Ke Aloha Aina, Volume VII, Number 4, 26 January 1901 — Page 2
This text was transcribed by: | Linda Paik |
This work is dedicated to: | Katey Lanamalia Reiko Paik |
2
HE ALOHA AINA, POAONO. IANUARI 26 1901
HONOLULU . . . . . . JAN. 26, 1901
HE NANAMAKA MAOLI NO
He mea ehaeha no makou, aole paha o makou wale iho no, aka, o ka lahui Hawaii holookoa ka ike ana iho o na poe i laweia aku e ka mana o ke aupuni, aia lakou ken oho mai la iloko o ka polloi a ka ai mamuli o ka nele ana i ka poi, ka ai hoi i maa ia lakou mai ko lakou wa i oili mai ai i keia ao malamalama, a hiki i ko lakou kikoo ia ana mai e ka mana o ke aupuni a hoolaawale ia aku la mamuli o ka haawina luuluu a ka ma’i lepera i hookau iho maluna o lakou.
He mea oiaio, aole lakou i noho pololi i ko lakou wa e noho ana me ka ohana, aole pu hoi la kou i hoonele ia aku i na pulama ia ana, aka, i keia wa nae i kaa wale aku ai mai ka ohana aku ua ike iho la ko lakou opu i ka polloi.
He hana kupono io no ia i ka Papa Ola e hana ai, i na na mao popo iaia aole e hiki ke malama hou aku i keia poe, he oi loa ka pono nona ka hookuu ana i keia poe ma’i e hoi mai mahalo o ka malama ana a ko lakou hooluolu ana mamua o ka ae ana aku e hana haina ia elike ae la me keia.
No ka mea, he poe lakou i hana ole i kekahi hana karaima, a he poe maemae hoi i like me na Hawaii e ae e noho nei i hakihaki ole i ke kanawai, aka, ma ka ma’i i kau iho ma ko lakou mau kino i hiki ole le pale ae, ko lakou kumu i hookaawale ia aku ai.
Ma ko makou manao iho he hana lapuwale loa keia a ka Papa Ola, a he mea pono hoi iaia e hoo lako koke i keia poe pilikia o ka panalaau o ka ehaeha. O na poe hakihaki kanawai e noho nei ma Kawa, ua hoolako mau ia me ka poi, a o kela poe uhane maemae hoi e noho mai la ma Molokai, aia lakou ke uwe mai la i ka polloi.
Me keia wahi ke uwalo ae nei makou i na Senatoa a me na Lunamakaainana o ka Aoao Kuokoa Home Rula i ko lakou wa e noho mai ai ma keia Kau Ahaolelo. E nana ia kakou hoakanaka e noho mai la iloko o ka ehaeha, me ka lawelawe pu aku hoi i na hana e loaa ai i keia poe iloko o ka ehaeha ka noho olnolu ana.
Eia o Makai Needham ke waiho nei maloko o ka haukipila me kekahi mau palepu i loaa iaia ma o ka uhau ia ana o kona poo me kekahi omole bia i kona wa e hoao ana e hopu i kekahi haunaele @ ulu mawaena o kekahi poe haole. Ua hopu ia ka haole nana i hili ia Needham me ka omole.
NELE I KA POI NO ELUA PULE
KA PALAPALA HOOPII A NA MA’i LEPERA I KA PAPA OLA.
Ua Hoouna mai la Lakou i ke Noi e Ho @lako ia aku Lakou me Keia Pilikia Nui.
Ua loaa mai ia makou he palapala hoopii a na ma’i e noho mai la iloko o ke kahua o ka ehaeha, ma Kalaupapa, Molokai, e hoike mai ana no ko lakou hoonele ia ana i ka poi no elua pu;e, ka ai kamaaina mai no kupuna mai, a no ia kumu ua nui ka ma’i i pa hola ae iwaena o lakou. E noi mai ana i ka {eresidens o ka Papa Ola a me na lala e pana aku i keia pilikia nui i ike ia iwaena o lakou.
PALAPALA HOOPII A NA MA’i LEPERA I KA PAPA OLA.
KA PAPA OLA.
Kahua Ma’i Lepera, Ian. 14, 1901.
Ia Dr. J. H. Raymond, Peresidena amen a lala o ka Papa Ola.
E na Keonimana: O makou o ka poe no lakou na ino malalo iho, he komite i koho ponoia i na ma’i lepera ma Kalaupapa a me Kalawao, Mokupuni o Molokai, ma kekahi halawai akea ma Kalaupapa, ma ka auina la Poalima, Ianuari 11, 1901, ke hoakaka aku nei imua o ko oukou hanohano he mea pono e malama ia mai makou, a e nana ia me ke akahele me na maka aluolu o ka naau i piha i ke aloha, penei:----
(A) O oukou ka iwikuamoo o ka Teritori o Hawaii, aia malalo o oukou ka hooponopono a me ka rula ana a me ka hanai ana i na ma’i lepera a pau e noho ana ma Kalaupapap a me Kalawao Mokupuni o Molokai.
(E) O ko makou malama a hanai ole ia ana mai e oukou (Papa Ola) me ka ai (poi) i maa i ko makou mau opu no elua pule ae nei i hala, Ianuari 1 a Ianuari 14 1901, he hana makaewaewa loa ia o kea no makou a me ka ua hoa.
(I) Mamuli o ka nele i ka poi ole, a oiai he nui ka poe e waiho ma’i nei iloko o ka nawaliwali i keia mau la, nolaila, ua hoomahuahua ia mai ka nawaliwali a hala aku la kekahi poe o makou ma ke kae puanuanu o ka ina kupapau.
(O) O ka raiki, palena, palaoa ame berena he mau ai kupono no ia me ka hoonele ole ia nae i ka poi. Nolaila, e
Hooholoia: Ke noi ikaika nei makou i ka Papa Ola, e hooikaika ma na wahi apau e hiki ai ke loaa ia makou ka ai (poi).
Hooholoi: Aka hoi, i hiki ole i ka Papa Ola o ke Teritori o Hawaii ke malama a hanai pono ia me ka ai (poi) i maa mau ia makou, e oluolu na keonimana o ka Papa Ola e hookuu ae ia makou mai keia ai a ae o ka ehaeha, a e hoi makou na ko makou mau ohana ponoi e malama ia makou.
O makou iho no me ka haahaa,
{ R. H. KAAOAO,
{ ANDREW AULD,
KOMITE { JAMES HARVEST,
{ W. K. MAKAKOA,
{ J. H. KAILIMAI
P. S. Ua noho hoomanawanui ia no no na makahiki i hala iloko o keia haawina hookahi oia ka nele ana i ka poi no kekahi mau manawa.
HE KAHUA KAU ANEI?
Ua loaa aku i na poe hoomoe paipu wai ino ma ke kahua hale o Kakela mawaho o Waikiki, i ko lakou wa e eli ana i na auwaha no na paipu, he mau iwi kanaka he lehulehu wale e ahu mokaki ana. Ma ka nana pono ia ana o ke kahua kahi a keia mau iwi a waiho ana ua ike ia aole he ilina malaila a me he mea la, ua waiho lakou malaila no kekahi mau makahiki loihi i hala hope aku nei, a ua uhi ia e ka lepo. O ka hohonu o kahi a lakou e waiho ana mai ka ili honua ae he ekolu a i ole he eha kapuai.
Ma ke koho wale ana a kekahi poe, he mau kino keia i haule make ma kekahi hoouka kaua he mau haneri makahiki ae nei, i malama ia mawaena o na alii o Mai a me Oahu nei, mamua aku hoi o ka hoohui ia ana o keia mau mokupuni i hookahi e ka Moi Kamehameha I.
O ka loihi o keia mau kino iwi maluna loa aku kekahi o eono kapuai e hoike maopopo mai ana he mau koa pukonakona lakou i hoi aku no lalo o ka opu o ka honua no ka na’i ana i ka po no o ko lakou mau alii. Ma o ka loihi loa o ka waiho ana ua popopo loa keia mau iwi.
Ma ka moolelo e pili ana no ia hoouka kaua ana, ua holo mai he heluna nui o na koa o Maui maluna o na waa a lele mai la ma Leahi. Ua halawai koke lakou mawaho o Waikiki me na koa o Oahu nei, a ua malama ia he hoouka kaua weliweli me ka hoauhee ia o ko onei mau koa, a me he mea la, no ia kaua keia mau koa make no lakou keia mau iwi i loaa iho la, a kaulai ia ae la i ka la.
Mawaena o na k@no make a ka Warren e hoihoi nei he ekolu mau lutanela i make me Pilipine.
O PAPA OTA ‘KE KUPUEU
KA HOIKEIKE HELE AHI O KA PO POAONO NEI.
Ma kahi o ka Tauaani ka nui o na Makaikai i Hiki aku i Ike i ke Kah@@ Taihiti.
E like me ka Papa Ita i hoolaha ai e haawi ana oia i kana hoikeike hele ahi ma ka po Poaono nei, he mea oiaio, ua hooko io aku oia i kana mea i olelo ai.
Ma ka hora 1 o ka auina la Poaono nei i ho@ ia ai ka imu ahi i hoopiha ia me ka wahi@ hau a me na pohaku pele nu@ui. Mamua ae o ka hoea ana mai o ka hora 7:30 o ia ahiahi ua hoopiha ia ae la ke kahua a ua Papa Ita nei e hoikeike ai me kekahi heluna kanaka nui e aumeume ana i na tikiki no ke koma ana aku iloko o ke kahua kahi a ka imu ahi e a ana me ka enaena nui me ka nana ole ae i na kulu pakaua kilihune e helelei iho ana. Ua hoomalamalama ia ua kahua la e na kukui uwila, a malaila pu ae hoi kekahi maul ala o ka bana makaikai me ka lakou mau hokeo kani. Mamua ae o ke hele ana o Papa Ita maluna o kea hi na hoomaka ia ka unu ana i ka imu no ka hoohuli ana i na pohaku enaena maluna.
I ka pau ana o ka hoohulihuli ia ana o na pohaku ua ike ia aku la o Papa Ita i ka oili ana mai loko mai o ke keena kuai tikiki me kekahi kapa paupau maluna o kona kino, a he pa-u la-i ke kakua ana ma kona puhaka, ma kona poo e lei ana oia he la-i, a ma kona lima e paa ana oia he lua la-i, ka aumakua nana oia e malama mai ka hoopoino ia ana e ke ahi, i kapaia o Hinanui i te-ala Vahinenui-i te-ahura i.
I ka hiki ana ma ke kae o ka imu ahi enaena ua hapai ae la oia i ka lau a uhau aku la @luna o ka imu me ka namunamu ana ae i kekahi mau hua pule, a ia wa no i keehi aku ai oia iluna o na pohaku wela o ka imu ahi, a hele aku la me ka malie, me he mea la aole oia iluna o kea hi e hele ana, a ua nalohia aku hoi ka wela malalo o ka mana o kona aumakua.
Mahope o ka hiki ana ma kahi aoao ua hoi hou mai la oia malun o ka imu ahi, no kekahi wa kona hana ana me ia ua hookuu ae la ka hoikeike. Mamuli o ka haule ikaika ana a ka ua i ka wa a Papa Ita hele ana, ua manao kanalua kekahi poe no ka wela ole o la pohaku, aka aole nae me Papa Ita ia, o ai aole oia i manao mua e halawai ana keia mau kula me kana hoikeike. Ua olelo ia ae, ua kaumaha o Papa Ita no keia mau keakea i hoea mai i kona la hoikeike. Ua olelo ae oia aole e hiki iaia ke hele pono maluna o ka pohaku i ka wa e pulu ai kona waewae i ka wai, me ka olelo pu ae no hoi o kea hi ana i hele ai aole ia he enaena ikaika elike me kana i makemake ai.
I ka pau na o kana hoikeike ua haule iho la kekahi mau kulu pakaua koikoi, a mahope iho oia manawa ua hoao aku la kekahi mau haole e hele maluna o ka pohaku me na kamaa, a olelo ae la he hoopunipuni o Papa Ita, eia ka mea kupanaha aole i pio ua imu ahi la a hiki i ka La Pule nei. No makou iho ke haawi aku nei makou i ko makou mahalo piha no Papa Ita ke kanaka mua nana i hoolilo ka mana o ke ahi i mea ole ma keia mau paemoku.
Ma o ka lohe ana o Papa Ita i ka olelo a kekahi poe haole i kona hoikeike hoopunipuni, ua haawi aku la oia he $500 i na poe e aa ana e hele pu me ia maluna o ka imu ahi ma keia hoikeike hou ana aku.
HOU PAHI MA HONUAKAHA.
He hou pahi kai malama ia ae ma kekahi wahi hana suaipa e ku nei ma kahi kokoke i ke kahua hoomalu iho nei ma Honuakaha, ma ka hora 11:15 o ka po La Pule nei. O ka mea i hou ia i ka pahi he haole nona ka inoa o William Odgen, he luina no luna o kekahi moku e ku nei maloko nei o ke awa. Ua lawe ia aku oia no ka haukipila a malaila i ike ia ai kekahi moku pahi e kau ana ma kona papalina hema.
Ma ka hoike a makai kau lio {earce, ma ia ahiahi ua hoopiha ia keia hale inu susipa me kekahi mau luina, a mahope o ko lakou ona ana ua ulu ae he haunaele. Ua lohe aku o Pearce i na leo hauwalaau nunui, a i kona hiki ana aku malai a ua ike aku la oia ia Odgen ua haukae i ke koko mai ka moku pahi ma kona papalina. Ma ka hoike a na poe i ike i ka hakaka ana ua hopu ia iho la o Michael Hoolan, he luina no ka hewa hou pahi.
Ua lawe ia aku o Hoolan no ka halewai a malaila oia i huli ia ai, ua loaa aku he pahi maloko o kona poli, aka, aole nae i haukae i ke koko. Ua hole ioa no o Hoolan aole oia i lawelawe i keia hana, no ka hilinai ole o ka oihana makai ua lawe loa ia aku la oia imua o ke kanaka poino a ua hole mai la o Odgen aole oia i ike i keia haole.