Ke Aloha Aina, Volume XVI, Number 39, 30 Kepakemapa 1911 — He Moolelo Hawaii Nani NO KEKALUKALUOKEWA. Ka Aikane PUNAHELE A KAUAKAHIALII. A O KA Mea Nana ka Ohe o Kanikawai A NOHA HOI Ke Kaikuahine o Kahalelehua A O KEKA LUK ALUOKEWA Ka Mea Nona ke Kaikaina Ilio o Kekalukaluka o Puna [ARTICLE]

Kōkua No ke kikokikona ma kēia Kolamu

He Moolelo Hawaii Nani NO KEKALUKALUOKEWA. Ka Aikane PUNAHELE A KAUAKAHIALII. A O KA Mea Nana ka Ohe o Kanikawai A NOHA HOI Ke Kaikuahine o Kahalelehua A O KEKA LUK ALUOKEWA Ka Mea Nona ke Kaikaina Ilio o Kekalukaluka o Puna

\ - aku la o Opaakua ike kuna hiohiona o nei kanaka , •,.•11 la i ke kahua, a hooma i i;i ia, he kanaka ikaika , ua k:ui!ika opio nei, «ilaila, , !,i ia (Opeakua) i ke ka- > K .'iiau i pao uoai ai iaia i Wi.lii keiki kohu wahine ■ l.i ka hoa e ikeia ai ka ko kānaka ikaika, e iike me O ka'u i makemake ai : ! a!nia n<»i, i kaninia aku ; .Ki pak-ai, e ba puwpuia 1 ■'■•, i Kwnu nei. Aole paha pī waiu e Hke me kela c o kohu ai ko'u ikaika no i. ann. ... -vi;n !:\ no o OpeakuA iua ] .nii ka i ana aku: i'o, owau nfii la, au ē ike . (>tn>akua 'ko'u inoa. 0 v >. ka'u ia keia o ka moko t i'iiu wale no na poe ika ! ' ■ iui i ka hakilo ia e a'u, j : :;u au ia oe, aole loa hoo i i .i) o lihi launa akn i kela I I ' piopio e ku mai la. He i . a ua oolea nae kakala, | .• up?pe ai. He elekule ka j i olulelule ka lepe a upapa j . kakal^.

ui e ku mai la lie ila 010. ! ;tohe kee. He pekn tia ' . :k.s!a oi a oolea, hwai kv !; -i. Owau kal makemake ■ :i ! ra pn me kela opin, aka, • i-,v k'i'n hn« paio a hoa i - > ■ a mai la i'KeOan nei. E ; a mai ka mnnawa a'u > . ' i na helehelena o na . no: a n i īnakeīnake ai e : i ko, o ko'o wa ia e nee aku kahua kaua." i o Kekalukaluokewa kuu i luakemake ai e mokomo:«a?" i nin»u mjA ai «a ka • ■ • n o Kmo. ' : .;k» la&o hoi o Opeakna: . m kiinaka ka kei« maii !!i>i>«uan*wimur"niat la'i ka ; !\ mo ka pahoelioe m.ii ko'ii v :u:ti o Opihikao. He kino no : hele a miko i ■»¥•! mea he ha- ■ ■•• na »no a pan. Eia nne, ;;;t me na poe e ae e mokomoko i ' 1 Kekalukakaluokewa wale no npa lealea pu ai. M ■ pau ana a.e o fee kamailio ipeakua» ka iknika ■'■■'! -i. ku mai ana he Ilamuku no ikaluokewa a kukala mai la 1 .<r.a mai: ! kola a me k?ia mea makema alii aifflOku o Kauai kona kotuoko, ua hai mai nei oia ko kanaka e pan nna kaiina !) o na poeeha iaia, alaiia, o ■>;i ia e mokomoko a'. A o P'o e ku neiwa koia kahun, > > uai kei\ ke one kani o i' ko ia ull 'aina h«nBu. He ■ kulin niu o K«un»lewA. JTo1. o ka molio $tua keia ma ka ■ '-■ o Kauai, ■ ■ *.i iuui niai no ka 'ua a ka'!ui i ka homw» ka emo!i<<niki ana aku a ks moa lawa V:i;skuo a k« ana ma ke kahoa meko» ■:'■■. \ !m lioi k» ah» kanaka i ke ku « OiK ! akua, ke kanaka i kau i i k«t ik«ik%, u« pnni ao ia ka i na teo uwa, Holo aku !a ■ > W uwa o ka kU«-k»nAka a •' ■ iiais«ni«ui a me M»lio, oWo aku v ■ ll*bnni«m i k** kāikuaMm' 'a Kei ka yih<> uwa.o ksi o noke -u ia; nuvt la hoi o "Ao, '<■* kuaku la o Op<Mikua i kahus Komoko, a iwlaīla kela piho o <Tifti la, O ka oleionae kw * HH niikkuiku).? •? ,

■ | >ra ka wa iku aku ai ua keiki k j po'ipn'i aama a paioa iu.'i o Opihii . kao ike k.-iliua mokomoko, ua ike i, mai la u Laieikawai, Huli ae la ia | a ninau nlui !a ia Kahalaoma■!puana: "Owni hoi kela kanaka i-palami-mo mai la mai «aena ae o ka ahakanaka a ku ana i ke kahua moko- , moko? : | 'Aole no kaua !a, e ko makou j haku'kaikuaana i maopopo i kela I kanaka, aka nne, ma na kahoaka ! a'u e ike aku ne> mahma ona, he | welo oia no loko oka pukui anj m»koa« lUalio e imlnma nei, A 5 ! hoea mai !a ow i Keaau nei iw ka J mokomoko ana me Kekalukaluoke- ! wa. E hoolohe aku nae hoi kakou | i ka olelo a ua kanaka nei?'' | "E !ohe auaryi onkou a psu eku ! mai nei ma keia wahi a puni," wafhi a Opeakua i pane mai ai roe ka ! nui oka leo. "Owan keia o Opea- ! ku». O ka'u hana makaukau oka I hakaka ame ka mokomoko. Elua ( o'u mau lima a oukou e ike mai la, j a elua ia mau ulu puupuu, ka akau lame ka hema. He umi na mana- ! manalima o'u, ht> umi ia mau puuI puu kaulana !oa a'u e ku'i ai i ko'n hoa paio. Eia na inoa elima o a'n mau puupuu punahele mu ka linia aknn. Ka mua. Ka t T hr-o M-ilamā; !ka lua, o Ntik«kft-ke-kuat ke kolu, !o Hoolana-i-ke-kai; ka ha, o»piiipi )Ji-ula; ka lima, ©-wahi-ka-puniu. ( Pau ia elima ma kuu akau. Eia j a'n man -puupuu ma kauhi h*ma. I Akahi, Lole-k-auwae: elua, Lele-ke-(aho; ke kolu, Aloha-ka-wahine; [ eha, Wili-ka-okai; a o ka elima, ! O-hulahula-ka-nha. | "0 kfi& a'u mau pOupuu punai helo. O na—p»npuu no keia hoi uhane ke ah'i o Kauai i kona;ainA i heie ai. O ko'u hoa pa,io i& i moepoo mai la mai ko'n w|hi mai, a ua ike onkou e na oiwi o Puna nei j Aole i kamalii ihina ke ab ko'u hoa i« kohu ai. Aka, i hoike aeau iuma f o keia aha & pau, peiu i: j "O ke kanaka a poe kanaka paha jhe «lima ko lakou liui i aiwnoia e j Kekalukaluoke.w&, oia na molio raa ! kona aoao no ka mokomoko ana me | a'u', al&iia, e ae ana au e paaoi lea lea ia lakou. A ina naef ulupa ia na moho a pan i ku mai imna o'vi toa ka aoao mai o Kekalukahiokewa, alaiia, oia aku no ka'u e iole aku ai i kona auwae. "Aka, o kamaiii e iike me keia e ku nei, i hoa kamalii no kona epaio »f. - He iiko oia nei me ka ole loa ia, s u. Ina noe ohiu aku ku« wahi manamanalima iki nei, o ka walawaia no m o nei wahi keiki uwe waie. He oiaio nao, he wahi nokoianei, He wahi ooloa pili nukunuku no. A e n&na mai oukou.*' T kulika ai kn olelo p Opeakua I nei me kfcna hana i makemake ai e ! hooko, ui onou uku la oia i konft ! 'lima n\'e ka oloi o kahi mana ! manallma nuku ona iwahn, tfTā kahi ! a ke op'o e ku mai ana, me ka "manao maoM o na Opeākua hei, ! e hiki Ma iaia ke olepe p\J af> a wa ' lawala ke kftnaksi opio. Kia nae, ! iata i hana ai poia. ua pai malie ia ' mai ia kona lima e ko kanaka opio a he mea uina ia, niuinana uaOpea ' kua nd. Aoh<*" no he wa ahina, i loa iho Ualo, i pakele Wiile no ia i ko koo o ana iho o kona Hmā ilalo i k& hoiuia. Uwa ae la k» aha-kana k;i n- ka pakele ana o ko keiki 1 1 po'ipo'i aama o Opihikao mai ka-: nit:nui ka ihu Ilaio o ka iepo. j ,Me ka piha eleu no nao, ua 'ku J hou ae !a «:v Ojwakua nei iluna, m j ivi ko-.ii m»u ano a f ■ \ k* ī» wa i

mai ai ua Opeaku% n© imua o lehulehu a nui *kamailio ma ka ia ana māl "Akahi au a hoihoi hou i ka'u i olelo i hoopuka iho nei, oia hoi, aole.au e paio me na kauika e ap, aia o Kekalukaluokewa, sTi ole, o ke kana'ka a 'poe le'analei palia i apo , noia eia he moho !ateou mn kona | aoao. hoi,' aoT| kakou a j pau i I6he iho nei he/nīoho nei wahi i wawae ulaula 0 Kauai, ikonaapono lia ani i moho ma ko Kekalukaluol"kewa aoao, nolāīla, ua paie ka pōno j 0 ka'u mnu olelo mua." ! I ba wa i pau ae ai ua plelo a ua Opeakna nei, olapa ana ka uwiia : kui ka hekili, a uhi ana ka noe ma aha-kanaka.a pau. Ika j ma o ana ae 6ka noe; ike aku la o ! Opeakuā 8 me lra ftha-k<uiaka a p;m j e ku mai ana, o j roa kahi aole i emi malalo o e]ima ,M£oo ke kaawale i»fti a Opeakw* aku. A pane mai la o Kekalukaluokewa: "tTa ko iho la hoi paha kou iloli -€ Opeakua, eia o Kekalukaluokewa imua ponoi ou? He ikaika no oe, 6 Opeakua, i hoaano mai nei o kalukaluokewa kou hoa paio? "'Anhea oe, o au mau puupun pu nahele au i awaha keikei iho nei imua o keia aha-kanaka. oia ka i Uin-o-Malama, huai ke kUa nakaka, ' o hooleilei ua kanaka ik« kai, he ! pilipili ula ka hoa e pono ai, kualiimai ko puū'U. Paie ia. 0 lolea !ka auwae oka ikaika ole, a leie ke i aho i o Hoku, uwe haalipo ike i aioha o ka wahine, wili mai ka umi [ umi o ka okai, hulahula paiauma" ika aha-make Make oe e Opeakua : i nei la. o—ia!0 —ia! Hooleina mai au mau puupmi euuahele e Opeakua." la wa.wiiiwiii aelaua kanaka nei ī kana mau puupuu, me kalelele ana i o a ianei e hookikakaha ai i ka akau ai ka hetr>a, e hoopahaha ana imua a hina ae la ihope, me ka wili ana no hoi o ke poo ma ke ano kini kohu no hoi e like me kn ekeu ana o kona kino a pail. 0 kona mau kapuai wawaa e mahiki ana me ka mama nui. Ho tpau kaina keia a ua Opeakua nei e haiia

• ana. .. } i Oiaūua aaaia kualenalena nei o Opihikao e hana hna i kana <nau kaina i mea e maiolīi ai, a e lomaloeia wale ai o Kekalukiluokewa, : ninau āe la o Laieikawai ia Kahalaiomapuana: I "0 Kekalukaluokewa anei kela e ku mai la me ka malo pnakai i ka : bope B'me ka ahu mamo mailuna a ' lalo?" . ! Pane aku la o Kahalaom&puana i ka i ana ako: ! "O na auo a pau a kakou e ike ■aku nei haaluua o kola nioa e ku mai lameka ahu mamo, o Kokaluka luokewa no ia, Aohe wahi lilo iki ! o nei mea e ku mui nfi. [ "A e hoomanao kakou, o Kekalu kalu-o-Puna he ia. Ua Jike loa no kona helehelena me ko ke kaikunane. Aole nae hiki ia'u ke . olelo ae, o keia mea a kakou a me ka khulehu e ike aSu nei, aole ia o ke kane a kakou me ka pokii o kakou, o Ke manaoio : loa nei no au, o ke Kalukaluokewa no kela. Pela ka'u ike. . A ina no j hoi.ua hala ka'u ike, alaila, ea. nīe ! a'u iho ia kuhihewa." I wahi a Laieikawai i pane mai ai, me ka ! hooman ana mai i k;l olelo ana: j*- : "0 Kekelukaluokewa no kela, ke ' kane a T?akon, kuu kane hoi a'u i naaupoai, a iilo ana ko'i* kino ni ' ia Halaanian!, ks moaa'n i ma ! nanio loa ai. ua make dta. Aka, e ! ma kau ike,! ] nawai ana ka make a lana ala e kn ! j niai la?" . . ] ( l'aue tio o Kahalaomapuana: : "ile Oahu oe e ko uaakpu kaikua- : ana a Ito Kauai hoi makpn, ka poo , hoi i huve ae ai i poe pokii nou, ] t He hoi o Kokalukaluokowa, : a he<ftHi Iknikunāno oia no 'makou, j,a.iua qu la lioi, Iw» kane oia na ka- j kou, eia nae, o ka pololei, k*n« Ma j ! uau, kuikvko hoi oo no makou, no , kila, oa t e IUo ana no na ko kakou j j pili ka o tui Ih.^ Ua pau aiai la ka oni pakaawHi . ' ana a Opeakua, a aia oia kok(t imvoo ■ la imua o KekalukaUiokowa, mo k* J kukoEono ana o kona ftjan lauoho ! ' līnna, u?Tlwle no hoi s hßata knna- j | lulii koua mān ano j | Ta wa pane tnai la o J nkewa 1 ka f ana mai is Opeakna - ! '/M'a wka wuaike ksmaains. knl o® i ftu &i»'« pnnpnn pnna!i«lr- a ! ! p*u. o?, * tioai'

, n.obo oe a poina iki, aohe e nalo ka rliala o a iiiē jieia nlu au e pnk'i ! inai ai ia'n e ke'u ana ka.alae ma , luna o ko poo. A o kfi puupau hoi e bi='u oU- i:i ' "hn.a 0 īih lra ru ia punpmi nu. Ai-ia paa tru mau kn'i nna ia'u hK'nml ftiariqwa, nlnH», o VoV wu ia e lmhao «ku ni i lea liln luaia '6 ka e'a iko aowee. Oia holua mai i ko pūnpnu." j Ia kena ana naai no a KekalukaI hiokewa ia kuM Bku, o : ka ona i liulina māi lai ihope, aia ea sna ae, a haalei akn la ift ka^Ulu-n-Malarna. t ' koele ana ka lāej> ua-6pe»'kua" : Āer < ! WVf'' | kon; malieloaa Kekalakaluokewa, .me ka pukagpujm;» ae o keia ro.a« lalani'oleio":"' uina ka wiu o Nama lokama,' ana ka leo o ka, niann alae inalunn pono ae o Opea kua. Se ik<ymt Ja kaahi-kanaka 1 kft la!ama awiwi ana ae o"na lima' :o na Opeakua fif'e hamohamo ma kona lae. TJwa &e la kli aha kanaka ho ke koel® mtia ana o ka iae o na kaeaea nei o Opihikao. i "O—ia! Kk luu oko puupun, o Opea.kua, oia ko?, oNakaka k« i hooleia mai," i pane mai ai o Ke | kalukaluokewa. T Alaila, xmu mai la no ua paiea kua ienaiena nei i kana pnnpim ; hema, ■ me ka oWo kaena ana ae: j "Hala aku la oe i ka "F!n *> Mala m», ia lole ka a\iwae, aohe ou nao ai i ka pap\a." | la haalei ana akn a ua Opeakua' nei ia lole ka auwae. A<»'lo 1 lihi launa aku ua pnupuu noi i ka auwae ' o Kpkaluk&luokew.i, kani "ana ka ula o ka pepeiao o \ia Opeaktfa nei . i ke pa'i malie a Kekalukaluokewa ; a puka ae !a hoi keia mau huaoleln: | 'Lewa ke Alahaka o Nualolo, lewa i _ka makani,' kani hou ana ka'leo o ka alae. < Alalla, nwa hou ae la ka aha-ka ' naka a haaleie wale. Ko pii nei |fa wai (hou) o>r na wahi a pau o ke kino o Opeakua. Aua nui loa hoi > kona piena ia wa. 0 ka manawa ja a ua Opeakua n£i i l'-Ie aku ai me kona ikaika a pm e hopn

j kino eoaoli ia Kekalukaluokewa, me 1 kona manaoio loa, ko paa 0 Kekkfu kaluokewa iaia., o k'ma w.i ia e paki iho ai iaia a pakl liilii ihina oka pohpkn. Eiaiiae, iaia i hana akii ai pt'la,\gia ka wa i hopu i& mai āi | oia e Kfkalukaluokewa a kipla ia ' aku ]a iuka. Ua lele owalawala aku : la ke kino o ua Opoakua neia haule , pono ana ma ke alo o .ka haie o Ma l Iio s - £fe aiea halalu, ta, pūi#a j o Malio tuo Halaaniani me ka hiki lele nui. Xko luua nana ana inal, ike mai la laua i ke kino o Opea kua. * < 4 E ka makamaka aohe a ■ kaua niea e kamailio hou ai noOpea kua, oiai, ke ikf a<?Ja no kaua i kona hopena, e kamailin kaua uo ka -ahii-kanaka. e ikuwa lā ko lakou mau 100 no ka lua ola o ka . ikaika o ke alii o K-auai. """