Ke Aloha Aina, Volume XII, Number 39, 28 September 1907 — HELE AKU NO KA IKE O KE KANAKA HAWAII A KA BOEHOLE, HOI MAI. O ka Pono Nae ka i Hanaia a Haule Wale Mai Ana na Lani. (KAKAUIA NO "KE ALOHA AINA.") [ARTICLE]

HELE AKU NO KA IKE O KE KANAKA HAWAII A KA BOEHOLE, HOI MAI.

O ka Pono Nae ka i Hanaia a Haule Wale Mai Ana na Lani.

(KAKAUIA NO "KE ALOHA AINA.")

He mea maUai a waiwai ka hwe boo ana mai i kekahi man mea o ka wa i bala, a hoaiai hon ae ! keia wa &o ka pono o ka poe kalaiaioa boa o keia ao, pela ka mea kakan e manao nei e hoomaikeike bon akoj na hana kalaiaioa a kekabi man kanake naaoao o k@kom o Hawiii nei o na fa i Būi ak& ia ihope a ma ke komo boi i poka mai ai kela man haa nlnio. • Heie ako no ka ike o ke kanaka āewiii a ka boe*bo!e hoi oai," Ka kēkahi kanaka naenaoa hanohano o Hawall nei keia olelo kikoi. kekahi o na kanaka e noho Kahioa WilWii ana i ke ao noho Moi o Kalakaoa; na !obe walo no paha kah! poe okakoo ikeia oleio a o|alia aole lakoo i maopopo i ke komo i poka mai ai iamno oleio klkoola mai ka waha mai o kekahi kanaka Hawaii e ooho aoa iloko o ka Aha Knhi&a boopilimeaai o ka Mji, ka poe na la" koo i bana na pliikia ia maa ia, a sa k?ia hanaona hoa e aaamo nel na ehaeha ai» poe i bana ai. E hoike pokole ako ka mea kakao « ka moolelo e pili ana &o na bana ana loea kalaialna oia mio la i hala « penei no is; I ke Eao Ahaolelo o ka M. H. IS7O, e paio ikaika ia aoa ke Kal kahi Paoailike, ala iwaena ona lii a me ka poe i kohola, he eloa maa kinaka poowai kila oka ole, he maa poko&akona ahikanana o k*a wlwo ole ma ka aoao o ka Lahoi na laoa e paopao aoa na lae o na hoa o ka Aha Kohina o ka Moi ame oa'alii o ka Hale Ahaolelo a me na Laoamakaaioaoa hoopili Eohina oia i&ao la, oia &o &a Mea Ha&ohano G W Pilipo a me ,Joi Nawahi. I ka wa i hoomaka ai ka Ahaolelo t noonoo no oa Kalkahi I»j o ka Hon. Joa Nawahi ka mea maa i ko a koe ikalka loa i ke Koikahi, a peaei kekahi o kana mao olelo:

O ki liio »c« o ke Kilkihi F* niilike i k«n«wai co ki «!n«, ot« bo k« keehtos ma« lo« o k« hoobQialßß> a e lilo «o« ke A-apaoi Moi e me ks Lahoi I mei ole, a e hoopiliklā U «q« k« eoho olnoia »oa o m hose o B«w«it; ow*o k» Lac.io3»kftiiuaūā ka &p«* M mi o Fbq«, HuWili, aiea ko'o ike « hoom&opopo le« aoa 1 ke *ao o kei« Kaikahi, ke oleio nei iq oaa k« oiaio !o« * ( Se Koikehl Kaiii Aepooi keia e hooneleia «1 ka nohoālii I kooa maea Kq»o n«i k« pomal." Ia« e ike « pooaoo pooo ibo n« Eahlia o ka Moi « me n«'Ui Ahaolela; aia he haawma koikoi e kao wal ao» ms !aQ« o k« eohoeli 1 , « i os he «io • Aiii » be «loh» Lahei ko !•- koe, hookehi wale uo • kekoo heiiA m&ikei e h»»e «i «e ki lokahi, e kse ikaik» kakoe » e bcoie io« i kel» Siik»hi, «ole hol e «e »k« i ka m*D* kaß»w«i o B»

wail e apono ako i keia Knikahi» a mamoli o k'a iooa hanohano o ko'o Apana i hele mai af, ke kopaa nei wao me ka oiaio, e hoole loa ako f keia Koikahi Panailike. Na oa Hon Jos Nawahi'la no hoi i lawe mai be olelo hooholo hiiinai ole i ka Aha Kohlna o ka fttoi a penei na olelo hooholo 'la.

E hoohoioia e ka Hale Ahaolelo o ke Aoponi, oiai hoi t oa hana a kokoa aka na Kohina o ka Moi i ke Kaikah: Panaiiike, e ftae ana la ina olelo o ke ka&awai o 1864, a e kapaeaaa hoi i ka mana o na kanawai o ka alna, a koe po hoi I ka lakon olelo hoohiki, a no ia mao komo oiaio, "E boo> holoia e na'lii a me na Lonama kaainana o ka Hale Ahaolelo, aole loa be hilinai boo ana maiona o ka Aha Kohioa o ka Moi." Ia wa i nlo mal ai na oleio hoopaapaa Iwaena o na hoa a oa na! ka hahaea o na paio ana ( a maanei i kapaia ako ai oia ,! 0 ka popo ahi Heiene o ka wjwo ole« M a ma ia paio hahana ana mawaeaa 0 na boa, oa noiia e hoopanae loa 1 ka olelo hooholoi a Qia ke koho •na (uo ka nol o na poe hoopilimeaai i &a Kohina} oa haole iho ia oa olela hooholo b!li&ai oie nei 1 ka Aha Kohioa i laweia mai e ka Hoq. Nawalii. Mahope mai oia manawa» oa hoala mai 2a ka Hon. G W Pilipo I keia olelo hooholo a kona hoa i haale ma kekahi kahoa hana hoe, oia hof, "He oleio booholo hoopli lona ooi (impeeeh) i oa Aha Kohina ala a me na Lona» ka&awai o Aha Kiekie " a pe&ei ke »do nni o oa oleio hooholo f lat Olelo Hoohoio Hoopii Lona Noi i ka Aha Kohioa o ka Moi a me na Lo&akaoawai o ka Aha Kiekie 0 ke Aopooi Hawaii. I soa o ' oa'lii o ka Hale Ahaolelo a mo na Lonamakaal&ao» Kamoli o ko lakoo kolana mana «oi be Aba | Nlnaninao o ka m§sa iha o ke Aopo&i Moi, e iike" me ke koLikohi aoa o ke Ksmokanawai r a« | maloko o kefa hoopll lona ooi, o ke kanawal e'haewi ana l ka Moi e hana I Kolkahl me Amerika Hoipoia i»a lone aj p«o ibo la iona maoa i&aīane 50. 1876. oa make os kanaw&i 'la* oa make po hoi ke Kaikahi; oia nae ka ka Aha K&hma a me &a Laoakaoawal o ka Aha Eiekie o ke Aoponi o Hawaii nei e kakoo oei. He koe maopopo loa kela 1 na olelo o ke Komokanawal o ka aīoa* a o kekahi no bot cl« ka hoole maoli »&a o ka Aha Kohina aole e hookoi&ola m»i k« Koikahi »» ka Hale Ahaolelo o 1176 ael 4 a kol ooiaoll mal la I ka Ahaolelo e apooo aka I oa Kolkahi *la, oīil nae oa Kelkahl U maws ho ō ka Hale; he haoe kae maopopo U I na olelo e ke Komoka!nawai o ka aloa. Oeoo! a 00l iks loa olelo &a«oao a keia na« !oe»

kalniaioE ois oibo U, keia icaQ knhikohi pnaoue kaolan* o Hawaii Dfli i moe aka i ki ooe mao o ko keia »o.

Ma kei* wahi I* i fcj mai af ke Kaliina Waiwai J M Kapeoa, a o ke kaooa no nae o kana mao oieio ala oo ia malaoa o na Me» Banohaoo oa Una kela mao olelo 6oobolo koe !a Ukoo, a penei aa oielo a oa Enhina ala:

**Ma fcahi bpa k a inahaa la hol I a*o la ai ke kanaka Hawaii ina ike hohono o na hana hoopo' nopono Anpool anat (oo ka maoao paha keia no ka heie ana mai o keia mao kanaka mai na apana knaaina mat, aohe laaa i lawa me ka noeaa kalaiaioa a ike ina mea pili Anpnni.) He hewa Va ka ike e ka haole, oa hele a pill 1 ka iani a lania i ka moana, a na papahi iho ka ike ama ka naaoae malnna o ko fcakoa ike hoopooopono Aaponi na kaneka A oia ka wa ( pnka ae ai keia man olelo e na Kahlna al» peaei. "HeU aka oo ko kakoa ike ko loa kanaka Hawaii a ka boe-hole an nei, maiaiia iho ia no pau. Ma kela maa oleio. a keia Kuhioa na hoohaahaa aka ia ike kalaT>9 q oa kanaka'B&waii mat ka Moi a me na poe naaaao a maileal hol 0 fca aina.\ Ma keia wahi i ko ma! ai ka Hon, Q W Piiipo a hoakaka mai la penei. Qka Kahīoa Waiwai nana iho nei keia ma« olalo hoohaahaa ia kakon Hawaii, he Komiaīa olanei i hooanaia i ke Aaponi o lapana e hana I Kaikahi me īa Aapaol, u holo oia a aa hana a loaa uo k« Kalkahi. Pehea Ia« o» heie io |ka anei lona ike ame kona naaaao » ka boehole ae ne! la hoi m»i, iīaila iho ia no paof A pehea la ka boi oia ī hiki !oa ai i lapane a hookipaia ma ka hanohano nai, Pehea keia 1 kon manao e ke Kihinaf Ia wa, na hnioa ke Kahina nana ka olelo llalo aole hiki ka pane mai! ka nīsan aka Liooa o Kona Aka« ( hoomao akn la no oia ika oielo ana< Eia hon no, o ka Moi aioha o Hawaii aa holo o!a no Amer!ka Haipaia a hanaia ke Kaikahi Panailike iiaiia, oia ka kaiaHaleAhaoieio e hoopaapaa nei; he kalaoa naaaao ka ka Moi i haaa ai, ana hiki loa akn oia i Waslnet?na» oa komo iioko o ka Eaie Keokeo ka hale o ka Ma&a Hooko o ke Aopoai Nai o Ame rika Haipaia, a pehea la o» hele akn anai kona ike a me ka naaaao ama ka boe-hoie no ia hoi mai! Ma kfia wa ika mai ai k« £q hina Waiwaī e kae ia G W Piiipo a p»ne mal !a. "Aohe waa i oleionokaMoi." Eia ka Pilipo pane. Heaha !a ka Moīf He haoie aoei oiat 8e aha ia kona iahmi ame ka ai&a. aole «061 oia he Hawiii poeoi? Ma keia oielo aa e ke Ē«hin» 4 aa iaha) pao ia ma! ka Moi a ka Lahoi Hawaii e ke!a mau elalo haaket »o, "Hele aka no ka ike oke kanaka Hawaii a ka boehoie pan ihs U

Ma kōla a» ikei» »k& U n« bioo» o ke Kohioi oa hele a halle» a mse na belebelea«, e boeb»etiali sn* ols e ItoQs lan»Httli«l9 pooof Übo. He mao 010 io k»l» i ka L>oqa o Eoo& 4kM. pUtpQ oa Kohioa» oa msb& pa oa'hi « me &• boa o U adlaAh»ak-k\ U* hoi aka k@ Kahina « baikt i ki Moi io» ms& » p»a i h&loUla U e Nāwabi laaa o Piiipo t me kt elelo pa ako, he*ba U %t I6ti poß&*tr hs&i aka §1 ao l#U Mft« w»bi b«Qak», » o fca «M»0 oa»oH 0 be Kahiaa* e hopa U 2Uv*fci o» Ut« o Fihpo m» ks ibo be ltc! i U Mou C* bo ole &>»! %» Ho! «oīe u b$ kip' II» li bcn S p, m oi» pe s»

j "r: : .• j -| : bDcccaia toa e frif i» Qoo. L Aholo a me 15 maa , oaoa • ae qo kt oooaoo aoa e hop ! p«oee lo* 1 k» "olelo hoopii !an» 00l • Pillpo." | Mabop» a§l oki ikela sot o | oa mioao o keia «an kanaka wlI wo ole eloa i (a e p»io oo ka po--00 oka lahoii Ua ooi ko taos ohohlala e oa m&kaainaoa; oa !obea na le#mibalo me ka boomat kaf mai ka leholeho ako iloko oīa mao !a oo ko laoa ko aoa e paio malooa oka pooo a me k» oiaio. Ua haawi pa ako oo hol ke Aaponi loe ka Moi i kona mahalo a me ka hoomalkal nol I ke!a man kan&ka (' holnoia oo ke koe iVe Koikihi Paoallike) a penei kakahi mso olelo a ka Moi 1 hoopoka ai iwaeoa o kikahi mao hoa ooa fa lakoe e !i;oa ana maloko oka HaleeHi. s, O ke Eoīkahl PaoeiHie me Aaierika Hnipoia a Nawah? na iana o Pi« lipo e koe Ikaika loa oei mamnii o ko Hoa mioamloa • makee I ka pooo o ka noheallī a me ka Lahoi 0 kela scs i a£o.*' tJa pololei ioa ia mao kae aoa a ia mao a o ko laoa ike kalalaīoa hoho— ooia I loaa ole i kekahi poe kana ka &awali eae o kakoo. O ko'a mao ia ka paha e oia nei, e s! ao m■* ioo a haooli hoi, r s§ hope oei oo !• e oakoae. Aia ka olelo a la eo ka ia mao kenaka f kopaa mahope o ka pooo ©ka leholehn. #Ua ko to la mat> olelo a ka Mol f oa ooho kela Iloko o ka haaoli, oa ai, na ioo a oa kaaheleia sia na Aopooi 001 o ke ao nei a bala aka la. Ke oM aef ka Lahol Ina bos awiawa oka lokoleo f ha&ala eia a me kom mao Kahlna haakei. Eia oa hoika ohiio o keia faoo&ka Moi ame kona m Eohioa ♦ haoa »i oo kela mao ka Oiki a lakoo e bēfoo aaa ia maoawa. CMa oo k® fioo. Jca Nawahl kohoia aoa i Lana Beio a ©bi A»baa oo ki Apioa o Eilo 00 kek»bi mao makahiki, a pet» »o bo* o Hoo, Q W Pihpo o& Kooa ame Kohala I kahl mao makaliki, Be mae kaawioa k«— paoaka maoli no keia i kaa i maa kaoaka. Ma ka 00l no ok& U&a oao haoa koe i ka aoao o ko Aopooi, ea koli ako no naa k& Aopooi a haawi i ea hoomaikal i» mao kao&ka i kopaa ma ka •000 oka Lāhm. Paaei i kakao. ia m» Halela 101,6. & oaa* a&« oa m maka q ke Aioa i&a kaoaka oiaio oka aioa. A piaai hoi ka ke'Hi Eimo Pelekane i poas» ae ai ia mt& la no HawiW eaa lap o PaawUi «ai« , oo boi Ve Aapooi U I«ab6l , i m ka&aka a&o Uka me keia ma« kaeaii» o kakot • koioo weie tka oei iio ko iaoa paakiki, Mamoa o ka hookoaia toa o | ka Ahaolelo o!s Km* q& haawiia | hi papaaiaa oa ua koi ( • Q ka Ahaoleio i hiki t o ia&a o PiUpa ma keia ( pai&iO Ela ka haialaiu •ka iii ( 3.aiQa*&aai laaa & &a ho« o ( kela papa* ua au 1 mae "ho» haeohaoo i ksp4a ai»la- ; o* o k« kahoa oiiio &o ke 4«p«<,ai a m ka Lib&i m* m o« M«a , tt»aa|4&o a ka o Poo*, \ ŌiWiil» e et ka M«a fianahaao

0 ki Apao® o Kooa Akao. Ua ik»ia %o t«nft maoao koio a polo lel msoll no, t»a maoa na olelo, a ! oa kakiala ka oialo a paa a komo pono Uoko o ka lepo a me ka pa» pako o ka honaa. E hiki io mal ana no he mauawa e booko ta ai kela maa hnaolelo a pan 1 hoopokaia e kela mao k&eaka, "E hoohalia aoa o Hawall eei me Amerika Haipnia ma keia aka.' | Be oiaio, ke ike oei kakoo oa ko ii b»b olelo i waoaoa kahiko « ē iana i ka M. B. 1876 a hiki i ka M. H. 1898 i hoohoiia «I ka> koa he iwnkaiaē-komamalaa mskahiki ia. Aole i kaaamai ka | (B«oa • ka ike a me ka eaaoao o 1 keU maa kaoaka Hawait t aoie i j hele *ka a ka boe-hole ae aei | pao« aka 4 aa ha,U loa ska ko laoa | ike a Waeinelooa a komo iloko o | ka Sale Map» ke AopoI ai Nqi o Amerika Haipaia kabi i Mkaai&o&ia a! ka "Hoohaiaiaa koaihewa* I ka Poao g ke kaoaka/' Ooaiooa hooha&ohaoo a ka f Lahoi I papahi »ko a! maUo» o keia t&f« kaoak* i*jp%aUoU kaUi «« kapaU ako o &co. 0 VT Filit>o, ka Lioo» o Eooa Aksa, k« Dakt Hao, a e k« pekaaUhi o ka Moa&a O Ho&. K«wahl hal sii Jk*£»U ake oia ka Popoah) &ete ; D9 o Paa» 4 k» Fohakah«aoll o Hawail, a o ka Uwil» HiUnaUma o ko H«v*tt F)ieatoa. He aao oai eo |o keU aato iftoa i loaa U Uq* m» ka aaaa o ka aaaoao a me ke kupas ma k» oiaio a me ke «ioha i ka aio» t ka oohoaiil a me ka Labol AoU i fca»i«t* ka hlHnai i ai li pao UU 0 ka Z»hli i leia »a« k»D»> ka a hCk! 1 lo Uaa «o* »8» i k» os* o hi |a o

ko lapa niao iooa a eae ke sloba ia boi eka Labai no ka iaaa haoa ! hana ai. ka*mea a ko Uū& «ao oliaea © leaheo ai ma ka ma olelo o ko Bawaif oei noho Aopa qi aoa ia ako ia ako. E Hawe ma laea o Fero, okali ia ako ka meheei o kela mao pa— kooakoaa ahikaoan» o ka wiwo oie oaaia i liaia* no ki poiio o ko oioa mao hoakaoaka o keia mao ia a oae aei t plp!H p»» ka hihoai ame ka paolaia o k» Lahoi mai&oa o oiaa, i papahi mao ai oloa i ka iei o k» oo ioa Kaa a paa e Uka oia Pilipo ma laoa o $awahi, Q kl &Qfia ka laoa I hana a haale Wa|e m flt ato» ka iokomalkai o b» Unl, paU hoi oioa e h«Q<i ai, i 0 U ko oioa oaao hoa oiwl poool, a o« k& Atoa oo aoaoe! oloa e hoopomal» kal iho ma keia hope ako, kokoa ke Akoa Ika poe koko& la iakoo iho." MSa KAKAU.