Ke Aloha Aina, Volume VIII, Number 31, 2 August 1902 — Page 7

Page PDF (697.43 KB)

This text was transcribed by:  Stephanie Behasa
This work is dedicated to:  Aunty Mae

KE ALOHA AINA

POAONA, AUGATE 2, 1902.    7

 

MOOLEO HOONI PUUWAI

NO KE

KAKELA LANAFODA

KA

Ipuka o ke Kuewa me ka Aea.

KA

Pua Lilia Ahiu o Sanadela.

 

MOKUNA XXX.

 

Ka Leo Kauoha o ka Mea Make- Na luuluu i Hoomaha ia – Ma ke Poo o ka Puali a alakai no ka Lanakila.

 

            Mahope o kela mau leo huro ua holo mai la ke alakai o ka pua@ imua me ka haawi aloha ana e like me ka rula mau o ka oihana kaua, alaila, ma na hoaolelo pokole e ma kee ana i ka hanohano a me ka laa hia oka hana ua waiho mai la oia i ka hanohano o ke kulana alakai i ka puali i ko lakou alakai nui, a ua panai ia aku ia mau olelo me ka ihiihi a eehia. Ua waiho pu ia mai hoi imua o us alakai ala o ka puali ke kauoha a ke alihikaua nue, ke Duke o Ioka, no a pii awiwi ana aku a hooku i ke kaua wawahi i na laina koa kipi malalo ala o Lesela, ka Ela o Levena, e pahiku ala i na kauhale o Perisetola, Keseta a me Wiuecesta, a hoopakele ae i ka Ma kuisa o Moneterose i paa i ka hoopuni ia me kona pualikoa iloko @ kekahi o ua mau kauhale ala.

            O keia kahua kaua i makemakeia na hoouka kaua wawahi ana a ka pualikoa lio o ke Kuewa o Lanafoda i loaa mai la na kauoha ana me ka awiwi, oia ka ua alakai new i haawi koke ae ai i ke kauoha no ka holo ana aku imua a iloko o elua hora wale no ua hoouka ia ke kaua wawahi a no koa lio me na puali kipi paniku.

            E wawalo ana ka leo ahiu o na koa, e koele ana na medala kila me ka ika@ha, a e ki aku ana a ki mai na pu me ka weliweli, a iloko oia mau paio ana me ka hahana a na aoao elua, ua auhee a puhee liilii aku la ka Ela Levena me kona mau koa a holo pukaka iloko o ka naele ahiu o Sekotia, a o ka Makuisa Moneterese me kona pualikoa Hihana a me Ailiki i@ hui ia ua hoopakekeia ae lakou e lilo i mau ilio hae nana e haehae liilii i na koa Sekotia kipi e hoao ana e komohewa iloko o na palena aina i noho hoomalu ia e ko Pelekane poo kalaunu.

            Ua lilo keia auhee a palukuia ana o Lesela e na koa aupuni Pelekane i mea e puiwa loa ai o kekahi mau alakai Sekotia a ninau ia lakou iho owai la ke kao a alakai akamai loa nana i hoohaahaa i ua kenelala Sekotia ala ka mea i komo haaheo aku iloko o kekahi mau kauhale nui o na Pelekane a kaili mai me ka lanakila nui a i kaili hou ia aku la mai iaia aku ma keia ia. O kela hanohano nui i kaili hou ia aku la mai ka lima aku o ko lakou hoa kenela o ia ka keia poe alakai a kenela i kukala ae ai e hoouka ana lakou i ke kaua e loaa ai ka ipuka e komo lanakila Moi malalo o ka hewa kiekie loa o ke kipi, Aka a hala na makahiki ekolu o ka lakou mau hoao ana aole loa he hooko iki ia, no ka mea, e hoauhee mau ia ana lakou e ka ikaika o na koa aupuni a me ka wiwo ole o na koa kaua lio malalo o na alakai ana a ke Kuewa o Lanafoda e like me ia ma ke poo o keia mokuna – ma ke poo o ka puali, a alakai no ka lanakila o ka aoao Aupuni.

 

            MOKUNA XXXI.

Kukal Kaua Kuakoa – Oliwa Ko mowela ke Alakai Kipi- Makuisa Monteruse Iloko o ke Auhee.

 

            O ka loaa ana he ipuka no na enemi o ka moi Kale e komo mai ai iloko o Ladana a hopu pio iaia he paahao malalo o ka hewa kipi kiekie oia ka na Sekotia i hooholo lokahi ai a hoouna hou ia Lesela ka Ela o Levena e maki hou imua a hooili i ke kaua i ka Makuisa Monterese, a o kel kumuhana i hooholo lokahi ia ai, ua hookoia me ka malu loa, a ma ke kakahiaka o ka la – o ka mahina o Aperila 16 – ua po ha ae la ka lono weliweli hoolele hauli aia o Oliwa Komowela ma ke poo o kekahi puali kaua nui hewahewa o na poe e makemake ana i ke kuokoa, a ua poha pu ae hoi ke kukala e hoouka ia ana ke kaua no ke kuokoa o na mea a pau.

            A mamua ae o ke poha ana mai o kela kukala kaua e hoolele ai i ka hauli pihoihoi o ka aoao aupuni, aia kel kauaka a alakai hiena Oliwa Komowela ua ke ae a kukala iaia iho he kanaka ia i makemake e hanaia, a e loaa hoi i na mea a pau ka noho kuokoa ana me ka hoopili kia ole ia, a i mea e loaa ai ia pono e ku ae kela a me keia e makemake ana, a komo ma ka aoaoa e hoolilo ana ia lakou i mau koa kuokoa, a ua makaukau hoi oia e alakai ia lakou imua o ke kahua kaua no ua kuokoa ala.

            O na haiolelo hoeueu a paipai a ua Oliwa ala ua alako aku ia i ka manao o ka poe i paa ke aloha alii, “aloha aina aia no lakou ke huliamahi ala me ko lakou mau manao diabolo o ka manaoia mahope o ka moi a lakou i aloha ai. Aole wale hoi o na poe aloha ahi kai huli ae a ku paa mahope o ko lakou moi, aka, o na poe kahuua nui, na luna ekalesia a me ko lakou mau kanaka, a ke hui ia keia mau mahele a elua ma ko ka moi aoao, alaila, he mea maopopo ia Oliva me ka hoohewa ole e suipa ia ana kona aoao a puehu liilii me ka hoopaa oleia.

            Aka, he kanaka bupo a hehene anei o Oliwa? Aole loa! Ua piha oia me ka naauao, ka maalea a me ke akamai hoi o na olelo, a e like me na mea i olelo mua ia ae nei ua hoola ia keia mau hana me ka malu loa, a i ka wa a ua Oliwa nei i ike ai ua mahuahua kona mau kanaka e hiki ai ke kue aku i ka aoao aupuni ia wa oia i hoouna aku ai i kona mau elele no ke kahua hoomoana o kona mau hoa kenela no ka makaukau ana me ko lakou ma@ pualikoa a maki no ke kahua kukala kaua i hooholo lokahi ia ai.

            E nee ana na koa imua o kela a me keia puali iloko o ko lakou mau kolamu. E holo ana na elele no kela a me keia mahele me na kauoha a o ke kahua kahi a keia puali e maki nei, oia no ke kahua kiai a hoolulu a na koa Hilana a me A@ki aloha alii malalo o Makuisa Moneterose.

            He mai mile mamao mai ke ka hua hoomoana mai o kela kenela aloha aina, ua hoomoana iho la na puali kipi a haawi i kekahi halawai kuka kaua malalo o na hoolala ana o Oliwa Komowela, a o ka olelo hooholo o Kenela Lesela ke pii aku imua a hoouka i ke kaua ia Moneterose, a o na alakai e ae e lawe ae lakou i ke alahele o ka maki ana aku iloko o Ladana i ka wa o ka poka mua loa o ke kukala kaua e poha ae ai.

            Iwaena o na leo huro e wawalo ana iloko o ka lewa mai na koa mai aia kela a me keia alakai e ku ana ma ke poo o kona puali a haawi i na olelo hoolana no ka loaa ia la kou o ka lanakila maluna o ke ka hua kaua. Oiai, wahi a Oliva Komowela. Ua haawi mai ke Akua iloko o ka poho o ko lakou lima ke kanaka a lakou i enemi ino loa ai, a o ke kanaka kipi kiekie loa e mo hai ia ai kona poo maluna o ka pae pae oki e like me ko lakou mau hoaloha wiwo ole i halawai pu ai me ia haawina hookahi malalo o na kauoha ana a ua enemi nei o lakou ka moi Kale.

            Iloko o ka pouli o ka po a me ka malamalama o na hoku o ka lani e uiuiki @ho ana maluna iho o na paia poiuiu lewa, aia na koa kipi ke maki ala no ka halawai pu ana me ke kenela aloha aina e hoomoana ala mo kaona kahua o ka hana me ka moeuhane mua ole eia ka enemi ke pii aku nei e hoouka i ke kaua powa haahea loa a ka poe hohe wale.

             E nana ana ua makuisa nei maluna o na kii aina kahi a ko lakou mau puali aina i hoolulu ai a haawi i kana mau noonoo ana no an la inea i haia aku a me na la omua e hoea mai ana, aia hoi, ua hoopuiwa loa ia oia i ke kani ana o ka pu@ me ka wawalo o na leo ole a na kanaka kiu e hoike mai ana ua ike ia ka enemi.

            Me ka awiwi nui, aia ua makuisa nei iloko o ke kuiana makaukau a o kona mau aliikoa a me na elele lawe kauoha ke holo ala ma o a maanei e lawae ana i na kauoua ma kahi i makemakeia no ka koike ana aku i ka enemi, aole na keiki Hilana a me Ailiki i hui ia he poe maka paa no ke kahua kaua.

            O keia kulana e ike ia nei maloko o ke kahua hoomoana o na koa Aupuni o ia like no iloko o na puali o ka enemi, a oiai o ka Ela o Lewena a me kona puali wale no ka mea i makemake ia e komo aku a hoohiki i ke kaua kuo ina koa Aupuni. Nolaila, e like me kahikiwawe o ka hoailona i haawi ia ae la e ka aoao Aupuni, pela nohoi ka Ela Lewena i haawi ae ai i ke kauoha maluna o kona puali no ka hole ana aku imua a hoouka i ke kaua me ka ikaika o ka lakou mau mea kaua. O ka leo kukala o na pu kuniahi i ki ia aku e na batari o ka Ela Lewena iloko o ka pouli o ia ka puupuu p@ka mua loa nana i hoouna he mau haneri kino ola o na koa o ka makusa e puehu liilii iloko o ka lewa ua pau i ka make me na alina weliweli a manaonao a ua hoehaeha ia ka naau o ka Makuisa no kona mau koa. I panai no koia mau hana kaua hohe wale aia ke leo o ua alakai wiwo ole ala o na koaaloha aina e haawi ana me ka moakaka no ke ki ana mai i ka lakou mau pu kuniahi, me na pu kaupoohiwi i ki papa like ia mai mahope iho o ke kani ana o na pu kuniahi, a o ka huina hua helu i loaa ae he mau haneri o na koa kipi i pau nui aku la i ka hoi ma kela ao, alaila, o ka hoomaka ana o ka hoouka kaua me ka hahana e hou aku ana, a e hou mai ana.                    

            E hili aku ana a hili mai, E lohe ia ana ka leo o na alakai o kela me keia aoao e haawi ana i na leo kauoha iloko oia pouli, a o na ‘lii koa o kela a me keia mahele aia pu ko lakou mau leo paipai hoolana ke kahea ala no ke ki ana i na pu ka hou ana ina elau, a me ka holo ana aku imua o na enemi.

            Oiai ka manawa o kela hoouka kaua hahana a weliweli e hoouka ia ala mawaena o na koa aupuni a me na koa kipi ai na mahele i hookaawaleia o ua mau koa kipi ala me ko lakou mau alakai malalo o na alakai ana a Oliwa ke maki awiwi aia ma ke aia e komo aku ai i ka puka o we heia ai ko lakou alanui komo laelae e maki mo ke kulanakauhale o Ladana, ua hiki e aku ua Oliwa ala me kona puali, no ua wahi la ana i pula kaumaka ai i ukali ia e ka Ela o Manaketa me kona puali alaila o ke keikiahi Rupeta aku me kona puali i kapa ia ka puali pale hope @ o na Seketia.