Ke Aloha Aina, Volume XXI, Number 22, 4 March 1916 — He Moolelo -NO- HIAKALOKA KE KAEAEA Nana I Alapahi Ke Alii Hikapoloa KE ALII Nana Ka Punikaulana O Ke Kohiana Mahina [ARTICLE]

He Moolelo -NO- HIAKALOKA KE KAEAEA Nana I Alapahi Ke Alii Hikapoloa KE ALII Nana Ka Punikaulana O Ke Kohiana Mahina

NONA KKIAUAU PO H&oau ka p > ia Luna, B«imu ka'po ta l/iiha ne : , O Laui Hoonee k* po, Phiai i kA'fiwe ka 1», O PipiH k» po o tt>o« ana Lea, © Kohianaīea ka po, 0 Mahinalea ka po.

I ka ike āna aku «ae o ua walii Kamueu hookolohp npi a'kakau i kela Hoomaka ana-aku o ka īehulehu ē lana ana i kulann nAlu e au pololei aua i kula me ko lakou ikaika a pau, ufr hoomaopopo koke ilio la no oia ; «in kuiiihewaia oia e_īia poe 1a he I'a nahu kajiae, he mano. Nolaila, ua akaaka ae la oia ina ke ano paheyehene. IJa al& ae nae keia aka pahenehene a ua Oluio nei mamuli o ko«a ike apa aku ia, o na kaikamahine hu-eu o'ka mokulehua hookalakupua i "Mokaulele kekahi i komo pu aku īloko o kela auhee nui. A, o ia ka ua walii keiki j»ei a ka hookalakuptia imi wale i pnana ae ai.

"Ahaha! Ē wela *ku ana na kikala o olua i ka auhau o Makuaiki! He iki Mea-welawe]a no Pakaalana.. We —Ia aku iāi'olua ike ehu wale no a ka -jnakanj .Pmileua i .lawe aku la a;l no—a, "he hoa kamali?." " V % "T" Ta wa aim i looaiQo ka mk»m m»ianap hee like la i uka o ka aijyj, m&nulī o ko lakou kuhihewa. &olaiia, ua ala ae la oia mai kona iiioe aooao ana iluna o ka papa, a hoa<fiie la e ku iluna e kāhea ai ia lafcsu.

I ua Olulo nei ,i ku poiplei ae ai iluua o kona ua, Jxoouiaka aku la oia e kahea ia lakouo e like me ka hiki i ka nui'-ō ōleona leo ke hoonau'eue i na paīapaa'o ka lewa; a, e like Uoi me i hiki i ka auainakaiii o kusa umauuia ke kiloi aku lohe mai lehulehu e puhee no ka aiua. Eia nae hoi, aole wahi mea a lohe mai o ua poe !a. Xo ka luea," laiou 11001100 a ikaika apau ke Uoppapau la o ka pae uiaaiahi ku i^uia.

Aole i hooki iho u Olulouei i kona kahea ana aku ia lakou a hiki wale no i ka lohe ana mai"'b te kanaka hope loa e au an uo u3£a .o ka aina. 1 ka lohe aua mai o ke|a_feauaka i keia leo kanaka i ke kah«& aku mahope o lakou e momoe fa mā'ke poo i ka no uka o ka_ aina, ua huli niai la oi,a i hope a la, Oka mea kupaianaha i. ike mai ai, <Tia keia kaaaka j holo ana kona papa he*nalu nd wa*ho.o

ka moaiia miī akea. "N'olalla» «a huli aka k oia a kAhea nj« ka W !mi me ]y\ lioik? i kela mea kupaiaiiaLa a tak(si i kuUiliowa loa av Le.i'a. Ua aku oin ia lakou īno keia niu ma kona wuhu; "E lakou la <?! e lalspi hoi! E huli hou uuu uei. EiVe ka Uu-ha o ka holo uoi i ku moana 'kai akoa. Tle moa Vu kei«— o, he uiea uo ko kai o 1«o 1 o 1; ua -a-Ka i u\ liuH mai o )iaua ae» au iho Mi Owai keia kupu<?u mai uoi ua, keilp kawaāua kaL IHo loa?" | - pae aku la o keU poo Xauak& i auh<sc "|i.is,. r uk.aj o Pohakupuka, e o poe hor o lakou, oia no Ipkou ko Au a%u ~uei

kekaīil poe, a he kupapa U ne £ ka hoe kekalii poe o lakou. la )a"kou nae i lohe mai ai i ka leo o keia kanaka o lakou i ke kahea aku iB lakon e huli lio» ae i liope ka lakon uann ana, ua lmli like mai la | lukou upau i ka ianei waJii <-■ kakea aku ne'i e uana ai. Oka lakou mt;a mua loa nae i jke ae i kela iuanawa o a na kela mea kupaianalia loa, a lakou i ike ole ai i ka juauawa mamna aku. Nolaila, ua lilo keia uiea i hana i« (> kf koiki o T!il)ikitaiiu\'arc i mea liou loa i na kauaka ame ua wiiliiiie c laim ana i Itusauiaiiilu a pau nui ai j ka holo no uka o ka aiua. 1 ka akoakoa ho\i ana mai o ka poe i pau nui ai i ka naiiolo »o uka o ka aina ilmia o ke kulana nalu, ua lilo iho la keia niea a kahi! | keiki hookolohe i hanaai i mcta e I kamailio nui loa ia ai e lakou. Oiai nae, iloko o ia uianawa hookahi, aia na kamaaina ike heenalu ke hookahakaha mai la iluna o ka hokīia Qka ale. E laweia ana hoi e na lio-heihei o ka moana nui kaioo

mai. I kela manawa «ae a na kaiua-. ainn e hookikakaha īuai la.iluna-0 kakalā o ka o na kaikamahine laenla kekahi o ka uka hoolaukanaka i ka leo o ōa manu o īta■lai,- Oiai lakou e hookahakahā mai aiia, eia no kahi .keiki hookalakupua ke lana nei iluna o kulana nalu inr ho mr-a la, ua hookuuia iho he pohaku hekau a paa ilalo ka neeu ole aku imua. Ua hee aku 1a ua mau wahine hookalakupua nei a mamao iki aku mai kulana nalu ma ke ano ua hoomake iho la Jaua i ko laua papa me ka lmi hou ana 110 luna o kulana nahi, kahi a Olulo e lana aku ana me kekahi poe e ac. la laua nae i hiki-hou mai ai iluna o ke knlana nalu a lakou nei e lana aEu ana, ua ninau ae la laua 110 ka loea heenalu a ke'lii malihini, ina paha, ua hoea mai, oia- iluna o k$ kahua. • Fa kuhikuhiia ae la ua Olulo nei e noho hoahaaha mai ana iluna o kona papa heenalu. Oka noho ana o ko kauhale poe, i ka ua mea hc lana malie me ka oui ole āe.' ī ko lailh ike ana'ku i ua taata la o ka aiua lewa i Tahitikaiareare, ua kau «ku' I» lana, i keia ma« lalani mele. "I laulau ia ka opeope puaa 1 ka ha o ka īīala, Hfeaha ka hala o ke kamaaiua i loiioia ? I paa ai ka leo o ka hoa la, he ole ka pane fnai- a Eia Halai he eu he hiapaiole no ka. uka la—e, I pilia me ia kupu, ia hoalawai i ke kaha o Kawainui a! He hoa kamalii anei maua i kapaeia ai, ea? I ka hooki ana iho t no o ka leo kau a ua mau eueu la x ka uka i Ilalai, o ija,no kf manawa a kahi keiki hookololie i panai aku ai e like me keia: "He oiaio kela! Ko ka mea, He i'a ko lalo, ke walaau uei ka. manu j Ile Niuhi moe lawakea, He hihimanu, he .hahaulua; He aiwaiwa, he hiapaiole, He mano nahu ai humuhumu He lalakea ili-kalakala He nioewai ili-pakalua I-na ihp—:Ēia la!

I ka lo|iq aua o ua uiau eue uei 0 ka uka laelaau i Halai i keia kau ana ae a ke keiki, ua hohola ae la ka ula hilahila i awili pu ia uie ka iuaiua maluua o ua wau wahie la. Aka nae, mauiuli o k& jjiha loa o kulaua nalu i u$ kauaka, aole laua. 1 paue hou utai i kekahi huaolelo, 0 ke keiki uae ka mea i Uoomaoe ao me koia mau olelo: "f kohukohu no hoi paha ko kakou laiia aua īuaanei, ina 'hoi lie poe laeula wale no kakou apau. i nei haua heenalu. 0 ka'u uae kui i lohe mai ai i kekahi poe *t> Puna mai auie kekahi poe no hoj 0 lli]s? iho »ei, o laua nei" ae ka na aiwaiwa anie »a ahikanana o keia mau kai īua i« hana! Aka, uia ka'u ike aku uia ke ano o ko luua ee aim t\e lu il\ma o ua pap« laua o u-Vaka-kau wai o Uuala unui holon'a ikeote i uei uioa he heenalu o papa-pau ai buala * ( ka O-ia oka nalu;' >vahi aua o|uflo nei e hoohaehae la iua iuau-eo-ipa uei. | Xa keia mau olelo a ua 01uloj inei i hookomo aku i ka i«aina Ho;j ko o ua mau Eepa la i kela luaiuiwa. . 2To ka uiaina o ua wahine la, ua pn"e j»aiuke ivai \ekaln„ o Uua; v ka olelo ana 1 keia \ne k.& e'H'Ke nie ko ano mfiu o ua waliiue i

; -i * ~• ia e ka huhu: "Pela iq k» Iioi! U Q oe ae uei ka koi ka iav& nana e $oole ia mamf. ua waUiue xia laua i na-i na Ōloho iSflicoiialu apau o ka moku tiei o JTawaii Nui a Kea a holo i ko oiohelohe. Eia ae nei ka koi e koia walu keiki i heuio ole ka niho aiw&iu ka nana e hoole, wahi u Hulai. , . . "Pela uo, no ka mea, ina pela iho la olua e kau ai iluna o ko olua aku nei o ko ohia o-ia 110 ia iīalo. A pololei hoi ka'u i hooh&li olelo iriua aku nei: "He mau niuhi moe lawakea olua." E kahi keiki o. ke'lii uialihioi o Kauai mai nei. ia olua. A, i ole pela, ua oi aku no wau uuku nei mamua o olua i hele na niho aine na alo b olua a lena wale," wahi a ua Otulo nei e hoehaehae la. Mamuli o keia hoohaehae uiau aku o Olulo i ua mau eepa nei, ua paila inau ia ae la ko laua inaina. No ia huhu no hoi o ua mau wahine hookalakupua nei, ua pane 'ae la kekahi o laua me keia mau olelo o keano'kaena: * ''I hakalia' wale uo i ke kamuilio ia. īna no hoi e haiia ihō ana la, he ume iho no ko kamalii lei pohuehue o ka lae o Kukii i ka hupe o ka ihu. īna hoi oe e hiki io aku ana i uka o ka ainā a auau i ka wai o Waiakea e lawe mai iiOi oe i ua wahi keiki la o ua aiii la a uu kou."

"Ao3e ia he hana ko'ikoi. 0 ka npone<? walo akn no a taupono iluna o kulana nalu, o ka hee iho la no ia. O ka'u nae e aloha ae nei, o ko olua o ia aku e ka nalu a huhuluii ka hoīomoana 'i ka ua mea he ino o ka īiioana." Ua puka ae la kela mau olelo ia Olulo/ niamuli o kona hoomāopopo ana ae i ke ano o kft uaTu e lxa\' ana, aia he wahi kulana auoe ame ka'hookalakupua. No ka mea, uia kona ano ki»o papalua, ua īke ae la oia he nui a hoea iho. Nolaila,, ua £ahea aku la ua Olulo nei i ke 'lii, Kuluknluua e hookokoke mai' ina e Jana ana. TTa kahea pu aku la no hoi oia ī na wahine aiwaiwa ame ka lehulehu e neenee mai lakou a kokok<\ ī ka akoakoa like ana ae o ua mea apau malaila, ua huli aku la oia a kamailio i ke alii Eūlukuluu penei: , "I kahea aku Ia au ia oe e ke alii inaiuuli o kekahi kumu. He kumu hoi keia no kakoji e' papapau ai i ka poino ia laua nei, no ka mea, aole laua nei he wahi kanaka maoli e like me ko kakou mau kulana e lana ndt. Nolaila, i mea e palekana ai kakou mai keia hana kolohe a laua nei ? ke kauo!ia aku nei u oukou e loulou kela a me keia mea." Oiai no keia e kamai-

Ho ana ua ala mai la he īnō nui. Ka ua, ka makani ame ke "kaikooJ I keia wa Jf ka ino i po'i iho a! f ; 0 ia no ka manawa a na mea apau 1 loulou ae ai me ka hikiwawe oiai nae ua mau hueu la o ka uka j 0 lialai i ahai aku la ka popuhi uo uka oka aina. Oia ka ua Oluīo nei 1 kāmailio aku ai i ka lehulehu me ka leo nui moakaka, oiai, aia ka leo nakolokolo o ka hekili ke kipapa la ma luna o ka ilikai ame uka o k'a aina i keiā wa a ka ino % popoi nei. "E hoolana malie ouiou malaila me'ka pilikia ole a ā e 'maiama no hoi i ke kauoha i liaawi ift aku nei ia oukou. ka mea, aole o loihi ana keia ino apau a<? no. T hakalia vale no keia hio i ka o ia ia mai o kola mau lapuwale e \ihoholo īa no uka o & ainn. Aole loa e pae ana i ukat Ina 'no e ma6 ae ana ka ino la, he ike akn no ko kakou īa laua e lumilumiia niai ana e ka nalu mawaho mai o kela kaapahuku ma? nei māmua o ka^ou."

oiaio keia man olelo a ua wahi keiki nei a ka hookalakupua nui wale, nō ka mea, ua hooko ia 110 keta jnau oleīo aua nie ka lij»kalift ole.akn. Oiai.no keia iu inn o kipnga ana iloko o kela inanawa, !U V no hoi ka leo s na£o!oke>lo o ka hokili e kikikoole iho Rt\a maluna o lakon, u, o ka oi loa aku no nae o ks ikaika o Wi& kipapa ana a ka fro o ka hokfti; ma uka"~no ia o ka aWa a ka leliulehu e mai la o pao'aku oka poo Wnalu. STo \a "mea, na liele lakou a pilipu ka hati\i i ka ua mea he ikaika o ke ku*i ana a ka leo o ka hekiH.

Hoi iho no o ka u» e lielolel iho ana maluua o, woana a V ko\\ nei o I:ma net, lve Inhila'hi n\af ia i ko na powai ua e uininiia 1a \wst uka 'o ks aina. Ta Iskr )<ts- no

me na poiws\ nm\oi 'i mo> kt( "wai, (AoTe i pa\l.)