Ke Aloha Aina, Volume VI, Number 42, 20 ʻOkakopa 1900 — Page 5
This text was transcribed by: | Naomi C. Losch |
This work is dedicated to: | M. Puakea Nogelmeier |
KE ALOHA AINA
POAONO, OKATOBA 20, 1900
5
NA HAOLE ELELU A WILIKOKI.
_______________
Ma kela halawai makaainana nui a ka Aoao Kuokoa Home Rula i ka po Poakolu wae moho a lakou i kela pule aku nei, ua leo nui ae o Robata Wilikoki ma ke kapa ana ae i na haole ua like loa lakou me he poe elelu la, eia nae, ua hoopoina oia iaia iho, he ewe oia na kekahi haole. No kona hailuku loa ia hoi e na nupepa olelo haole no ia ano olelo hailiili kohu ole ana ua hoao ae oia e hooponopono a e hoopololei mai i kana i olelo ai, oia hoi, ua olelo ka oia o na poe haole kue Wilikoki na poe elelu. Ua pololei paha oia a aole paha, eia nae, o ka makou i hoomaopopo ai nona, oia maopopo maoli no ka elelu. A penei iho e maopopo ai:
Iaia i oehu mua ai iloko o 1889, i ka auina la o ia la poina ole (Iulai 30.) i ka manawa hoi a na poka pu raifela e ki makawalu ia aku ana, ua holo oia e pee iloko o kekahi pahu hao aila pilau. He mea keia i lilo i mea moolelo ia. O kana i hana ai ia wa, o ka hana no ia a ka elelu. Ina pela, alaila, owai ka elelu? Ke puana mai nei na leo hanehane o na oiwi moepuu ia la ma ke alakai hew ia ana e ua oi nei ma ka ike koa--oia okoa maoli no ka elelu, aohe mea okoa aku a aohe no hoi hoohewahewa ana.
Pela mai no hoi i ka oehu poina ole ana ma "Leahi i Kaimana Hila," ilaila oia i a'o hou ai no i ke koa, a'o hou ai i ka holo. Kai no hoi i hiki ilaila no ka hana, oiai hoi, ua aa loa na poe oiwi opio i komo ma ia hoala hana huaelo ana e nee a e hou no mua, ua ahai aku ka Pupuhi iaia a luna pono o ia puu kiekiena, noho mai e pee iloko o na poopoo pohaku e like me he elelu la. Alua ona lilo ana i elelu.
Ke hoomanao ia ne no paha hoi oia mahope koke iho o ke kahulihia ana, ua komo oia ma ka aoao hoohuiaina o koho ia oia kekahi o na hope Peresidena o ka Ahahui Hoohuiaina. Ua hoomaka oia e kamailio no ka pono o ia aoao hoohui a aihue aina, a no kona ike i ko ka lehulehu uhai ole aku mahope ona, ua haalele aku oia, a o kona wa koke no hoi ia i kuha ia mai ai e ia poe hoa hoohuiaina ona. O ia ano hana, na ka elelu wale no ia.
A iloko hoi o na kau Ahaolelo ana i komo ai, aole loa he wahi pala iki ana i hana ai no ka pono o ka lahui ana e hoao noi e alakai lalau iloko o ke kuhihewa pu. Mamuli o kana mau olelo hailiili no ke Alii, ko kakou Moi(wahine) aloha, ua lilo ia i mea kokua ikaika loa i ka manao hookahuli aupuni, a kahuli io no. O ia la, piha pono ke kauna o kona lilo ana i elulu maopopo loa.
A iaia hoi i holo ai me ke kolo papali ana a hoea i ke kai, ua lilo oia i papai niho keke a i elelu no kahakai. Ea, piha kualima la! Ina no e hoomau aku i ka helupapa ana, oi loa aku ana no na wa o kona lilo ana i elelu.
__________________
KA LA HANAU O KE KAMA'LII KAIULANI.
__________
O ka Poalua nei, Okatoba 16, oia ka la hanau o ke Kama'lii Kaiulani i hala aku la i ka make ka hooilina alii hoi o Hawaii nei. O ka piha ana ia Iaia o na makahiki he 25. Ua hanau ia mai Oia mai ka puhaka mai o A. S. Cleghorn a me Miriama Likelike i ka la 16 o Okatoba, 1875. Ua hoouna ia Oia i Enelani e hoonaauao ai i kona wa he 14 wale no makahiki. Aole oia i hoi hou mai i ke one hanau a hiki i ka 1897. Ua koho ia Oia i hooilina alii i ka 1891 i ka wa o ka Moi Kalakaua i hookuu mai ai i keia ola ana, a pani aku la hoi ka Moiwahine Liliuokalani ma kona makalua.
Ma ka hookahuli ia ana o ke aupuni i ka 1893 e keia poe Repubalika e noho mai nei, i hoonele ia ai Oia a me Kona makuahine alii me ka nohoalii. Mahope o Kona hoonaauao kiekie ia ana, ua huli hoi mai la Oia no Kona one hanau nei, a waiho iho la Kona mau iwi me Kona mau makua alii i hala mua aku, mahope hoi o ka hooikaika ana a na kauka e loaa Iaia ka maha mai ka hoomailo ana a ka ma'i. Ua hala Oia iloko o Kona mau la ui me ka minamina nui ia e Kona mau makaainana. Aloha wale Oia.
________________________
HE HALAWAI MAKAAINANA NUI.
_________________
Ina aole he mau kuia, e malamaia ana e ka Aoao Demokaratama ka Makeke Kuai I'a he halawai makaainana nui ma ke ahiahi Poakahi ae nei, no ka pomaikai o na Hawaii. O na haiolelo i wae ia no ia la oia no o John H. Wise, Joe Fern, J. W. Bipikane, Frank Harvey, S. K. Kamakala, Mekia J. M. Camara a me Sam Kaloa. Ua makemake ia na Hawaii a pau e akoakoa ae malaila.
_________________________
E koho i ke Keikialii Kawananakoa i elele i ka Ahaolelo o Amerika Huipuia. He naauao, ikaika a he lima maemae. Ua maopopo ia oukou kona wahi e loaa ai. Aole he loli o kona kahua kalaialua. E lilo oia i elele kupono i ka Ahaolelo.
NA KAHUA HANA O KA AOAO DEMOKARATA
I aponoia ma ka Halawai Aha Elele Nui i malama ia ma Honolulu, Mokupuni o Oahu, Teritori o Hawaii,
Okatoba 8, M. H., 1900.
______________________
KE HANA A KE KUAHAUA AKU NEI KA AOAO DEMOKARATA I AKOAKOA MA KA AHA ELELE NONA IHO
A NO KONA MAU MOHO I KEIA MAU KUMUHANA:
Ke hoapono nei makou i ke koho ana o ka Aoao Demokarata i ka lakou moho Peresidena a me Hope Peresidena o Amerika Huipuia, a me na kahua kumuhana o ko laua kulana no ia Aoao.
Ke apono nei makou i na Moho o ka Aoao Demokarata o ka Teritori o Hawaii, no na Senatoa a me na Luna Makaainana, a me ka manao ana aole hoi he mea kupono e ku ma ka aoao o ka Lahui Hawaii no ke koho ana i moho no na hanohano o ka Ahaolelo o Amerika mamua o ka mea e ku ana ma ka lalani hooilina o ka noho Moi o Hawaii, ke apono nei makou i ka lilo ana o David Kawananakoa he moho Elele no ka Ahaolelo Amerika, kekahi o na mamo ponoi o ka Moi Kaumualii o Kauai.
Ua hoike akea ka Aoao Demokarata ua apono no lakou i na hoakea aina ana ina ia hoakea ana aku "e hookomo ana i na aina kupono e hiki ai ke hoolilo ia aku he mau mokuaina no na mokuaina Huipuia o Amerika, a ua ae hoi ka lahui o ia aina a ua ikeia ko lakou kupono e lilo i poe kupa no Amerika," a ke hoike akea nei ka aoao Demokarata o Hawaii i ko lakou hoahewa i ke kumuhana o ka Aoao Repubalika e kokua ana i ka hoakea ana i kona aina e apo ana i na mokupuni hana kopaa e aku, he hana kue hoi i na pono a me na pomaikai o Hawaii.
Ua kukala akea hoi ka Aoao Demokarata he kue loli ole kona i na hana "lawe wale ana a kuai i na mokupuni mamao e hoomaluia mawaho ae o ke Kumukanawai, a nona hoi ka lahui kanaka i hiki ole maoli no ka lilo he poe kupa kupono no Amerika."
Ke olelo nei makou o kela kahua kumuhana kalaiaina o ka Aoao Repubalika o ka Teritori o Hawaii e kokua ana i ka noho mokuaina ana, aole ia i kulike me ka papa hana kupaa o ka Aoao Repubalika, oiai, o ka makemake o ia Aoao oia no ke keakea a alai i ke komo hou ana o ka mokuaina iloko o na pae mokuaina hui o Amerika, ka mea hoi i hoike maopopo ia ma ko lakou hooko ole e ae e hoolilo.
Ke olelo nei makou aole kela kumuhana kalaiaina o ka Aoao Repubalika o ka Teritori o Hawaii e kokua ana i ke kukulu ana o ke Ala Oki o Nikaragua, malalo o ka hooponopono a me ka mana o ke aupuni aole he kulike a he pili me ka moolelo o na hana o ka Aoao Repubalika. A ke hoahewa nei makou i ka hoole ana o ka hapanui o ka Aoao Repubalika maloko o ka Ahaolelo hope iho la i na kokua e hooholoia ka Bila Kanawai e Oki ai i ua Ala Oki 'la, he hana kue a ewaewa i na pomaikai o Hawaii.
Ke olelo akea nei makou o ke kahua kalaiaina a pau o ka Aoao Repubalika o ka Teritori o Hawaii ka mea e hoike ana me he la hoaloha no na kanaka Hawaii, ke kukala nei makou, he mau hana maalea wale no ia e aihue ai i na koho balota ana o na kanaka Hawaii, a o ka helehelena hoi o na moho ma ka Aoao Repubalika ma kona huina nui a ma ka moolelo hoi o ka hapanui o na luna hooikaika, he mau mea e hoike maopopo ana o keia manao nui o ka Aoao Repubalika no ka pomaikai kalaiaina o ke kanaka Hawaii, ua hookumuia no ia mau hana hookamani a me na hopena no kekahi manao e pulumi a pau i na koho balota o na Hawaii poina wale i na mea i hanaia iaia e lakou.
Ke kukala akea aku nei hoi ka Aoao Demokarata, ka aoao i hooia la he hoaloha i hilinai ia no ka poe hooikaika hana, e kokua no lakou i ke kanawai o ewalu hora hana o na paahana o ka la, a me ka haawi ana i na hana aupuni a pau i na makaainana o ke Teritori o Hawaii, aole nae me ke keakea ana i na lima hana kane e noho nei ma Hawaii o na hanauna aina ma Europa mai, no ko lakou hiki ole ke kamailio, heluhelu a kakau paha i ka olelo Enelani a olelo Hawaii paha, i hoole ia he kupa Amerika.
Ua kakoo makou i ka hooholo koke ia o kekahi kanawai e ka Ahaolelo e noho mai ana, e kukulu ana mailoko ae o ke Teritori o Hawaii i na hooponopono aupuni apana, kaona a me ka hooponopono kulanakauhale a i alakai hoi i ka Ahaolelo, ke hooikaika aku nei makou e hoihoi ia na ka lahui ponoi o kela a me keia apana, kulanakauhale a kaona e koho ia mau hooponopono aupuni kuloko ana i manaoia e kukulu aku.
Ke kokua nei makou e hookomo ia kekahi haawina dala mahuahua ma keia Kau Ahaolelo ae o ka Teritori o Hawaii i uku kumau no ka Moiwahine o Hawaii i hoopauia, he hooia ana aku he kupono e uku ia oia no ka poino i loohia iaia.
E kokua wale ana no makou i na kanawai e pili ana i ke puhi ia o na kino make i ke ahi e malama ana hoi i ka makemake a me na kauoha o na pilikoko a me na hoaloha o ka mea i make, ka poe hoi i kue mamuli o ko lakou mau manao hoomana a ma o ko lakou kue lunaikehala he maikai ole ia mau hana he puhi ahi ia o ke kino make.
E kokua hoi i na koi poho i ike ia he kupono a i hooia ia hoi, i ulu mai mamuli o na poino a ke ahi no ka hoopio ana i ka mai ahulau hope loa (bubonic.)
E kokua i ka hooponopono a hana hou ana o na kanawai no na laikini a pau e kau nei.
E kokua no makou i ka hoakea ana a me ka hoolaia moakaka pono ia ana o na awa kumoku a pau o ka Teritori.
Ke olelo nei makou, aole i lawa pono ka Papa Ola e ku nei ano a ke koi nei makou e hoopauia kana mau hoolilo ahuai ana i ke dala o ke aupuni. Ke hoomaopopo aku nei makou i ka lehulehu e ike iho i keia mea i hana ia ke emi nei ke kulana o ka Papa Ola ma kona hoolilo ia ana he mea hoohana kalaiaina, a o kana mau hana hoi ke holo awini nei e lilo i kauwa kalaiaina na ka poe e noho nei ma ka mana aupuni.
Ke mahalo nei makou i ka noonoo a me ka manao maikai o na haneri a me na tausani Hawaii ponoi i ae i na hoohanohano o ka hui ana mai me ka Aoao Demokarata, ka aoao nona hoi na kahua kalaiaina e ola mau ana e like me ke ola loihi ana o keia mea he pono civila no ke kanaka, ka aoao hoi nona keia ola ana he ceneturia, nona na kanaka i puai mai i na olelo a o kalaiaina o na kanaka loea nani, nana i hoomalamalama ka aoao o na moolelo o na aupuni kumukanawai o kela poepoe honua, he aoao hoi i kaulana kona moolelo i hala a i oi loa aku hoi i keia mau la, e helu ana hoi iwaena o ka lahui awili Anglo-Saxon; he aoao hoi i punahele i ka puuwai o na kanaka naau haahaa ma na wahi a pau mamuli o kona malama pono ana i na olelo i kukalaia e na Makua Nai Aupuni "Ua hana ia na kanaka a pau me ka like." O keia kekahi o na Aoao Kalaiaina oi kelakela o keia a me na au i hala ke poloai aku nei i na kupa hou o Amerika, na Hawaii Amerika, i ke kuleana e komo mai ma kana papa helu a e komohia pu hoi e noho like me ia a lawe kona manao aloha piha a me kona hoomalu ana. Ke hoike aku nei makou i keia kupa hou e ike mai oia, aole wale i ka hanohano e pahola ia aku nei ia lakou, awa, o ka hana kekahi i ili maluna ona a ana hoi i ale ai i kona one hanau aloha aole e kapae i kela poloai hoaloha piha o ka Aoao Demokarata. Hoike: C. J. McCARTHY, Lunahoomalu. EDMUND H. HART. Kakauolelo.