Ke Aloha Aina, Volume XIX, Number 71, 6 Pepeluali 1915 — KE DUTE AME NA HUI HOOPUKA PUKA [ARTICLE]
KE DUTE AME NA HUI HOOPUKA PUKA
O ka po» koikoi a naanao loa o ko kakou poe Am«rika Kaupale Kuloko ua maopopo mau ia lakou o ke Dute Kaupale Kuloko ka mēa nana e hoala mai i ka monopoli. Wahi a John 6herman ma ka M. H. 1899: O ka makemake hikimua o ke Dutē' Kaupale Kuloko, oia ka hooikaika ana e lilo mai na kumukuai kiekie a pau o na waiwai kuloko, i na kanaka pakahi paha, i na Hui paha. Ina e hoohuihui ae ia mau kanakn pakahi a mau Hui paha no ks hoopii ana ae i ke kumukuai o nn waiwai kuloko a e alai ae i ka hookuku akea a kaulike ana ma na kumukuai, e hoemi koke ana au, me "ta hoohakaiia ole, i ke dūte maluna o na waiua mau Hui la. Eia ka Andrew Caruegie i olelo ai: "0 kakou na kauwa a ke"~Dutē Kaupale Kuloko, a ioa e hoae ka poe haiia hao kila 0 onei e hoopii ae i ke kumukuai, a 1 ole e hana paha i kekahi mea i aehke a ma waena o lakou iho, aole e mau aku ke Dute Kuloko nO hookahi kāu Ahaolelo. 0 ka manao o ke Dute Kaupaie Kuloko, oia keia: na ka hooknku kumukuai kuloko e hoemi i ke kumukuai o na waiwai, a ma ia hana ana e lnaa ana no ka pnka maa mau; ō'na aelik® huna mawaena o'kakou he hoao ana ia e &|tuka. i ka lehulehu. Aole ioa i ikeia, aole loa hoi e ikeia ia ano aelike kuna/' £m tme, aole waie k§ laha nei ia ban&" «awaea* o na kaje a na ia u&a hui monopoli « hoomālu
jwi i sa kunmkuai o ka hap&mu loa o na mea kupoaa t>o ke ola ana~ I manawa nohoi ua kinaiia na haoa hoopilikia loa mamuli' o ka| holopoao maoli o ko lakou lanakila ana, a no k«ift kumu, e nana ae I;oi kakoa i na hoopilikia a o keia mau Hui Hoopokapuka. I kekahi la i haia ae nei, ioa ka Aha Federala ma St. Paul, aa ae ako !a ka Ahahui Pepa Lahui, i ka liewa i hoopiiia'i malalo o ke Kanawai Mokuaina no na Hui Hoopukapuka, no ka imopaa a hoomalu ana i ke kumukuai okf Pepa. He 20 ka nni o na Hui i loko o keia Aha-Hui Pepa La-I hui, a aia malalo o ko lakoa mana' he 90 pakeneia o ka pepa Doko o kaj aina holookoa. E nana kakou i keie' monopoli i ae ika hewa. Ō ke kahua 0 ko makou ike no keia oia no ka olelo ike a Mr. John Nonie, ka Luna Nui ka nupepa "Manawa o Nu loka," i ka M. H. 1901, ; hoiie a? 1 mt»a o ke Komite o na Hana Kuloko, bui ka !a 12 o Aperiia o ia makahiki, No na makahiki he 18 mamua aku o| ka hooholoia ana o ke Kanawai Dut» a Bmgley ua emi umu ko kumiK kuai o ke aho pepa e paiia'i na nupepa. Fa loaa mai keia emi ana mamwli o fea panaiia ana o ka laau o ka welu (lole) a mamuli hoi o ka loßa ana o na mikini ano hon amē na" loina , hou ii no.ka > hana «» ika pepa. īloko o ehiku makahiki nianiua aku o ke Kanawai Pute a Di»jgJey u® hoomahuahuaia ka !to lo o na mikini hana mai ka 1 200 a ka 500 k&pmū i kn inin-i ete, « ua hoakeaia «ku ka pepa lto' 162 iniW 0 ko oka laau i nwiii- ( wiliia ma kekahi hale liana piii koko' mai, ua paumaia mai ia mai 'aila niai a kahi e lilo ai pepa, e koe aua; »8 k hana _he |T o ke (ono, no ia; itam« <i ka hana. O ka hooliloia anai ae o ka tuana woi n i ka niana uwi!aj ao ka hookaa ana i na mikini, ho: hooiai ana m*u nohoi ia i na hoo-| iilo. Ma ia jm«u niakahiki ua okiia na Saāvi i»akejHMH> no kft ha»a! #m«, ii)a Kana*!», n hooki>moia| «ai ni<> ki» ho nae o 10. pak«f.e4* n\H?uus o kt> oka laau —he ♦l.?0 oo kt< (oua, 0 ke dut« m&luea
o ke ano pepa pai nupejv>> ia he 15 pakeneta, oia hoi $3 o ke tona, aka aiole he pepa o ia ano i komo mai iloko nei o ka aina. 0 keia iho la ke kulana i ka wn a kekahi komite.o ka poe hana popa _i_h|ki aku ai i mua o ke Komite o ua Hana Kuloko, o ka Hale Ahaolelo Lahui, a koi ikaika aku la e hoomahuahuaia ke dute maiuna o ka laau ame ka pepa. Ua hoike aku keia ppe i £e Komite o ka j Hale, in» e aeia ka hoomahua'nua j ana i ke dute aole ia he mea na !a--j kon e hoopii ae ai i ke kumuknai o ,ka pepa, a mamuli o ia manao, ua pii ne ke Aute o ke oka lanu mai ka| $1.20 o ke iona n i ka $1.07, a o ke; dute maluna o ka pepa pni nupepa in, ua pii n.e mai ka $3 o ke tona a » ( ke 30 keneta o ka 100 p»ona, oia| hoi o ke tona. Mamna aku o in wa aole he pepia pai nrrpepn in i hookomoia mai iloko o ka aina a aohe lofta aupuni mni lnila mai. no ka mea ua hiki i na hale hana Amerika ke hnna i kn pepn me ka'makepono lon malnlo īho o na hale hßna e" ae. Me ke kanawai e papa maoli ana i ke komo anfl mai o na wniwai pepa kuwaho, ua hookomo ae ka Ahahui Pepa Lahui. he pnlapalh hoohui malalo o na Kanawai o ka Mokuaina o Nu loka, m8 ka la 31 o lanuan, M. H. 1898. He $45,0p0,000 kona kumu waiwai, a ua aeia <whoopnka i na hona aie ao mal n& Jiui h*aapepa anka nui o ka pepa Hoko o ka aina
0 ka hopena o keia aute ame keia
monopoli oia ka nku ana o na rfupepa $8 ka oi akn ne ke tona hookahi no ka pepa i loaa aku ia lakou, mahope mai o ka hoohuihui ana; a, ma waena o ka wa o ka hoohuihui ana ame ka ra a Mr. Norris i waiho mai ai i kana hoike i imia o ke Komite o ka Hale, Aa loaa aku la i ka Hui Pepa Lahui he $3,500,000 i ka makahiki, ka hua o ke I)ute Kaupale Kuloko aiue ke kinai hookuku kumu kuai. TTa pii aku ka hoolilo no ka jp>epa o kekahi mau nupepa elua wale 110 a i ka $150,000 pakahi. Ma ka M. H. 1898 ua koho iho Ia ke aupuui o Amerika ame ke aupuni o Canada i komisina, i kapaia ke Komisina Hui Kieki'e, no ka hookahua aua, iua he mea hiki, i na launa panai like ana ma waena o na aupuni elua, ma ka hoemi ana i na auhau dute e kue ana kekahi i kekahi. Ua hoea ae ka Hui Pepa Lahui i mua o keia Komisina no ke kue! ana i na hoololi a pau. TTa paio ®aai| iinohoi ka poe Oanaila i koia hana| a ka īīuin Pepa Lahui, me.ka ahexra| !o« mai i ka poe Ame*ika i lawe i! kn iakou mau laau, a i loaa aku hoi ia lakou (ka poe Amerika) me 1 ke dute ole, 1 Mamuii o keia haua a ka Hui PeL pa Laliui, ua hookapu mai la ka i Mahele Aina'o Anaterio i ka īaweia l i waho o ka laau i okiia mai kona! u!u laau mai. Kau nmi la hoi ka' . Aina o Quebeoa ho laikini o' $1.50 no ka paj|s laau i okiia! no ka hoouna Amerika. 0 ka' hopena o k<?ia, oia\e oki ana y ka 11 ' Pop n Lahui na hui hana! popa e ae. i na laau mai ko kakou' ,! 111,111 n!ulrtfin nku, ma niil e j :! k«a i ka maknhiki. . He miu ulu-] haau ko Canada o na laau i| 'ka haiia pepli, e moo aua |barodoa, ma ka mNana Ihiki t Tlton« ma ka nioana Pakip&a*[ Ja mai ka tmi)iwai Sana Lawmia maf ! ka ITem« a hiki aku ko Kaikuono] ! īīudesona ma ka Akau, a ua hiki' ' loa ke hoolawa mai ia kakou me ! !aau hana pepa, oiai hoi ko ulu!aan o emi ajia mamuli o kaj hooneouoo nnn a* n a hni hana pep»! .auw na hu a pa'ipa'i wai laau. Aote
anei 1» mea ano nui na ka poe ksn kanawai e aana ai ka nalama ana i ko kakon man «lulaau? . E kwiia anei na dwte koikoi malnnn o ka pepa i loaa ai i na hni hana pepa ke k»k&na e k«a ia mān «lnla&n i Mo? 0 ke kahe aia o na maliwai, ke ano 6 na katr, ka hoopiln tneā kann atia ntnp T>a kninn lehnlehn e ka niea imna e koi mai e kfck<Wi 1 ko knkou mau uMaaw. 0 lia Hni Monopoli Boraki, (Borax Trust"i kekahi knmu alakai imo loa ma ka sioao o kf flnte kanpale kuloko. keia aina. O na hana « "pau iīoko o kekalii monopoH i kupono nn ka nhw«ia,"ua koīke mao,>.opo īa mai e keia Tfui: oia Koi. na kumnkuni p;i. hoohaikiin o njv waiwni knTopn. nn knwuknni omf i ko i iu.ilnlo iho o na knwnlm*i I ?kn w o kn. ninn. -n<» n» olrfo •waha- | !um\ o kn wolip hamnmn ana i ka ' bornki bo nwn kn in e poino ai ka hnnn boraki. He mouopoli lanla loa keia, n kc no mni nei ia ia kakow, aole o hik? i koin monopoli ke hoolilo akn i kan* I nmn wni'wai mn nn kumnknai nna i !olii ;ū ni-i Amoinkn. Hoko o 'Knelani, j k«»i» o i.a kuiuukuMī (a wniwAi 1 ! VflJ wauo hoi ī liamau'ia iu ui. 0 na (na maina homki nunpi loa. ai* »o 1 īnkon wa Knloponi. 3Sevad», A«ia ] ī'uku! TorH ,11110 KiK 0 nn wniim nne lua Kakpoui ka oi nkn o kn ' m» ka hana auo aiue ka nui-o ka *»ihona. Ma ke Kanwai Duto a | MoKlnl<>y na kouiH he dnto o 5 kojnrta o kn paona, mnlunn o na hoP'3m « akika t>oraki (hoMoio noiM: Jft un ko īT:inaMfßi T*uto ho' a Wili' j Son« i iioomi mai fi ? kA 5 koni<tn ■niwluun o ka horaki, S k<uu>ia maīuna |o nkika boraki ft ho 1 1-2 kpnt»ta | wamia o ka i>« iu'.a boraki Ma 'loe | kanawki T>ute fioī & t>ing??T ns 1*o?• ' hoi'hon ko w&luna o ks V>wtfc\ itno' a W akika !SorJiki s ka 5 jt«-
[ n«ta a nohoi ke I dute 0 !ka Hui BoT«ki ona o na lua maina me Ne--1 vada. a na loaa I'MIWko, keia du- : te koikoi, ma o ame t Senetoa Stewar€ a i loko ! o ka Ahaoliāo, Kanawai ! Dute a Diagky. dute ma I ke ano he kum% ke oH- | va mai, ua la i ' koua ■waiwai Con- ' sb!iaāted-^iH' me ke" kiimu k& mea a H^np;TNekaae i r olelo e pili "TJa K*lci loa i os. hookoko jue na niakeke osi rāa ke kau ana i nialuna o ka boraki ia me& \ 1 panik» akn f Htai o ko wako bor«k» Ua hiki i» kulana hookaliaha j>.loaa i na Anierika ma Ka kumukuai 0 ka borākr ? c Ja, ma beia sina. f dnte tba Aa»rika aia - fekflit|pl -kft - kulana e hiki &i ka ka pa-hoo-kohi me ka lm ■borakl a l«kotv e ku&i aij me kn! lo«a pu no m&luna o kela &iue keia i oi ooJ 1 ko ka p«ou«.« k|.|pftaei ma Fo-| iekane i keia . , J ī k» ST. H, k» kU^ukuni; o Va boraki i kn ni' na k«na t?vu lN>lo-' kaue, he 3 1-2 no ka i « ku« a»a i k« T Nu| i lok«. m&m®» hookahi: i no i !&«-« isai i mai ka f maina anie nfc bH W» j auii iw a t WS "| | ki'ke elua, aka r lU> Qap i i kei» Lke ole o (3 1 " i| ke 7 .1-4) j »K'j Aimmka * NSLUMfoJI <M. 11., iM7), W»fei « o L».; «tan« wa fe* Itf;l¥P!tMr He 5 kē-' *Wfn k<"* mahina o ks|
paona horaki i komo aku ilaila. - J0 ke kumukuai iloko o Amerika 74 * 3-4" keneia o ka paona, a o ke knmukuai maluna o na boraki i hoopukaia mai waho nei, he 2 1-2 keucta no ka paona; nolaila ke loaa nei ia kakou keia waiwai ma ke kutnuwaiwai he 1-3 o ke knmnkoai a ka poe Amerika e uku nei no ka lakou waiwai ponoi a īoko o kolakou aina ponoi. He 16 1-2 pakeneta ka puka mahele waiwai o keia hui mai kona kukuluia ana a hiki i ka 1904." . He Hui Pelkane Mouopoli keia, aka ke hoohanaia ne-i na kanaka Amenka no ko lakou la pomaikai; aka, mamuli o ke "Kalepa Hamama" ma Enelani, na hiki ia lakon !a ke kuai i ka boraki i ko lakou lahui iho ma na kumukuai o na makeke laula o ke ao holookoa. E olelo mai aiia anei ka po£ o ke Bute Kaupale Kuloko ua pomaikai kakou ma 'ke kokua nna i kekahi Hui Monopoli o ko na aina e, ma o ke Dute Kaupale Kuloko la? (Hoomauia.)