Ke Aloha Aina, Volume X, Number 26, 25 June 1904 — HE MOOLELO HAWAII -NO- PAKAA -A ME- KUAPAKAA. NA KAHU IWIKUAMOO O Keawenuiaumi KE ALII O HAWAII, A O NA MOOPUNA HOI A Laamaomao! [ARTICLE]
HE MOOLELO HAWAII –NO– PAKAA –A ME– KUAPAKAA. NA KAHU IWIKUAMOO O Keawenuiaumi KE ALII O HAWAII, A O NA MOOPUNA HOI A Laamaomao!
Ke Kamaeu Nana i Hoolakalaka na Makani a Pau o na Mokupuni o Hawaii nei, a Uhaoia Iloko o Kana Ipu Kaulana i Kapaia o ka IPUMAKANI A LAAMAOMAO.
Ohiia, Houluuluia, Waeia a Hooponoponoia e MOSES K NAKUINA. Ua hanai kokoolua o Laamaomao a me Mailou kona kaikunane ia Pakaa, a hiki i kona manawa i nui ai, a hiki hoi iaia ke olelo mai i kona makuakane. Ia wa ninau aku la o Pakaa i kona makuahine: Owai ko'u makuakane? Pane mai la ka makuahine; Aia no hoi kou makuakane la o Mailou. He nui hoi oe, he uuku o Mailou, a he loihi hoi au, oiai no nae au he opiopio wale no. Me he mea la he makuakane okoa no ko'u, wahl a ke keiki. Paakiki mai la no ka makuahine, aole, o Mailou no kou makuakane. Ua ninau mau aku o Pakaa i kona makuahine no kona makuakane, e like me ia i hai mua ia ae nei, a no ka uluhua o ka makuahine i ka niele mau aku o ke keiki, nolaila, ua hai mai la oia i ka mea pololei, i ka i ana mai. Ka; akahi ka hoi kou koikoi, kai no hoi ua hai mua aku au ia oe i ka mea oiaio, o Mailou no kou makuakane, ka mea nana oe i malama a hanai, a o ko'u kaikunane ponoi no hoi ia, aka, o kou makuakane ponoi nae nana oe i imi iho, aohe oe i ike, a na kou pakela koi hoi nolaila, ke hai aku nei au ia oe, e nana aku oe i ka hikina i kahi a ka la e puka mai ai, a o kahi hoi a ka makani kamaaina e pa mai la, aia ka hoi ilaila kou makuakane. I ka lohe ana o ke keiki i keia pane, ua noho malie iho la oia me ka noonoo ana a ike iho la oia ua pololei kana mea i ike mua ai, he makuakane okoa no kona. A hoomaopopo pu iho la no hoi oia, aohe e loaa kona makuakane iaia ke huli oia, no ka mea aohe ona waa e holo mai ai e imi i kona makuakane, a aohe no hoi oia i nui kupono no ka holo ana ma na kai mawaena o keia mau mokupuni, nolaila, ua kaohi malie iho la oia i kona aloha makua a hooholo iho la, ke hiki mai ka wa kupono, e huli ana oia a hiki i ka loaa ana o kona makuakane. I ko Pakaa wa kamalii, ua hoike mai oia ina hiona ano maalea, naau
ao, akamai a puni hana hoi; ma kona hele ana ma kela a ma keia wahi, a ike i na kane a me na wahine e hana ana ma na hana a lakou i makaukau ai, e noho ana no oia malaila e kiai ai, a ike pono i ke ano o na hana like ole, e like me ka rnahiai, kapili manu, kalai waa, ka lawaia, a me na hana akamai e ae a na kanaka o Hawaii nei ia au. Mailoko ae o na hana a pau ana i hakilo ai, ua koho oia i ka oihana lawaia, a ua hooikaika nui oia e loaa mai iaia ia ike kaulana oia wa. I ka hiki ana aku i ke kau lawaia malolo, ua holo aku la ka waa o na kanaka i kai a hoi mai la me ka malolo, a haawi mai la ka poe aloha mai ia lakou nei i wahi malolo na lakou, aohe o ka nui aka, o kahi i'a no i lawa no ka paina hookahi ana iho. No ka uuku o ka i'a i loaa mai ia lakou nei, nolaila ua boohalahala iho la o Pakaa, a ninau aku ia Laamaomao; Heaha hoi ko kakou mea e ai malolo ole nei? A ina e loaa mai he loaa kakaikahi wale no, a o kela poe no o kakou o kela kauhale ai pinepine mai no i ka malolo. No ka molowa no hoi paha o Mailou kou wahi makuakane, aia no a he kapili manu ka i ala hana hoihoi, a mama hoi ko i ala mau au i ke ku oe hele i ke kuahiwi, wahi a ka makuahine. Aole anei e hiki ia'u ke holo pu i ka lawaia me kekahi poe kanaka o keia mau kauhale, malia no hoi o loaa no ko'u mahele malolo? wahi a Pakaa. Pane mai la ka makuahine: Me oe uuku no la hele aku oe i ka lawaia, o kou ike ole iho i ka au, pehea oe e pono ai, piholo mai paha oe iloko o ke kai a o kou make no ia. Olelo hou aku la o Pakaa. Ia oe e nanea ana i kauhale nei, ia'u e auau ana me kamalii i kahakai, a nolaila, mai makau oe no ko'u piholo aku iloko o ke kai. I kekahi mau la mamua iho ua ike o Pakaa ia Mailou e holo ana maluna o kekahi wahi waa kialoa i kai, nolaila, noi aku la ia i ka makuahine: A i hoi mai o Mailou, e noi aku hoi oe e hapai ae i kahi waa kialoa ana i holo ai i kela kakahiaka aku nei, i loaa ai hoi ko'u waa e holo aku ai i ka lawaia. He keu ka hoi kahi keiki koikoi o oe, ina pela ea, apopo holo me kela poe i ka lawaia malolo na kakou, ikeia hoi ke ahu iho o kau e kena wahi keiki wahapaa, wahi a Laamaomao. Mai kona koho ana e lilo oia i lawaia, ua ulu iloko ona ka noonoo e hana i kekahi hana e luhi ole ai ka poohiwi i ka hoe i ka waa, no ka mea, ua ike oia i ka wa a na kanaka pu-a malolo e holo ai, aia no i ka moana kai uli, he hele no a ane uhi ia ke kuahiwi o Kaual e ke kai, alaila loaa ka i'a, nolaila, ua ike
oia he hana nui ka hoe ana iwaho a me ka hoi ana mai. Nolaila, na ka makuahine hoi ka huaolelo hoohuakeeo mai, e hoomakaukau iho ana hoi keia i na pono a pau no ka holo moana ana; a mawaho ae o na mea maa mau, ua kii aku la oia a oki iho la i kekahi mau wahi laau nioniolo maikai elua, he hookahi anana me ka muku ka loa, a kii aku la no oia i na pokaa lauhala a ka makuahine a hoomaka iho la e ulana i wahi mo ena uuku ma ke ano huinaha, a i ka paa ana, nakii iho la ia i kekahi mau kihi elua o ka moena a paa iluna o ka laau, a o kekahi laau hoi nakii aku la oia ma kekahi kihi o luna o ka moena, a hoopaa iho ia i ke kano oia laau i ka hapalua like o kela laau mua, a loaa iho la ke kia a me ka pe'a ona e holo ai i ka lawaia malolo, a o ka hookoia ana keia o kana moeuhane e pau ai ka luhi o ka poohiwi i ka hoe. I ke ahiahi ana iho hoi mai la o Mailou mai ke kapili manu mai me na wahi huihui manu, unuunu iho la no a koala ae la i ke ahi, a mo'a paina iho la lakou nei. A i ka pau ana o ka lakou ai ana, ua ka hea aku la o Laamaomao ia Mailou. E Mailou e? E—o, wahi a Mailou.
Apopo auanei ea, mai wikiwiki oe i ka pii i ke kakahiaka nui loa i kau hana e hoopapau nei, e hapai mua ae oe i ko wahi apulu waa no ke keiki. Ua noke iho nei ua keiki nei a kaua i ke koi ia'u i kela la e hookuu aku au e hele ia i ka lawaia malolo, oi ana aku nei hoi aohe paa iho. He keu hoi keia a kahi keiki koi hoohua nui wale. Ku la hoi ia wai keia wahi keiki a ka hoopaakiki a me ka hoomano nui wale, ua ku no paha i ka aoao o ka makuakane ona. "Poina koke iho la no o Laamaomao i kana hoopaakiki ana a lilo i wahine hoao na Kuanuuanu, a kuhi aku la no ka aoao o ka makuakane keia eepa o ke keiki.) Oia io ka hoi, wahi a Mailou, ke ai nei no koi i ka i'a he manu, a ke loaa mai nei no hoi ka kakou malolo mai kela kauhale mai, aohe iho la ka paha i lawa ke keiki a Kuanuuanu ia i'a, nolaila ke koikoi mai nei e holo i ka lawaia. Olelo mai la o Pakaa. Mai aua olua ia'u, e hele au i ka lawaia na kakou, malia hoi o loaa mai ka kakou malolo holookoa, a mau kauna paha, aole hoi e like me keia a kakou e noho nei, o ka ai hakina a ai pala niho, a ai pala maunu a hai. Hilahila iho la o Mailou i keia pane a ke keiki, nolaila pane aku la oia: Ae, ua pono oe e ke keiki, o hele, aole maua e aua hou ana ia oe, apopo holo oe i ka lawaia malolo. Olelo hou mai la o Pakaa, E uhaele kaua e hoa i kuu wahl waa a paa. Ae, wahi a Mailou. Ia ahiahi no ua makaukau ko
Pakaa waa me na pono a pau no ka holo ana i ka lawaia malolo. I ke kahi kakahiaka ae, ala ae laua a iho aku la i kahi o ka waa. Hapai aku la oia i kahi huewai ona, a kau ae la i ina laau a me ke palau moena ana i hana ai. I ka ike ana mai o ka makuakane i keia mau mea, ua ninau mai la oia: He mau laau aha keia au? a i palau moena aha keia au i lawe mai nei? Alia hoi paha a loaa ka pane o kahi ninau alaila, ninau mai ana, aole hoi o ka hao mai i elua ninau i ka wa hookahi, wahi a Pakaa. Kohu kamalii no hoi oe i ka niele. Pane mai la o Pakaa. Ua kuhi hewa oe e kuu hula makua, o keia laau la, he kia ia no kuu waa, a o keia laau ia he o ia no kuu pe'a a o keia palau moena la he pe'a ia no kuu waa. Ua ike no oe he loa ka helea o ka pua malolo, a i ka wa e loaa ai ka i'a a hoi mai na waa, alaila, kukulu ae au i ke kia o kuu waa, kau ka pe'a, a pahu ke o, pa kapaepae iho ka makani kehau o Kapaa nei, hookahi a'u hana o ka uli i ka hoe mahope, na ka makani ka hana a paa i ke awa nei, a aohe e luhi ko'u mau poohiwi i ka hoe, ke ike mai la oe? Ae, ke ike aku la au i kou manao e kuu keiki, wahi a Mailou; a e kaulana ana hoi kou inoa no ka mea, o oe hookahi ka mea mua loa nana i noonoo penei iho la e pau ai ka luhi o ka poohiwi i ka hoe. A pau keia papa olelo ana o laua hapai aku la laua i ka waa a komo iloko o ke kai, a makaukau hoi na mea a pau no ka holo ana, o ko Pakaa alake ae la no ia a kau ma hope o ka waa, lalau na lima i ka hoe a holo aku la. I ka nana ana aku a kona makuakane, me he mea la ua ike mua i ka holo waa, ua mimo ke ka'i ana i ka hoe, aohe kai nui, a he holo no hoi ka waa, me he mea ikaika la ka mea nana e hoe ana i ka ua mea he holo o ka waa. Ua holo aku la keia a halawai me ka auwaa, a hookahi ka holo pu ana. Iaia nei nae e holo aku ana, ke hooho mai la na kanaka: A-u! Eia ae kahi keiki a Laa- maomao ke holo mai nei maluna o kona wahi waa oia hookahi wale no, auhea la ka hoi kahi makuakane ona, wahi a kekahi poe. Oia io hoi, o ka hookuu hookahi ia mai nei ka hoi la o ke keiki a laua, aohe hoi he kau pu mai me ke keiki maluna o ka waa, wahi a kekahi poe. Olelo ae la no hoi kekahi: aia no paha kahi makuakane i kana puni o ke kapili manu. Pela wale no lakou i kamailio ai a hiki wale no i ka wa a lakou i manao ai o kahi ia e pu-a ia ai o ka malolo. ––––<>–––– I keia awakea Poaono ka paina luau a ka Home Kapiolani. Nolaila, ke kono ia aku nei ka lehulehu e hele ae i keia paina.