Ke Aloha Aina, Volume VIII, Number 1, 4 January 1902 — Page 4
| This text was transcribed by: | Francene H Aarona |
| This work is dedicated to: | Mahalo nui for the opportunity to help in this wonderful project of Awaiaulu. |
KE ALOHA AINA
4 KE ALOHA AINA, POAONO, IANUARI 4, 1902.
Ke Aloha Aina.
@Hookuikuia no ka
Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu
pepa na ka Lahui Hawaii.
EDWARD L. LIKE.
Lunahooponopono
JOSEPH K. LIKE.
Luna Hoopuka
ALEX. NAWAHI.
Luna Hoohana.
EMMA A. NAWAHI
@Puuku o KE ALOHA AINA
PUKA PULE.
E hoopuka ia ana ma na kakahiaka
Poaono a pau.
No ka Makahiki. . . . . . . . . . .$ 2.00
No ka Eono Mahina. . . . . . . $ 1.00
No ke Kope Hookahi. . . . . . . . . .05
KEENA HANA.
@Ma alanui Moi, Leleo, Helu 370,
Kokoke ma ka Hale Hoolulu Kaaahi.
Pahu Leta 513.
HONOLULU. . . . . . . . . . . .JAN. 4, 1902
@Nup @o ka Elele a ka lahui, aia ke @hooikaika mai la i ka @B ia Lapera i Wahinekona. O ka makemake o ka Elele e hoolilo ia o Molokai ( a me Hawaii nei a pau ) i wahi no na ma'i lepera o Amerika e hoomalu ia ai, a e hoihoi mai ko laila poe ma'i i Hawaii nei. Na ka lahui hea hoi keia bila i kauoha aku nei ia Wilikoki e hooikaika mai iloko o ka Ahaolelo o Amerika ? O ka pilikia anei keia o kakou ka lahui, oia ka uuku loa o na haole ma'i lepera o Molokai ? aia ka pono a nui aku ka poe haole; he oi aku ka poino o na ma'i kamaaina ke komo hou aku keia poe. Waiwai ole ka hoi ka hana a ka Elele.
---
INA paha no ka pono wale no o na ma'i e noho nei ma Molokai i keia wa kana e hooikaika ai e noi na ke Kuhina Waiwai lakou e malama aole na ka Papa Ola, alaila, e aho la paha ia. Aole, o ko Amerika ka kekahi ai ala e hooikaika mai la. I poe haole ma'i lepera aha hou mai ia oanei, i ka lawa ole o Hawaii nei me kela poe ma'i e noho mai la i Kalaupapa. Alaila, e unu hou mai ua poe haole mai i loaa ka mea hoohaunaele i ka noho maluhia ana o kela poe. Aole e pipika ka haole i kanaka, aka, o kanaka Hawaii ke opa pu ia ana a pili i ka paia e keia mea he haole. Ua ike kakou he hiapaiole ka haole.
---
AIA ke Elele Wilikoki ke hooikaika mai la i ka Ahaolelo e hoolilo ia o Kalaupapa, Molokai i wahi no ko Amerika poe i loaa i ka ma'i lepera e hoomalu ia ai. He manao maikai paha ko ka Elele ma o ka lilo ana aku na ke Kuhina Waiwai ka malama ana i na ma'i a pau mai na oe ma'i mua o kakou e noho mai la a me na oe ma'i hou o Amerika mai. Aka, aole no e nele e ulu mai ana ka poino oi aku a me ka pilikia o na poe ma'i Hawaii, oiai, na ike no kakou i ko ka haole ano. Aole pau ka hookae oia mea he haole i na kanaka maoli, a malie e hana aku ana no lakou i kekahi mau hana ano ino e ae e hoopilikia ia ai ke kulana o na poe Hawaii.
---
KE KANAWAI A SENATOA DAVID KALAUOKALANI
---
Ua Like me ka Olokea a Ha-
mana i Hana ai no
Moredekai.
---
Ma ke Kuokoa Home Rula o Dec 21, 1901, ua ike paha kahi poe i heluhelu ia pepa o na la ala, i na manao pai oia wahaolelo a palepale ana i na mea e oleloia nei he hupo o Kalauokalani, aole i kupono e lilo i alakai no ka lahui, a pela aku, a e hoikeike mai ana i kona kulana naauao a me kana hana i hana ai maloko o na Kau Ahaolelo elua i hala, a me kekahi kanawai maikai i kupono loa no ka poe ilihune, he kanawai ka ia e hoopakele ai i ko kakou mau waiwai lewa, a pela aku, e heluhelu ia penei : Kanawai 26. He Kanawai e Hooponopono ai i ka hookuu ana i na waiwai lewa mai ka hoomalu, ohi ia ana, hoopaa ia ana no ke kaa ole o ka uku hoolimalima, a me na kuai hookikina o kela a me keia ano ; a e hoopau ana i ke kanawai e ohi hikiwawe ai i na uku hoolimalima, a pela aku.
No makou iho, ke olelo nei KE ALOHA AINA me ka hookamani ole, ua like keia kanawai a Senatoa Kalauokalani i hana ai a ke Kuokoa Home Rula e pai mai nei " me ka laau olokea a Hamana i hana ai no Moredekai " me ka manao ole, eia ka, oia no ke make ana maluna o na amana la ana i hana ai, pela no keia. He mea oiaio, ua hana paha ke Senatoa me ka manao o ke poe waiwai ke poino ana mamuli o ke keakea ana a keia kanawai i ko lakou mana e hoopaa ai i na wahi pono o ka poe ilihune; a o ka poe ilihune hoi ke palekana ma o keia kanawai la, ma o ka hiki ole i ka lakou poe i aie aku ai ke hoopaa a kuai aku i na waiwai lewa i hiki ole aku ka waiwai io maluna o ka elima haneri.
Ua hoonaauao aku keia kanawai i na poe waiwai a pau, na ona hale hoolimalima, a me na mea dala ma keia hope aku, mai ae i ka poe ilihune e noho iloko o ko oukou mau kauhale hoolimalima, o kaa ole ka uku hoolimalima, o kaa ole ka uku hoolimalima, aole hiki ia oe ke paa aku i ko lakou mau lako hale a kuai aku i wahi e loaa ai ke dala no kona aie. Nolaila, owai ke oi loa aku ana ka pilikia a me ka hoaa ma kela hope aku, o ka poe waiwai anei ? Aole, o ka oe ilihune no ke @hoaa hele ana i kahi ole e noho ai.
Ke a'o mai nei keia kanawai i ka poe ilihune me ka olelo mai, ua laki oukou aohe oukou e hoopilikia ia ma keia hope aku e ka poe waiwai no lakou na kauhale a me na rumi hoolimalima, aole hiki ia lakou ke paa i na wahi pono hale o oukou, a me kahi mau waiwai e ae ina he aie ko oukou. Alaila, aole anei ia i a'o pu aku i ka poe waiwai mai hoaie aku oukou i ka poe ilihune o poho auanei oukou. Ina paha he wahi pilikia kokoke loa kou i ake ai e aie aku i hookahi wale no wahi haneri dala, a o ka waiwai io nae au i hoopaa aku ai ma kekahi mau waiwai lewa, ua hiki aku ia i ka elima haneri wale no, manao anei kakou e hana naaupo mai ana ia ea dala e haawi mai ia oe i kaa ole iho ? Aole hiki ia lakou la ke hoopaa a kuai aku i ua mau waiwai ala au i hoopaa aku ai, oiai, ke papa mai nei keia kanawai aole he kuleana e hana ai pela. Alaila, owai ke pi loa aku ana ka pilikia a me ka hoaa ma keia hope aku, o ka poe wai wai anei ? Aole ! o ka poe ilihune no ke hoaa ana i kahi ole e noho ai, a me kahi e loaa ai o ke dala ma ka aie ana aku ma keia hope.
O keia iho la ke ano o keia kanawai a Kalauokalani i hana ai, a i kakauinoa ia e ke Kiaaina S. B. Dole, ma ka la 24 o Aperila, 1901, a lilo i kanawai no ka aina i keia wa, a na oukou e ka lahui e kaupaona i keia mea. Ke olelo nei makou, aole keia he kanawai hoopomaikai i ka poe ilihune, aka, he kanawai hoopuakaka, nolaila, oia ka makou e hoohalike nei, ua like me ka laau olokea a Hamana i kukulu ai, he kanalima kubita ke kiekie, me ka manao o kona enemi Moredekai ke li ia maluna olaila, eia ka, oia iho no : pela hoi keia, ua manao ia o ka poe waiwai ke hoka, a o ka poe ilihune ke palekana. Pela io paha, o oukou ka i ike hohonu i na aoao a pau o keia kanawai. O ka makou ae la keia.
---
E IKABOKA ANA O HAWAII
NEI KA MEA I KAULANA A
PUNI KE AO HE PAREDAISO
NANI ILOKO O KA MOANA
PAKIPIKA.
--
Ina he oiaio e holo ana kela bila a ka Elele Wilikoki e hooikaika la i Amerika, a e lilo io aku ana o Hawaii nei i kahua no na ma'i lepepa a pau o na wahi like ole, alaila e ike iho ana kakou ua hiki mai ka wa o Hawaii e pau ai kona nani, kona @hi ai ia ana e ike o na malihini waiwai kaalele o a wahi like ole o ka @ho o ka hopena e loaa mai ana maluna o keia mau paemoku, e hookueia ana a lilo i mea no na oe malihini i ake e ike i ka pahi ame na wahi kaulana o Hawaii nei e makau loa ai. He nui na poe waiwai a kuonoono o ka aina e kue loa nei i keia bila a ka Elele e hana mai la. A malia paha he mau kumu okoa ae no kahi a ko lakou manao i kue ai, aole makou i ike ia mea. Aka, no ka pono o ko makou mau oiwi ponoi mai Hawaii a Niihau, ke kue loa nei KE ALOHA AINA i kela bila a ka Elele, o lilo auanei ia he mea e hoopilikia wale ia aku ai paha ke lakou noho ana maluhia o na wa i hala e na haole. No ka mea, ma ka haole ae no paha auanei ka haole e hoomaopopo ai a ia kakou Hawaii, pehea ana la. E loaa ana he popilikia. Mai Amerika wale mai ana no paha na kauka, he laau pono paha ke loaa mai ana aole paha; aole e nele ka hookae o na haole i na Hawaii. O kahi kuu o ko makou kue no ka minamina i ka nani o ka aina i ke komo mai o na ma'i o na aina e a lilo i mea e @ ai a nalowale ka nani o Hawaii ma keia mua aku.
---
HE UHAAI MAOPOPO I KE
DALA O KA LEHULEHU, A
HE HANA HOONAAIKOLA
MAOLI NO I KA LAHUI.
---
Ma ka hoike a ka nupepa namu Avelataisa i ike iho ai makou i na hana uhaai dala a ka Aha Kaapuni o ka Apana Ekahi, ma o na Lunakanawai Humepere a me Gia ala. O ka puu dala i hookaawale ia no ia waihona no na makahiki elua he $ 36,000. O ka uhaai a kakou e nana mai ai oia keia ; na hoolilo ia maloko o elima wale no mahina he $ 15,000. Alaila, aole e piha ka makahiki, ua puehu e ka hulu o ka manu AIKO. Ua hanaia keia mau hana aole me ka manao hoopono, a noonoo ia no ko ka lehulehu pono, aka he au hana hoonaaikola maoli no keia; alaila maluna o ko wai hokua ka auamo ana i keia mau koikoi, maluna no o ka lahui, a nawai ole pii hoi o na wahi auhau i keia wa e ike ia nei.
O ka manao nui paha o keia uhaai ana i keia puu dala nui i wahi w pilikia ai a nele ke aupuni i ke dala ole ; alaila, loaa ke kuu e kahea hou ia ai ona Ahaolelo Kuikawa hou e like me na mea a na Home Rula Repubalika e lia mau mai nei, i loaa hou ia wa maikai no lakou e haawi ai ka akau lu ka hema.
Nui ka poino o ke aupuni a nui pu ke poho o ka lahui i na hana a keia poe. O keia mau Lunakanawai ae a e luwaiele mai nei i ke dala o ke lehulehu, o na kumu inu ua kanawai eia a ka poe Home Rula o kakou.
Waiwai ia no ka lahui ia laua nei, @ a Hookeleihalo me Hoo-@