Ke Aloha Aina, Volume VI, Number 43, 27 ʻOkakopa 1900 — Page 4

KE ALOHA AINA

4 KE ALOHA AINA, POAONO, OKATOBA 27, 1900.

 

Ke Aloha Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu

pepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

HOGAN E. KALUNA,

Luna Hoopuka

ALEX. NAWAHI,

Luna Hoohana.

EMMA A. NAWAHI

Puuleu o KE ALOHA AINA.

 

PUKA PULE.

E hoopuka ia ana ma na kakahiaka Poaono a pau.

 

AUHAU PEPA

No ka Makahiki ................. $2.00

No ka Eono Mahina ..................... $1.00

No ke Kope Hookahi ............ .05

 

KEENA HANA.

         Ma Alanui Moi, Leleo, kokoke i ka hale hoolulu kaaahi.

 

HONOLULU ........ OCT. 27, 1900

 

KELA PONO KOHO BALOTA.

 

         Pehea la e hiki ai ia kakou ke hilinai iho ia Wilikoki hookahi wale no i loaa mai ai ia kakou ka pono kiekie a oi kelakela o ke koho balota? Aole loa ia mea e hiki ia kakou ke hilinai iho.

         O na poe haiolelo ike olowi a papau wale no o ka Aoao Kuokoa ia e hapaimemeue nei, me ka ike nui no he hoike epa loa ia. Mawaho ae o na Home Rula, aohe poe e ae i ike ia Wilikoki i loaa mai ai ia pono. Ina o ka oiaio ka lakou e hoike ae, aole loa ua o Wilikoki e komo iloko o ka heluia.

         Ke hilinai nei makou, mawaho ae o ka Lunakanawai Kaapuni Liilii kokua ikaika ana i kakoo iki ia no paha e Wilikoki, ua loaa mai no kela pono ia kakou mamuli o ka makee pono o na Senatoa ame na Lunamakaainana Amerika, mai na Repubalike a me na Demokarata pu. Oia maoli no ka mea oiaio loa. Aole loa paha hoi ka hapanui o kela poe i ike ia Wilikoki.

         Ua kamaaina loa kakou me ka moolelo o na Amerika, oia hoi, no ko lakou makee i ko ka lehulehu pono ma ka pahu balota, ka pono o kela a me keia e kohonona iho i ka pono o ko ke kanaka koho balota lunaikehala e koho ai he pono io ia nona. O ko ia lahui hilinai, he mea pono ko loaa he leo no ka mea hookaa auhau a no ka mea hookaa auhau a no ka mea hapanui hoi o ka lahui iloko o ka aha kau kanawai o kona aina iho, a no ia kumu i kiheahea ai ko lakou ko ko e kipi i ka aina makua a hoo kahua iho la i ke kuokoa maluna o ka papaliua o ko lakou aina i kaahia me ko lakou koko.

         O ia pono a lakou i hoookumu ai, i lilo hoi i mea paa a kumu loa iloko o ko lakou mau iwi, oia no ka lakou i pahola mai la i ka lahui oiwi, oia hoi no ko lakou makee loa. Iwaena hoi oia poe Amerika oiaio i makee nui ia pono, ua awiliwili no na aoao kalaiaiua nui elua, nolaila hoi, aole loa e hiki ke oleloia na kekahi poai hookahi wale no ia ha na i haawi a i hooko mai, koe wale no paha ka hooholo a hookoia ana mai i ke kau noho o kekahi Peresidena Repubalika.

         heana o Wilikoki a ia poe e hoomaopopo mai ai? A owai no hoi oia e ike ia mai ai? Ua like oia me ka ole loa imua o ia poe piha makee pono. O ka oiaio maoli no, i makee ia mai kakou, no ka mea, he lahui kakou i loaa mua ia pono a i ike a hoomaopopo lea hoi i ke ano o ia mea.

         Ano nae hoi, e hoomanao kakou me ka noonoo akahele iho ua haawi hoao ia mai la kela pono ia kakou, a aia no hoi iloko o ko kakou mau poho lima ka hoo ko pono aku. Ina kakou e hooko ana me ka makee ole aku i ua pono ia, e lilo no paha hoi ia i mea no kakou e hoonele loa ia mai ai ma nei mua aku; aka hoi, ke hana kakou me ka noonooo akahele, aole hoi o ke ka loa aku i ke ino mamuli o ka inaina, alaila, ua hilinai makou aia ilaila ko kakou pono e hoomau loa ia mai ai.

         Auhea kakou oiwi, e akahele mai ka hana ana. Mai no a puni wale na Wilikoki i nai neia pono i loaa mai nei. E hookaawale loa aku kakou i ka noonoo ana nana ia pono i imi aku a loaa mai ai.

         Nolaila hoi, e na oiwi o ka aina kulaiwi nei, elike me ko kakou hoomanawanui ana iloko o na makahiki i kaahope ae, pela no makou e hilinai aku nei e hoomanawanui hou mai ana no kakou a hooko aku i ka hana iloko o ka noonoo akahele. Mai pulalelale kakou i nei wa no ka loaa ana mai ia kakou o ke kuleana e ko ho balota a hooko aku i ka hana me ka noonoo pono ole mamua.

         Ke hilinai nei makou ua lawa ua hogiai mamua ae aole o Wilikoki i komo iloko o ka helu neui a kiekie no ka nai ana no ka lahui. Elike no me ia hilinai o makou pela no makou e manao nei o ka lahui pu no kahi me makou a iloko hoi o ka manao a hilinai like ana.

         Ma ka la koho balota e hoea mai ana, e hoike ae ka lahui ma ka pahu balota na oiaio ole loa kela epa a Wilikoki e kalewa hele ia nei a puni ka aina. Aia i’aila ko makou hilinai i ka lahui noonoo akahele mai e like me ka makou e a’o nei.

         Ua olelo ia iwaena o na haole. “E hana e like me ka’u e a’o aku nei, a mai hana elike me ka’u e hana ai.” Pala no makou e hlinai nei maluna o ko ka la hui noonoo maikai mai a koho nui ae no Kama’lii Kawananakoa.

 

         Ua hoea mai la ka noku koa Grat mai Kapalakiko mai.

 

OPIOPIO LOA KA KE KEIKI-

ALII WAHI A KA

OLELOIA.

 

         Ua lilo i kahua hana paa loa no ka aoao Repubalika ma Hawaii ei, ma ka lakou hoeueu koho balota kuloko e noke nei ma ke kue ana i ke Keikialii, e olelo ae ua opiopio loa oia no ka hoouna aku i ka Ahaolelo Nui. O keia ae ia ka lakou e haiolelo nei ma na wahi a pau me ka lokahi o ka manao. Me he la ka hoi ua hoopukaia aku ka olelo mai ke Kahua-poo Teritori Repubalika i ko lakou poe kokua ma na wahi a pau e olowalu aku lakou ma ke kauluwela ana i nei hooho leo. Ua maopopo no i na Repubalika ino no e hoopaakikiia aku ka hooia ana no kekahi olelo waiwai ole, e lilo no hoi ia i mea e manaoia mai ai ke lawe hele ia ma o a maanei. Ina e halawai ana kekahi mea iloko o hookahi la he hookahi kakini kanaka. me he la ua pili ole no kahi a me kahi, ma na manawa a me na wahi like ole, e olelo aku ana hoi ua opiopio loa ke Keikialii, ua hiki maalahi loa no oia ke hoohulihuliia aku iloko o ka manaoio e kamailio ana kela ame keia ia mea ame ka manaoio iho, a nolaila hoi, pela io aku la no, aiai nae hoi o ka manao paha o keia lawe olelo ana, a me he la, o keia wale iho no ka manao, ua hoopuka aku ke Komite Hooko o ka aoao Repubalika i na kauoha i ko lakou poe luna e kamailio nui me keia ae la i na wa a ma na wahi a pau, i alakai ai hoi i ka lehulehu e manaoio iho ua manaoio na poe a pau pela a ke kamailio nei hoi ma ia ano, a pela iho la hoi e hookunana ai i ka manao o na kanaka i aloha i ke Keikialii a me kona ohana mai ka uhai ana aku mahope o kana alakai ana. Eia nae hoi, mawaho aku o keia aluka hooulu wallau i ka la ino, he kakaikahi, a i ole ia, he nele loa no paha ka manaoio o kahi poe ia ao olelo e like me ia.

         I ka wa o Paulo, ka Aposetole, i hoomaka ai e haiolelo i ka Euanello o Karisto i na poe o Epeso, ua ulu ae la ka manao iloko o na poe hana akua kii o ia kulanakauhale e hoopoino ana oia i ka lakou oihana, oia hoi, o ka hana ana i na kii o ke Akua-wahine pegana oia o Diana, ua lokahi ae la lakou a hele aku la iwaena o ka lahui a hoomaka ae la i ka hooho ana. “Ua kaulana o Diana o na Epeso.” a i ko ka lehulehu lohe ana i nei hooho ana ma na wahi a pau me ka maopopo ole i na kumu ma ke kua o ia ano hana, ua huhui ae la lakou a pau ma ia hooho ana, a o ka hopena loa iloko o ko lakou pioloke, ua huli ae la lakou maluna o Paulo ma ka hookonokono ana a keia poe hana akua kii a aneane loa e lawe aku i ke ola okekahi mea a lakou i hiki ae ke aloha a ke hilinai ma ke ano oia ko lakou hoa’loha maikai loa. Ano hoi, heaha la ka waiwai io iloko o keia waiaau ana a keia poe Repubalika “hana akua kii” ma ke  kalahea ana ua opiopio loa ke Keikialii e hoounaia aku ai’i ka Ahaolelo Nui ma o? Aole loa he wahi waiwai iki. Ua ike no lakou he kanaka kupono a pololei loa oia e hoounaia aku ai i ka Ahaolelo Nui a ua lawa pono no hoi kona mau makahiki e hiki ai ke hele no o.

         Ua ike no lakou aia iloko o ka Hale o na Lunamakaainana o nei wa, e noho mai ana hoi ma Wasinetona iloko o kekahi mau pule helu a iwaena hoi o lakou kakou e manaolana nei e ike aku o ke Keikialii kekahi, aia no he lehulehu loa na lunamakaainana i opiopio loa ilio iaia a he lehulehu o lakou he poe kanaka naauao. Ua maopopo lea no hoi lakou he mau tsusani o na kanaka kai noho me ka hoapono loa ia iloko o ka Hale o na Lunamakaainana i opiopio loa iho ia Kama’lii Kawananakoa, a o kekahi o keia poe kanaka ua lilo nui i poe kaulana a puni ke ao nei.

         Aole anei i maopopo ia oukou o ka mea hookumu kaulana o ka poai Demokarata, oia o Thomas Jefferson, a o ke kanaka hoi nana i haku a i kakau iho i ke Kuahaua o ke Kuokoa, he S3 wale no kona mau makahiki i kona wa i hoike mai ai i ke ao nei i kela palapala ola mau loa, a he hookahi makahiki malalo iho oia i kohola ai no ka Ahaolelo Nui. Ua ike anei oukou ua kohoia o James G. Blaine, ke alakai o ka aoao Repubalika no na makahiki lehulehu, e ua aona la no ka Ahaolelo Nui i kona wa he 32 makahiki, a ua hooliloia hoi oia i Lunahoomalu no ka Hale o na Lunahoomalu  no ka Hale o na Lunamakaainana, ke kulana oihana kiekie loa a oi loa aku hoi o ka mana o amerika Huipuia e hiki ai ke haawai aku i kekahi mea i kokoke aku i ke kulana o ka Peresidena? Ua kohoia o Henry Clay, kekahi o na poe halelele a lo@a kalalaina kaulana loa o Amerika Huipuia, I ka Aha Senate of Amerika Hui puia i kona wa he 32 ua makahiki. A o John C. Calhoun, kona hoa paonioui kaulana ua kohola no ka Hale o na Lunamakaainana i kona ua ke ia na makahiki.

          Pela ao ia no hoi kakou o ike ai aole i hookaukaulua iho ka lahui o Amerika Huipuia i ka hoouna aku i kekahi kanaka i ka Ahaolelo Nui no ko ku aku ma ko lakou aoao mamuli o kona opiopio ina nae ua maha@ lakou ma kahi ano e ae ua kupona oia. He @ na makahiki o ke Keikialii i nei @a. A ma Amerika Huipuia aoie koa kahi hooho ana no ka opiopio o kekahi mea e ae a e hooloheia mai ana a i ole ia, nele loa ka @io o ia mea i mea e manao a e noonoo@ mai ai.

         Eia nae, ua hoomaopapaia mai makou ua kalahei aku o Mr. Samuel Parker, ka moho elele Repubalika no ka Ahaolele Nui, ma na wahi a pau ua opiopio loa o Kama’lii Kawananakoano ka hoopiha aku ia kulana, me he ia nae paha hoi ua manao oia no ka oi loa ae o kona mau makahiki i ko Kama’lii Kawananakoa, e loaa ana he pomaikai nona ma ia hoohalike a hoopilipili ana no ka like ole o ko laua mau makahiki. He mea pono ole nae hoi i na poe e noho ana iloko o na hale aniani ke hailuku aku i ka pohaku.

         Ua oiaio ua lohi iki aku ko Mr. Parker ola ana i ko Kama’lii Kawananakoa, eia nae, aole no i maopopo loa ua hoopomaikai loa ia oia ma o kona ola loihi loa ana. Aole anei hoi oia i hookoemai i na hana hawawa a kakou i kekahi manawa e kala ai i ka hookoia e na opio no kekahi manawa loihi loa i hiki ole ke aloia ae, oia hoi, ma kahi e pili ana i kona mau pono loaa dala ponoi iho, me he la ua kaa maoli no oia malalo o ka hoomalu kahu ia a hoea wale mai no i ka wa o na oho hina i hoomaka mai ai e hoike ae ia lakou iho ma kona poo? Aole loa kahi kuhi ana o ia ano i nouia mai no ke Keikialii. Ua aeia ua akahai a ua akahele oia ma kana mea e olelo a e hana ai. He mea ua ike lea ia ua eo mai iaia ka mahalo a me ka hoapono ana a na alakai Demokarata o ke Kulanakauhale o Kanasasa, a ina hoi ua hookuponoia lakou, he mea maopopo loa pela no hi paha me kakou, no ka mea, aia hoi me ia poe alakai a ma o ko lakou kokua wale no i manaolana ai ka poai Demokarata ma Hawaii nei malalo o ke alakai ana a ke Keikialii e loaa mai na pomaikai mau loa no ko kakou aina kulaiwi nei.

 

HALAWAI MAKAAINANA NUI MAWAHO O WAIKIKI.

 

         Ma ka po Poalua nei mawaho o kahi noho o ke Keikialii Kawananakoa ma Paaleilani, Waikiki, ua haawi ia ae la e ka Aoao Demokarata he halawai makaainana nui iwaena o kekahi anaina kanaka nui hewahewa i akoakoa aku malaila mai na wahi like ole aku o ke kulanakauhale nei.

         Ua hookuu wale ia na kaa hapaumi mai ka hora 6 a hiki i ka hora 8 i na poe e hele ana no kahi o ka haiolelo e malama ia ai. Ua lilo na kuanaoia po i mea ole i na Hawaii, oiai ala ko lakou iini nui o ka hoolohe i ua haiolelo oia po, a hoopihau ia aku la na kaa hapaumi e lakou.

         Mamua o ka hiki ana ae i ka hora 8 ua uhi pu ia ke kahua o mua iho o ka home o na Alii Opio nei me kekahi mano kanaka nui nona ka heluna maluna aku o na tausani kane, wahine a me na opio e ake ana hoi e lohe aku i na leo o na koa wiwo ole e ku mai ana imua o ke anaina ia poi.

         O na haiolelo i hoea mai maluna o kakua ia po oia no ke Keikialii Kawananokoa, Keo Kaaka, Makapolena, Kamaki Kalaka, Keoni Waika, Frank Harvy, McClanhan a me Keoni Rikikini.

         He ahaaina kekahi i panee ia mai imua o ka lehulehu, aka, mamuli o ka na oia po ua hiki ole ke hooholomua ia na hana.

         Mahope o ka pau ama o na hana haiolelo malaila, i haalele iho ai ke Keikialii David Kawananakoa i ke kulanakauhale alii nei a au aku la i ko kai meluna o ka mokuahi Waialeale no ka moku puni o Kauai, no ka hoike ana aku i na makaainana o ka Aoao Demokarata wale no ka aoao nana e hoihoi mai i ke kaokoa a me ko kakou hae aloha i pakaha ia aku e na poe e noho hookano nei malana o ke aupuni i makee nei ia e na Hawaii.