Ke Aloha Aina, Volume VIII, Number 35, 30 August 1902 — KE KEIKIALII KALANIANAULE MA HILO NUI KE OHOHIA IA O KANA MAU OLELO NAAUAO. [ARTICLE]

KE KEIKIALII KALANIANAULE MA HILO

NUI KE OHOHIA IA O KANA MAU OLELO NAAUAO.

! I ba Napppa Ee Aloha Aīna, ! Aloha kana:—l E oluolu mft*i i keknhi tv hi k>u» j wale o kou kiiiu no na men <* 1 hhh no hul'iWfti 111 naliīehie i wehein uia ktt Mukekn kum la o Hilo Dei dir ke hhinhi l J oaonf» Ai g. I 1*). He anaiua uui o na Huwaii kai ako;ikoa ae no ka hoolohe ana i na miinao alakai ō ke Eeikialu K«!ani«nHole. Ua ho )Qjalu ia ba fifalatffti e L. D. Kelupio', a nati4 i hoab>.ika mai i ke k»mu o ka hilawai, a i»ia no e kanaailio ana elohe ia na leo nni tnai kou leo! Eg, E nui mn.i kou leo!* —a nana i hoolauna inai ia D!\V'dU Ewaliko, %e alakai o ka Aoao Kuokoa n i » Hilo nei. 0 fee ano nni o kana mau olelo, e hai mai a;ia i ka moole!o m>iu no ana e hiJ nei, a i hooliha ia īlok'o o na nnpepa no ka haun,vele ana o ka Aono Home Ruia ma Honolulu, a me ke kolohe o KalauokaWi a ohai i bana olelo, a e hai mai ana hoi. He mea hiki ole ke hilinai ia ke kanakā e like rne Kalauokalam, i ōiai, aole oia i malama i kana olelo hoohiki me ke Keikialii, "a me ma kou na koroite hookuikahi," A i Wa paii »ra o kanw hai mooleio ana, ua hoolauna mai la ka lunahoomalu i kē Kelkialii Kalaniannolo, ua hnolei ia ke Keikialii me na lei awa puhi e kekahi mau Ueie o Hilo nei, i ke alii i kn mai ai ua haawi ia aku he mau pa'ipa'i oho ' hia e ke anaina nui i aneane aku psh? I ka eha haneri Ua kamailio pokole ke Keikialii mn ka olelo haole, e wehewehe ana i ke kumu o keia huakai ana, A i ka hol ana ae i ka olelo makua o ka aina, auwe! he nanī mai hoi kau—kahe ka wai i ke Keikialii. He mau olelo kuio a hohonu b ku i ka naauao e ao mai ana i na mea e pono io ai kona noao hoa makaainana. Eia kekahi o kana mau haiolelo — 1 "Aole au i mai nei no ka holo moho Elele, ftka, ua holo mai nei au e «o ak« m oukou i na mea e pono aī kakoo. E liooeoanao kakou he poe Amerika kakou a pan i kei» po, a «a loaa ia kakou ka pono pookela o ka lilo ana i kanaka Ame rika. A he mea pono ia kakou e hoomaopopo mai i ko knkou kalaha i keia la, a e hoonee aku ia kakou imua ma nft mea e holomua ai lioi kakou." Ua maopopo no ia oukou, oi hanlele aku au i ka Home Hula, j aole no ko'u hoowahawaha i ka aoao, ako, "no kuu hoomaopopo maoli ana no. Ēia kakou ke alakai ! hewa ia nei e ma, a ! aole i nnonoo o K:\huokalßni ma i

}' h - o n-i u.O'i» a ,Ji I !■. monno l?»kou/i kft hana aluni i.mm a :nn poniaikai uc lakon iho, a uu kuu baof»*\opōpo oaaoli ana uolīoi he akkai laluu ka laun> a he mau kanaka i hiki ole be malama i fc& laua olelo 1 heoniki pu ai mtxkou imua o ke Akua, nolaila ui haalel|e aUu au i'i lakoo, «ole o'u makeiuakp e ili miii malnna o'u ka hemahem* 0 ka lakeu nuu iilnkai lalau Nalailn, eia au irjjua o oukou oia ke ano be alnkai Kuokoa, nae 'iua ke ano o hoino aku i na Aoap lUlainino like ole. f O k«kahi hettahema nui o kakou 1 alakaiia ai i kinohi, oia n5 ka hooku kaawalt> ia ana okakoumai na aoao maa mau i ikeia tna Aoierik?, oia hoi ka Repub \lika a me Demo karatn, a ina pfth» l alakai ia kaliou ma ke ano maa mau ina no aole e ikeia keia mau hemaheoaa o keia. wa, »ka, ep, ua liala ia- eia ka T u ao ia oukou. "E wae oukou tna ka naka kupono, na kanaka pono rrje ka aana Ole i ka aOao kalaiaiūa a honuua ia poe kupono e hana i na mea e pono ai ka l&lfu'ehu, aole be pono na na mea elua a ekolu paha e wae i k» poe e hele 1 ka Ahaolelo, he kue ia ī ke kahua kalaiaina i ikeia ma Amenka. Eia botr ketcahi, mai hookahua kakou i ko kakou kahua kalalaina mnluna o ka "hoino haole" aole anei oukou e hoomanao/'o na haole na keiki ponoi a Amerika, a o kakou na Hawaii, he mau keiki hookama wnle no kakou nā Amerika, a heaha la ka manao o ka makua ke lohe aku poe hoino kakou ī kana poe keiki ponoi.—E akahele kakou ma ia hana hoino a kuamuamu; ma hope anei kakou poino ma hana e alakal ia ōei kakou e na alakai o ka Aoao Home Rnla. Aole au i helemai eku imuaooukou noko'u ake hanohano a imi pomaikai no'u lho s aole loa pela. tfa hanohano mua no au, a ua lako no hoi he wahi pono uuku e pono ai ka noho ana inatuna o ko kakou aina aloha nei, aka, o ka'u e iini nui nei, e ao k«naka mai kakou i na alakai lalau a Kalauokalanl ma. E 'okahi pu mai kakou ma ka imi ana i "na hoa kupono e holoi ia aku ai mai luna aka o ka aina aloha o kakou, na hana paewaewa o ke kau ahaolelo i hala aku nei, a i hni ia hoi ka aina me na hana hohono lapuwale o ia kau. Ea—e wae oukou ika pbe kupono, hoopono me ka nana ole aku ina he R»pubilike, a Demoka rat«, a Home Rula a Kuokoa paha. Oka poe pono oia ka poe e ola al kft aina. E hoomanao pu oukou, o ka lehuiehu ke kuleana a 6 hana ia hoi k« hana no ka puno a me ka pomaikai o ka lehulehu, e kala naai oukou ia*u he hemahema no au oiai aole no au i maa loa i ke ku &tut ake'imua o ke akea.

j He n«i «ka no kekahi mau olelo waiwai i hai ia mai e ke Heikialii, I aka, o na mea aoo oui qo paha keia i | hoomBopopoia e kou mea kakau. A II ka pau ana o ka haiolelo a ke alii, ua nui ka hauoli o ke annina, a ua hoike mai roa k» pa'ipa'i ia nna, a ua lohe pn ia aku ka leo heoho o na k naka e tr «na i ha ma I nan o ke Keikialii. | I ka pou ana o ka ke Keikiahi j haiolelo, ua ku mai la ka lunahoo j malu a hooluuna mai ia ia Sanatoa 1 1). Karjuha, (kek»hi o na Sanat a . H>'j»e Kula o ke kau i hala ) A na j nn i h.ij mai i un h«na. a KHlauokalam i j<e Jk:m i h-ila aku, a nana p\i no i h\\ mai na «lakai ' lal'iii n S n:\t i B.la Waitn o Laha. irin. se Ku'ann i hlki ai ua S<jneta : «1a i 1 0« ]a e helo innii sriH, k:t p r i ar.n ae o ke ka* 1 .m n korco i nn hni, fen ( ka h..ickusi rxs i L»b ,>; D3 i keia

| h 0 ka nimu nwi. noliea mpi la mau iina? Nohea 1» ka ai aī w lf a naftkou i ai wa!e ai? j la nn j»aa l«ile bju a kahi mau hoa e !ino ai? Uā~fJtia kauab! o ke kika ! !n» pslia ko lalo. f He mii wale aku na olelo naauao [ a ke Benetoa i hai mai āi ienua o !ke anaioa—a ika pau ana o kana i mau olalo, ua hooīauna ia mai la e ka lunahooihalu ka lunamakaai nana o Hamaku», a iaia nei hue hou la mai na hana l»we kipe ō ke kan Ahanlelo i nono mana ia e na Home tlula, a wahi io noana, "heahi lono o lalo oiai ua ikeia ka pua an» o ka uahi, a be pahee fca oielo, e hai mai ana i kona kulana naauao a kupaa no ka pono o Hilo, a e kauttau mai ana i ba hoa ona o ka wai puka iki o ko aina (ka wai poha o ka omole a i ole ka wai poha o Kahalnu,} a he nui ke ohohia 5a pna olelo aka mea hano b*no o H&maku#, a ua hoopau oia i "kaua mau olelo wai meli me k& manao, hia, a hoe . mai o Kalauoka lani a me Wilikoki alaila ka ī ka ula loa— t» huai hou ia ae paha kahi mau mea huna kau pelopolona o ka makahiki 1900. A i ka pau ana ua ku mai Ia ka liimihoomalu Keliioio, a nai mai 1« ī kana mau olelo me ka maopopo ule-, a e kahwa ia aliu ana e hoonui - ae i ka leo—E nui mai ka leor-a e 'hoi oe e woe?" a pela wale'aku. aele hae i maapopo i kon mea ka kau heaha la kana mea e hai mal nei, i ka wa e kamailio ana o Kelii oio, Q8 ike:» aku la ke keikialii e huwanawaiia ae ana i ke Senetoa a i hakalia »o a pau ae ka Keliipio namu ana, na ku mai ia ke Senetoa Kanuha roe ka nana a&a aku i ka lunahoomaln a ninau tnai la; Owai ia ka mea manao ē kamallio, aia hoi, na lohe ia aku la ka leo kahea Desha "Kiwini''a ua holo ae la na kahipoe a olelo ae la i ka aūela, ea hele ae hoi oe i kahua, na lohe ia aka la ka ninau ana ae o ua aneia nei "owau ke haiolelo et>? aua haawī ia mai la na kunou aloha ana e ke Senetf>a," a hoea ana ke kahuna pule iiuna o ke kahua haiolelo» "pa'ipa'i," a na ke kahunapule oa haioleio hope o ka halawai oia po. Ē kokua ana i na olelo a ke alii, a a heluhelu ana i kahi mae mele aloha o ka atna, kai no noi aia wale no i ko Hamakua keiki ka meli, eia no ka hol kAhi iaia nei ia mea maikai kahi i lohi He nui ke ohohia ia o na olelo fcoeu*u o Haiii, a *M pau ana o kai a m«u olelo» oa hnawi »a ae la he ekoiu linro ana no ke Keikialii Kalanianaole, a o ka hookuuia no la o na haoa oia p<v me ke ohohia nui in, a ua maopopo ohohia ia ke Keikialii e ko Hilo Kmi, K4 IV\L\o\* C maalwhi akn i mi ki U 11 o keia Ka eaokuahi