Ke Aloha Aina, Volume VII, Number 21, 25 May 1901 — Page 5
| This text was transcribed by: | Hartwig Hermann |
| This work is dedicated to: | to akileokani |
KE ALOHA AINA
KE ALOHA AINA, POAONO, MEI 25, 1901. 5
KAU KA WELI KE KOLOHE
---
Lelele e ka Oili no ka Maka'u i ka Lahui.
---
PII KA LENA I KA PUKA HOU OLE AKU
---
Ke Walaau mai nei ka Waha o ka Poe
Kue Repubalika i ke Ao.
---
Kokolo Nae Malaloo na Repubalika i ka Po
---
Ma ka nupepa Home Rula o ka Poaono, Mei 11, 1901, i ike iho ai au i kekahi manao i hoopuka ia e D. Kalauokalani malalo o ke poo manao "Ka Leo o ka Lahui ka Leo ia o ke Akua." I ka hoomaopopo ana iho i na mahele mau ao, ua loaa keia malalo iho.
Akahi. Aia he poe kumakaia i ka Lahui.
Alua. Ua hoolohe ole na poe i waeia.
Ekolu. Ina he ninau no ka pono a pomaikai o ka Lahui a kue ka aoao Repubalika e kau pu aku ana he mau lima.
Eha. Helu ana i na poe i kupaa a ma ia helu ana, komo aku la na Lunamakaainana ekolu o Hilo, Kona a me Kau ma ka helu o na poe kumakaia, hoolohe ole a holo e puhi paka.
Mamuli o keia mau manao i hoike ia ae la maluna, ua koi ia mai ka mea kakau nei e ku a e kakele pu aku i ke akea a imua o ka Lahui a me ka lehulehu hoi na lakou i koho mai i a'u, i ike mai ai lakou i ka hana a na poe i hoaahu iho ia ia lakou me ke koloka o ka Home Rula me ke kaena ana. "E hana ana lakou i ka pono o ka lehulehu;" eia nae, o ko lakou iho no. Kukaliki, ua lawa lakou me ka makaukau e noho iloko o ka Ahaolelo; eia nae, kokolo aku malalo o ka Repubalika e a'oa'o ia mai ka i ka po a ao ae hele mai e kuhikuhi lalau i ka mea e hana ai. Nolaila, ke ninau nei au ia D. Kalauokalani.
1. Heaha na hana kumakaia i ka Lahui a na Lunamakaainana o Hilo, Kau a me Kona i hana ai iloko o ka Ahaolelo?
2. Heaha ka Bila no ka pono a me ka pomaikai o ka Lahui a heaha hoi na pomaikai i kue ia e na Repubalika a ua kue pu aku ua mau Lunamakaainana la o Hilo, Kau a me Kona?
3. Heaha ka olelo a na poe koho o Hilo, Kau a me Kona i hoouna mai nei ma ou la, oiai, e noho ana ka Ahaolelo a hai mai oe ia makou a hoolohe ole aku makou?
4. Heaha na kumuhana iloko o ke kahua alakai o ka aoao Home Rula i paio ia e oukou me ke kupaa a o makou ka i huli aku a kue a hoole i na mea a makou i haiolelo ai mamua o ka wa koho?
5. Heaha na bila ano nui e pili ana no ka pono a me ka pomaikai o ka Lahui, au a i ole ia, a ko mau poe paalalo e alakai lalau nei, i lawe mai ai iloko o ka Ahaolelo a na makou o kue?
E Kalauokalani e! Nau no kauoha ia makou e holo mua mai i Honolulu nei mamua ae o ka noho ana o ka Ahaolelo a ua hooko mai ka hapanui o na Lunamakaainana Home Rula ia kauoha au, a ua hiki mai makou hookahi mahina mamua ae. A heaha kau mau mea i hoomakaukau ai no ka pono o ka Lahui i manao ai ma ko kakou lokahi aku ka mea e hiki ai. Aole! Aole loa no!! He mau mea ano ole wale no ka'u i ike.
A i ka noho ana mai o ka Ahaolelo, ua hahai aku makou me ka hoomanawanui mahope o oukou iloko o ka oukou mau luaiele, me ko makou manao e paa i ka lokahi, eia nae, aohe no he mau mea i hana ia no ka pono o ka lehulehu, a hala na la he kanakolu. O ka'u mau mea i ike ia manawa, oia keia. I ke ae paio kakou me na Repubalika iloko o ka Ahaolelo, oiai no nae, e hapai mau mai ana ua Repubalika i na mea maikai, e like me ke noi e lilo kakou i Mokuaina a pela aku. O keia na mea e pono ai ka Lahui, eia nae, ua pau i ka pepehiia e ka aoao Home Rula, a i ka po kokolo oe a oukou malalo o na Repubalika e a'oa'o ia mai ai a o ia a'oa'o lalau ana ka oukou e lawe mai ai a hoololelole ae i na mea i hanaia, a pela wale no i apa ia ai a pau ka manawa a holopono ole na mea e pono ai ka lehulehu.
O ka'u e olelo ae nei, o oe a me na poe hawawa e hahai makapo aku nei mahope ou aole i hoao iki e hana a e hooko i na mea a ka aoao Home Rula i kukaliki ai imua o ka lehulehu, a aole no hoi oukou i kupono e lilo i mau hoa no ka Hale Ahaolelo, oiai aole hiki ia oukou ke ala kai ia e ko oukou ike iho, a aohe no hoi o oukou hilinai i ko oukou naauao iho, kukala oukou, he ino ka Repubalika oia nae holo malu no oukou na ka Repubalika e a'oa'o mai.
Aka, o ka mea hanohano o ke Alaulii o Hamakua a me kona mau hoa na Lunamakaainana o Kauakanilehua Kauahaao a me ke Kai Malino a Ehu, ku ae lakou me ka naauao nui a hoapono aku i ka pono a hoahewa aku i ka hewa. I mea e maopopo ai, na ka Lunamakaainana o Hamakua mai ka Bila Kalana (County), ka bila hoi nana e wawahi a e hoohiolo i na poe na lakou e paa nei ke Aupuni, na poe hoi na lakou i aihue i ka aina aloha o kakou. Na oukou me ko poe paalalo i pukahee a pau ka manawa haule pahu keia bila; na Ewa liko ka bila e aeia na Hawaii e lapaau laikini ole i ka ma'i hookaawale, a na oukou no i hoapaapa a haulo hou ia bila na Nailima ka Bila Auhau e wi ai ka niho o na poe waiwai, a na Baraunu ka Bila Kaa Uwila e huleilua ai na kini o Hilo; nau no i a'oa'o ae ia Kaniho ma e holo malu e peepeeakua pee i kou wahi e pee ai a nalo, i ka po o ka la 29 o Aperila, a haule pahu keia mau bila ano nui; na Keliikoa ke Karistiano, ka bila i alanui-hao mai Kau a i Kawaihae, e holo kaa'hi ai ko laila mau kini, e pau ai hoi ekake a e hoohuiia ai hoi o Kau, Kona a me Kohala, a he mea wehe ae keia i na waiwai he nui iloko o ka aina a o ko poe paalalo ka i pau i ka holo iwaho; noonoo ole ae o Kaniho ma o ka pono o ka aina a me na poe nana i koho mai.
A o ka hua oia holo ana, ua ko ole ia bila waiwai nui a i ke ao ana ae o ka po ua paa na kii keko o na Lunamakaainana e kakau ana iluna o ka laau. Nawai ia mau hana hilahila? Nau a me ko poe paalalo. Aole loa e loaa na hana a na Lunamakaainana na au e hoino nei, ua hana i na hana haahaa a hoohilahila i ka apana, e like me na Lunamakaainana au e pai nei.
O Bila Papaola a me ka Bila Rama a Kauka Rusela, ka bila hoi e puehu ai na poe puhiahi bubonika, a e inu ai hoi ka lehulehu i ka rama maemae, na oukou no i poho lalo a pau keia mau bila i ka haule pahu a moe pu hoi i ke ala. Na ke Kiaaina mai ka Bila Aie Dala no na alanui mai Hawaii a hiki i Kauai a me na hana holomua e ae o ka aina nei. O ko poe paalalo ka i pau i ka holo mawaho mai e kiei ai, hana i na hana hupo loa, kupono ole na na Lunamakaainana e hanu.
Na na poe koho e kaupaona ia kakou.
O keia mau bila i hoikeia ae la maluna, na na Lunamakaainana au e hoino nei i lawe mai a na oukou i poholalo a pau i ka haule, a heaoa kau a me ko poe paalalo? O ka Bila wale no a Pane kela bila e kaulana nei i ke kipe, ka oukou i hana ai; o Pane ke ao o Pane ka po a o Pane aku a o Pane mai.
O ke kue ana o ka mea hanohano o Hamakua i kakooia e kona mau hoa a haule pahu o Pane ka oukou mea aloha oia kau a oukou hoi e olelo nei he Repubalika ka makou. Lalau. Aia anei a puka ia bila haawina, alaila, Home Rula makou? Aia anei a ae wale aku makou i ka oukou mau hana apuhi, alaila, Home Rula makou?
Ke ku nei makou no ka pono e paio ma ka pololei, no ka lehulehu aole ma ka holo hewa; o oukou na poe kumakaia ia kakou, lawe mai na Repubalika i bila haawina no ka Moiwahine aloha, na oukou no i mili mai a nalowa le a me na mea maikai e ae he nui. Lawe mai no hoi na Repubalika i na mea ino e like me ka bila aeahaukae, a pela aku. Aole na ko mau punahele i kue, o Makekau ka mea nana i wawahi a i hoohiola na mea ino a na Repubalika he lehulehu wale he mau mea no hoi e hoopili kia ai i ka lehulehu, a o Makekau io no ka mea nana i kokua na mea maikai a na Repubalika.
Aole makou he poe hupo e kue wale ai ka mea maikai a ae wale i ka mea lalau. No ka lehulehu makou a o ko lakou pono ka makou i hana. Mai na poe i koho a me na poe i koho ole mai ia makou.
Ke hooki nei au i keia no ke kali aku i kau mau pane e D. Kalauokalani no na ninau mamua ae me ke noi pu aku i ka lehulehu e hoomaopopo iho owai la o makou ka i pololei. Aole au e pekapeka wale aku ana, ua mea o mea a pela aku; aka, e ike ia nae o na bila i hoikeia maluna ae, oia na bila ano nui i komo i ke kau mau i hala, a ua paio hoomanawanui aku na moho e pekapeka ia nei, a ua haule pahu lakou i na hana poholalo a na moho no a oukou i hoouna mai nei, a i huli aku oukou i ka moolelo Ahaolelo, e loaa no, o na hoa hanohano mai Hilo, Hamakua, Kona a me Kau, ma ka Hale Ahaolelo lakou i na wa a pau a ua koho lakou ma na ninau a pau, a o na poe a D. Kalauokalani e pai nei he poe holo malu ka hapanui a he poe hiki ole hoi ke maopopo heaha la ia mea he kalaiaina a p@k@hea la e nee ai ka pono o ka aina imua. Owau iho no me ka haahaa. Ke aloha o ka mea a'u i aloha ai.
Lunamakaainana o ke Alaulili o Hamakua.
---
E holo aku ana o Kalani Aimoku no ka Ua Kanilehua, pela na lono e lohelohe ia mai nei.
---
OLELO HOOLAHA.
Ke kahea aku nei au ia oukou ka poe i kuleana ia Puu@hawaii, ka poe mea iwi e hele mai oukou e hui me a'u ma ka Poakahi, Mei 23. No ka noonoo ana i ko kakou pono a me ko kakou hana i na pa no ekolu kapuai ke kiekie, oiai, ua kokoke mai e hiki elua mahina mai kuu wa i haawi aku ai ia oukou i ka aina o Kapalama-kai a me Kapalama-uka.
J. K MAUNAKEA
Honolulu, Mei 23, 1901