku., alana ke aku e pane naai i ka »JsijflliOiporio ole A oiai na aupaa^^^M r ia aku ai, iloko o ke kaua •fr«rllt.- ua hiki ole ke noonooia, 1pl«lr o pau ke kaua ma o ke kuiiaBiptfbpau kaua, a i ole, ma o ekattii^w ;sjwao kaua paha. Alaila,; ia e noonooia ai apau, a ina e loaa 'ole 1«-jfegKa|ōpono kuikahi ana, oia mau aupuni e ka oi 9 na mea kaua kaa- " --r'a ok |* LußĪtaxaa« A, puapuahuiu ia ke aheahe malio aku ■ « ro<iifni£ alm ka ai wela a ka loa. Aka ina e holopōno, ma i | ke koi po-ho ana. ua ia ike ola o ka Lahui, A maopopo loa, aole o raake- [ make i ke kaua. ' ' A ma ia alahele ka JP®fesiden.a , Demoltftlaka e nei, e hooponopono ma aku, ma . ka walwai, a i ole_ nja M,Jmla. Aole anei e hauoj[i JĒluqko'a ame.kona.poe oli a ke Karisiiajio ana a ka Pefeaidenft , mai ka oi pakela ae a me ka maemae o. aupuni noeau ana, a'oi, 0 kona akahai arae ka mūmnuia a makee i ke koko lala. xnau makaainana. . , a( . Ehia auanei lio; mnHTiapf>ri q ka Lusitania i mak§.iu,Jjyj[ra^ipuifli 1 Mekikoi mau miliona o m kokp. o aeahu ola ia. ae ana e J. ke kaua, ke kaua ? Auwe nohoi e, ke' a ninau f a pono iho, i ka- inake o na miliona o na miliona » ka huina o na poe i kane ole, na keiki uiakto ana i ka uwe oWjy|oßa. nmp ka uwe hoi i k| a mo ka liune.

£)emokalaka e paa raai la i ka noli" liivk» ?" u.t uuho iiiau oe <.'- līu'Vi-ui i ku unoho kalauuu o ka mahniia i kaulaaa a puni ke ao kuil o a q o Ka Pare<laiso o ka i'. k'i ika. Aul« ain'i hoi u apouo mai >in.a •uk>iii i•! j,., ( . i' l,i Iu!, lu iho ana k'-ia mau houkaka nna, a e l'.o- >•' 'li" "Aia h- oiaiu maoli" a aule lie pulapu wale aku. .N T o];tila ko nonoi nei au ia oukou' apa\i, e ua lede e komo pu ae me, ka oukou mau kane ame )nt keiki, e pupukahi pu mui ma ke kobo lokahi aua inni i na iuolio Deiuoka!aka oiaio npau ma ka la koho. A i na Uaku Makauinami lioi apau inai ka mnkni kolonalif! o na pali Koolau i ko ohu a k ekai, o: E kuu m.iu hak'ii makaaimuia mai Kaueolio, Punaluu, Haunln, Laio, >ia puulioima o ka Hoola, ho liou mai hoi ua aloha hilu lima pu no'u ka oukou kauwa hooloho nei, e hana no au no oukou. E Waialua hoi, i ka moena pawehe o Mokuleia. a ka Xae hoi o Kaena e oni ae la au i ke kai ? a e W'aianae i na Nlu Haohao hoolu i ke Puu Monimoni: e ho'i hou mai ka lululima pumehana ana, i ke alo no ka leo noi e noi aku nei la, a nele mai no, nani nele ana no ia aia i ke alo, o ke aloha nae e mau no īa. Aloha no, ho mai hoi.

E Ewa lioi i ka i'a hamau a ka! leo, mai wa ae oe o Makani aua-1 nei hoi, a eha hoi au ia oe e ke hoa, ho mai hoi e Hououliuli, Waipahu, Manana, Aiea, Halawa, alo-J ha wale ia mau wahi a'u e holoholo ana, nie na makua oia aiaa aloha, ua ohi ka make apau, a o hoohewahewa mai aua paha oukou īa'u la e_ iia Haku makaainana, aole no he malihiiii, he iio; ke noi aku nei, ho mai hoi ua aloha no'u. Ka mea maemae oi aku o ke noi ma ke alo, ho mai hoi. E Puuloa hoi, e ka home aloha a kuu mau kini o Hilo one, o Hilo ua nui, o Hilo ua hookiuakina, auwe nolioi oftkou, e na keiki 0 Kauakanilehua me na nalu haki mai o Paula; aloha waīe no hoi ia mau wahi a xia makua i noho ai, pehea mai kakou. E kuu apana koho o ka māhele 7 mai'ka nani ob i ka lau nin o Moanalua a ka lokowui o Kuwili e kiei aku ,1« ia Kahakaaulana i ke kai, aole poina i ka oukou puoio maia'u he mea na'u e haaheo ai, ka pulama mau ana ia lokomaikai nui a oukryi i haawi a hoolei mai ai maluna o'u. Ke nonoī aku nei no. E hoomau i ke aloha, ho hou ; iho ke aloha oi ae, a lawe ae kakou 1 ka lei o ka lanakila. Me ka mahalo no. E na Kālihi i ka uka o Kilohana, ka makani halihali ala i ka uka iu, me na K'apalama i ka malu Jau kiawe, ame na mahele koho balota no apau, y, 10, 11, lg, 13, 14, 15, 16. Oluolu mai hoi na'u hou kahi aloha nui, a e lawe ae i ka hanohnno o ka la koho ma JTovr:maha 7, 1916. ; E hana hoowaiiawauui uo au, me makaala ana i ko kakou mau pono, ma na la apau o ke kau ahaolelo, a oiai au ma ke kau aha6Telo 0 A. D. 1907. Aole loa' i 'hanīe hookahi ]a hana ia'ii, a pela no aua;iiei, au ma keia kau, ke .loaa hou oiai ia'u ia hauoha&o. Me ka mkhalo qo i na hakumaleaainana, ka oukou kauwa no, JOSEPH 'KALA^A. Moho Luuauiakaaiuaua. Apaua 5 iionolulu, Oct. 30, 1916.

J. S. OHANDLEB Moiio iSeuetoa iVmokalaka no ka Mokupum o Kauai.