Ke Aloha Aina, Volume XIX, Number 53, 10 ʻOkakopa 1914 — Ke Kulana Kalaiaina o Hawaii ma Keia Hope Aku O Kuhio Ke Kiaaina, o Likana Ka Elele MAI IA T. B. STUART MAI. [ARTICLE]

Ke Kulana Kalaiaina o Hawaii ma Keia Hope Aku

O Kuhio Ke Kiaaina, o Likana Ka Elele

MAI IA T. B. STUART MAI.

He manoio ko'u ke hoakaka nei au i ka iini ame ka makemake o na kanaka Hawaii ame ka poe koho o ke kulana haahaa mai, iloko o na kanaka o na lahui like ole, ma ko'u hoopuai wale ana ae no, he mea pono e lilo na kulana koikoi a kiekie elua, ke Kiaaina ame ka Elele Lahui, ia Kuhio ame Likana pakahi. Ma ke ano pono maoli, no lana nei pakahi keia mau kulana, a ke koi maoli mai nei no ko ke Teritori apau, o laua ke noho ma ia mau wahi. Na ke koho ana ma ka la 3 o Novemaba e hiki mai ana e hooholo i ka haina owai la maanei a owai la ma o.

O KA MEA E HAULE ANA MA KE KOHO ELELE, OIA KE KOHOIA I KIAAINA. Ma ka naau, he Demokalaka oiaio o Kuhio mai kinohi mai, he manaoio ko'u he hilinai piha o Peresidena ia ia. Mahope aku o ka la 3 o Novemaba, e moku ana kahi maawe kaula hookahi i koe mawaena ona ame ka aoao Repubalike. He makehewa nona ame ko- {illegible} wahi heaheaia mai, e ka aoao Repubalika, ma keia hope ku. Ua kipaku maoli ia mai la lakou mai kak aoao mai. Ua maopopo loa ia ame ke kumu pu o ia kipakuia ana mai, mamuli o na mea i ikeia ma ka haiolelo hope a Kuhio, me keia mau olelo: "Aole loa au i hapai mai i ka ninau ili, a aole n ou manao e hapai mai ia ninau i keia wa a i kekahi wa okoa aku paha. Ina he ninau ili kekahi i hapaiia mai, o oukou no e na kanaka Hawaii ka i ike. Ua kapaia mai kakou e ka Avalatasia he poe "Polunesia ai ilio." Ua ike no oukou i ka pinana o ko lakou mau ihu ke hanu ae i kekahi mea Hawaii. Aole oukou i makapo i ko mau ekeeke na. Ke haawi ae au i wahi paina ma Pualeilani, e kamailio ana ka waha me ka pinana o k ihu. Aohe a oukou hooiaio e ae no ko ka Avalataisa ano he hoowahawaha i ka Hawaii--a e hoowahawaha mau aku ana no. He mau hana hoinoinio kei ia kakou imua o na malihini. Aole oia wale no, aka, ua paiia ko lakou man manao i lawe hele ia aku ai ia mau a ai hou ia iloko o Amerika e hoinoino i ka manao o na kanaka e kue i na Hawaii. "No ke aha la o Kakina, maiwaena ae o na kanaka e ae apan i hana {illegible} ai i keia? He mea hilahila ke ano a ka Avalataisa e kue nei i na Hawaii. "Ina aole kakou he poe malama maluhia e kala kahiko oia i liia'i ilunao ka pou telepona. {illegible} "Aole e aa kekahi kanaka e hana pela ma ka aina nui. Aka he poe oluolu kakou a he malama i ke kanawai. Aohe o kakou kue a pale aku i kekahi mea. Ua apo aku no kakou i na mea apau elike me ko lakou oili ana mai. O ko kakou ane {illegible} maoli ia a na kawowo iloko o kakou. Akak. o kau' wale no e olelo aku ia oukou, oia keia: Ke inaina nei lakou ia oukou a ke inaina mai nei ia'u. Aia a pnou mai ka Avalataisa i kanaka 'e kohoia, mai koho ia kanaka. Mai koho i na kanaka apau a ka Aralataisa e onou mai ai." Na keia mau olelo koikoi i kauo aku i na balota lehulehu mai ia Li- {illegible} kaua aku no ke kakoo ana ia Kuhio a e kue hoi ia Laiki--ka moho a ka Aralataisa. Ua manao ka poe koho aole ia he mea no Likana e kuaki ai ma ke koho balota hikimua, no ka mea, ua maopope loa e {illegible}

waeia ana oia i moho ma ka aoao Demoakalaka, aka he mea pono e kokua lakou ia Kuhio a e wawahi liilii ia Laikik, a mahope aku no hoi hou i ko lakou aoao ponoi. Ua maopopo la paha keia ia Kuhio ame kona poe he mea makehewa ia lakou ka manao ana aku e loaa ana kekahi pomaikai ia lakou mai ka aoo Republik mai. 'Ke inaina nei lakou ia oukou, a ke inaina mai nei ia'u." Malia na koma kulana oiaio e koi ia ia e ku ma ke ano he moho Repubalika, a mahope aku o ka la kho, alaila he mea pono nona e komo mai a e lilo i aakai no ka Demokalaka. Aole nae e koi mai ana kona kulana oiaio ia ia e koho i ka poe e "inaina" nei ia ia, a e "inaina nei" i na kanka Hawaii. Ina e hahai oia i kana ponoi i ao aku ai i na kanaka, alaila, aole oia e koho ana i na moho apau a ka Avalatisa e kakoo ai." Me ia wale no oia e hoike ai i kona pololei. Aole au i lohe he pawewaewa oia.

I kona wa e ikeia'i me ka aoao Demokalaka ke manaoio nei au e loaa ana ia ke kakoo lokahi ana a ka aoao Demokalaka holookoa, no ka nono Kiaama, ai ka hio ana ona {illegible} i Kiaaina, e noho mau aku auanei oia ma ia wahi ,a e hookahua paa ia auanei ka nohona o kona poe kanaka. Ina e hana oia i ka mea pono maoi ana e hana ai, e kaiehu koke ana oia i ka poe a na Kiaaina mua i hookohu ai, a e hoopiha ia man niakalua me na kanaka Hawaii Demokalaka. O ka mea pololei maoli, he mea pono e hoihoiia ke aupuni i na kanaka Hawaii. Ina o na ao ana kiekie ka mea i kupono {illegible} na oihana o ke aupuni, alaila, eia no he heluna lawa loa, a oi akea no, mawaena o na Hawaii, i loaa na hoonaauao kiekie elike me ka mea i aoia ma na kula kiekie o Iale, Havada ame kekahi mau kula kiekie e ae. Aka ma ka moolelo o keia mau mokupuni, e ikeia no, ua oi aku ko kakou holomua me kahi naauao kupono mai nei no; o ko ka kou pilikia o ka nele i ka hoopono. Mamuli o ka "hoike hilinai loa ia" ma ka aoao Repubalika, e ikeia no ua uhauha wale no luna Repubalika ma ka oihana, maluna aku o $50,000,000 iloko o 16 makahiki, a na ia "hoike hilinai loa ia" no i hai mai, mai ke 60 o 70 pakeneta o ua huina a ua hooliloia no na lilo maopopo ole, o ke ano o ia he poho lalo. Eia na hana o ka lehulehu "ua hui aku, hui mai, hui kalo i ka nawao." Ma ke ano he Kiaaina, a ma o na poo oihana la malalo aku ona, ame luna malalo o ia poe, e loaa auanei ia Kuhio he mau haneri kulana oihana nia ka poho o kona lima, no ka hoopiha ana me na kanaka o kona lahui ponoi, ka poe maoli no lakou ia kuleann. Ma ke ano Elele, {illegible} aohe ana oihana e haawi ae ai. O ke kulana Kiaaiua, he oi ae {illegible} kona kiekie amo ka hanohano ma mua o ko ka Elele, a he ano like {illegible} no ka uku. E noho auanei o Kuhio ma ka home nei, kahi ana i anei nui ai. Aohe ona manao nui i ka huikau o Wasinetona. Aka ( o kakahi o na mea ano nui loa ia ia, a i na kanaka Hawaii apau oia no kona ola. Aohe kupono o ke ea o Wasinetona ia ia. He kanaka mai {illegible} loa iho nei oia, a he kanakalua loa kona mau hoaloha lehulehu, i ka hiki iaia ke paahana me ka ikaika ma Waainetona no elua makahiki hon aku. Ma kekahi aoao hoi, ke ike nei kakou i ka Likana mea i hana ai no ka hookahua paa a kakoo ana'i ka aoao Demokalaka ma Hawaii nei. i oi ku i ko na kanaka e ae {illegible}

apau i huiia. Ua hoolako aku oia i ka poe ilhune ama ka poe o ke {illegible} kulana haahaa mai, me ka hana, mamua o na kanaka e ae iloko o ke Teritori. A.oiai he ake nui o Kuhio e hana i ka mea hiki ia ia, no kona lahui, ina no ke kaana po {illegible} ana i kahi hunahuna palaoa hope loa, eia nae, he kanaka ilihune nohoi oia, a he uuku ka mea hiki ia ia ke hana ke hookukuia'e me ka Likana. Aole loa i loheia o Likana e olelo hoino ana i kekahi kanaka. He makaukau oia ma na ano apau, a he ikaika maoli ma ke kaohi ana i ka huhu. He lehulehu kona mau hoaloha mawaenae o na kaukaa koikoi ma Wasinetona a ma na wahi {illegible} ae, i oi aku no paha i ko kekahi kanaka e ae o Hawaii nei, a ina oia e kohoia ana i Elele ma ke auo he Demokalaka, e oi loa aku aua kana mea e hana ai no Hawaii, mamua o ka Kuhio, ma kona ano he Repubalika. He kanaka hooikaika o Likana, a he paahana pauaho ole. Mamul io ka maikai o kona ola kino, ua hiki ia is ke papalua iho i ka Kuhio e hana. AOLE HE MANAOLANA NO NA KANAKA HAWAII, ILOKO O KA AOAO REPUBALIKA. Ua maopopo no ia Kuhio aole he manaolana nona a no kona pee, {illegible} iloko o ka aoao Repubalika. Ca mapopo loa no iaia ua kue loa ae kue mau aku ana no ka makemake o na mahiko i ko na kanaka Hawaii. Aole anei e komo mai ka noonoo {illegible} iloko o ka mea koho balota akahele, mamuli o ke koho balota e hiki mai ana (Nov. 3) e ikeia'i o ka papa o kekahi kulana ke lanakila ana! He wahi pakeo iki wale aku no ko ke kauaka Hawaii maoli, i keia la, maluna'e o e kauwa kuapaa, a ke hoopiliia'e i ka papa o ka poe haahaa iho ame ka poe ma ka papa haahaa loa, ua pahola aku no ia ku {illegible} lana maluna o na kanaka o na la hui e'e. Aole keia he paio no ka {illegible}

ih a no ka waihooluu {illegible} paio keia na ka poe kiekie a {illegible} e koakea aku i ko lakou mana {illegible} o ka poe o ke kulana haahaa {illegible} a haahaa loa nohoi, me ka {illegible} ole i ko lakou ili ame ko {illegible} lahui. Aia no na haole mai {illegible} mai, na Pukiki, na Pake {illegible} Kepani hune mai Amerika mu mamua o kekahi poe e ae. E ku hookahi ana oia ma ka aina aohe {illegible} no ke kanaka ilihune. {illegible} papa apau o ka poe koho. {illegible} ka aoao Demokalaka. {illegible} a lakou e haua ai-o ka {illegible}, ilalo lilo loa, a i ole, o ka {illegible} wale ae ia lakou mai na lima {illegible} aku o ka poe waiwai. E hoomanao e ke kanaka Hawaii he kue loa ka aoao Repubalika ia oe mai kinohi mai, a o ka aoao Demokalaka kou kakoo mai na la o Kaiivilana a hiki i keia la. Aohe o'u makemake e nowelo los {illegible} aku a e huai ae ia mou palapu o waiho kolekole nei no Ua lawa ke olelo ae e na popilikia apau o oukou i uwe ai; a ue ehaeha apall i loaa'i ia oukou; o na hana kaulike ole i auaia'ku ia oukou na hiki loa ke kuhiia'ku IA WA I KEIA WA, I NA KANAKA ALAKAI O KA AOAO REPUBALIKA. Ua ao iho nei o Kuhio ia oukou mai koho i kekahi kanaka i kakooia e ka "Avalataisa". E hoooli iki ae hoi au a e ao aku ia oukou me ka nana ole i ka ili aupe ka waihooluu o ka moho, ina he pilikoko oia no na hui monopoli, he ou {illegible}, he neia paa mahele, he luna hehana paha, a pela aku, a i ole e hoomaluia ana paha e ua mau hui la, a e ua poe kanaka la paha, mai koho ia ia. E {illegible} oia ma keia wahi, ke ouou mai nei no na hui monopoli i {illegible} e paa nei malalo o ko lakou mana a lakou i ike maopope ai e hana pua i ko akou makemake, ina e kohoia. Ke ao hou aku nei nohoi au, me ka nana ole i ka ili ame ka waihooluu o ka moho, ina ua ike {illegible)

he hoopono oia, a aole oia i pili hanauna me na hui monopoli a me na puulu o ka poe waiwai, a aole e hiki ke hoomaluia e lakou, e koho iaia. O ka kanaka au e pono ai e ku e loaa ana no ia ia oe ma ka paa balota Repubalika. A o na kanaka au e pono ai ke koho a kaoo e loss no ia oe me ka hoohewahewa ole ma ka Aoao Demoakalaka. Ina e kapae ae oukou e na Demokalaka i ka nuha a e hana me ka ikaika no Kuhio e lio i Kiaaina a o Likana i Elele, a no na moho Demokalaka apau i waeia n ona oihana o ke Kalana me ka nanan ole i ka oukou i wae mua ai, he manaoio ko'u e hauoli aana oukou no ka lanakila e loaa ana ia oukou iloko o Novemaba. a hope aku e kainailio ai au no na moho Teritori. ame ke koikoi o ko oukou koho ana aku i ka poe a oukou i wae ai. . Ma ka pule e hoomaka, aua ma ka la 19 o Okatoba, e hele aku ana ua moho i {illegible} iho nei, no ka haiolelo ana ma na apana kuaina o Oahu nei. E nana mai ma Ke Aloha Aina o keia pule ae no na la ame na wahi e halawai ai.