Ke Aloha Aina, Volume VI, Number 41, 13 ʻOkakopa 1900 — Page 2
This text was transcribed by: | Sandra Clegg |
This work is dedicated to: | Sturmar Ahsing |
KE ALOHA AINA POANO, OKATOBA 1900
NO NA MOHO ELELE,
Ua maopopo lea loa ia kakou @neta wa na inoa o na poe moho mai i kekahi o lakou i elele e holo ai ma ko ka hapanui aoao i ka Ahaolelo Nui ma Amerika Huipuia. E hoomanaoia no hoi he elele leo a kuleana koho ole oia ma na ninau okoa, koe walena oia na mea e pili ana no keia aina, eia nae, he leo hoaini a hoakaka wale akuno kona ke ui ia mai oia, aohe ona kuleana e koho ai ma kekahi ninau a kumuhana paha e pili ana no kakou o nei. Ma keia wahi, walo aku nei makou ia kakou a pau -- e noonoo a e hana kakou me ka akahele loa, o hili hewa auanei hoi kakona pae i kohola ako'ako'a e poino loa ai kakou a pau.
O ka moho elele a ka aoao Repubalika, oia no ka mea hanohano Samuela Paka, ke keiki kiola kipuka ili hoohei hipi o na mauna ekolu o Hawaii, he mea oia na kakou a pau i ike a i maopopo i kona kulana lalawai. Eia nae hoi, aohe no paina kakou i hoopoina nona oia hoi, oia no ke Kuhina o ko na Aina E a Kuhina Laua hope loa o ke alii ka Moiwahine Liliuokalanai i ke au ai o ke kahulihia ana o ke Aupuni Moi kumu o kakou oiwi. Ihea la oia ma ia la hiki ole ke hoopoina ia o Ianuari 17, 1893, i haawi ole ai i ke kauoha, ma kona auo Kuhina Kaua, i ka hopu ia o na poe @@@@@ 18, a i ole ia kipaku aku i ka poe mai o na koa Iuina e malina o ka mokukaua Amerika Bosetona? O ka mea e hoomanao ia nei, iloko oia a me kona mau hoa Ilamuku ma Kalakaua Hale kahi i naka haalulu a i opaipai na au, a e ole ka mea hanohano Akoni Rosa, i make, loaa ai he mea nana e kakau i kana palapala i hoouna ai ia Kuhina Kiwini limanui. Ina na hiki ole iaiai ke hana ia la pehea la hoi e hiki ai la kakou ke hilinai aku iaia i nei wa, me ka hoomaopopo iho e hana aku ana oia i ko kakou pono? Oiai hoi, eia no oia a me koua waiwaikeke paa nei malalo o ka malu o kekahi poe kahu, aole anei hoi ia he mea ma kakou e ike iho ai e hana aku ana ia i ko ia poe pono, a o ko ia, aole loa hoi o ko kakou, kona, poe hoalanui oiw, ana hoi e ui mai mei ia kakou i nei wa.
A o ka moho hoi a ka aoao Kuokoa Home Rula, oia no o R.W. Wilikoki, ka mea i ole he wahi apana hana holopono, he hookahi mea nui iaia, o ka hoopilikia mai ia kakou. Ua ike loa kakou a pau eia oia ke hooikaika nei i ka pono no kana wahine iloko o na Aina Leialii, a ma ia ano hoi,
aole oia e hele ana no kakou, aka no ka hooikaika ana i ka pono o kana wahine, a na like no hoi me kona pono ponoi iho, me ke keehi a kue mai i ka Moiwahine Liliuokalani kuleana a me ko kakoa pu.
E kala no hoi kakou i ikemaka ai i pono no kona noho ana i ka hooikaika kino ponoi o ua wahine nei ana, a he mea hilahila loa hoi ia no kekahi kane kulana naauao e like me ia. Aole no o ia wale, aka, na lauahea ka olelo ia no na hana a kana wahine iaia aku nei i o, he mao hana hoi i ku ole i ka hanohano a me ka mahalo ia, eia nae ina oia e koho ia ana, ua like loa no ia mako kakou holei ana ae ia hiona eka a hoapono me ka hoomaikai aku hoi i ke iuo i hanaia iho mahope nei. Ua makemake anei kakou pela kakou e hoohaahaa a e hoohila hila ia mai ai ma o? ua kupono anei oia e lawe aku i kona kokoolua i mea no kakou e hanohano ai a e haaheo ai ma ona la. ina ua ike ole ia lana iwaena o na poe maikai ma ka aina nei?
E olelo ia mai paha ananei hoi ua kupono ile ko makou hou aku iaia ma o kana wahine la, No keaha mai hoi ka mea i kupono ole ai., olai hoi, i hanohano no ke kane i ko ka wahine laahia a hooponopono, aka hoi, ke lapuwale kahi o laua, ua lapuwale like no laua. Ina he ike rula oia, e like no me kona pai mau i kona paa rule, o ka aina no nei, unuhi ae oia i kona inoa no ke aloalo ana no ia kulana, he kulana hoi i kupono wale no i kekahi mea kuonoono kuokoa nona iho, i akepai ole hoi e imi i kona pono pouoi ihi, aole hoi i ko ka lahui ana e uwalo mai nei e koho aku iaia. Ua nele loa oia me ne kumu kupono a kakou e hilinei aku ai, no ka mea hoi, e noonoo a e hoomaopopo mai kakou, e oi loa aku ana ko kakou pilikia kuloko ina oia ana ke koho io ia e ka lahui, oia hoi, e like me kona nele me ke kulana e ike ia mai ai ma o, pela no auanei hoi kakou e nele ai ka ike a hoomaopopo ia mai maanei e na poe haku hana na lakou na limahana o kakou e hanai nei. Ma keia wahi, ke uwalo aku nei makou ia kakou oiwi a pau -"e nihi ke hele ana i ka uka o Puna."
No ke kolu ihi hoi o na moho, o ko ka poai Demokarata, oia no ko kakou kama'lii Kawananakoa, he ewe a pua oiwiopio no kakou ponoi, ua hilinai makou oia hookahi ka mea i kupono e hele e imi i ka pono no kakou. E like me ka hele kino ponoiana o kona makua alii, ka Moi Kalakaua i aloha ia a loaaa mai ai ka pomaikai no ka aina nei ma o ke Kuikahi Panailike la, i hiki ole hoi ia kakou ke hoole ae i ka oiaio pela no hoi makou e hilinai nei no keia ewe a pua alii hanau o ka aina nei. oia hoi, a loaa mai ana no he pono no kakou iaia, pela ko makou hilinai a paulele maluna ona. Akahi no hoi oia a ui aku i ka lahui, a e ike ia no hoi e hele ana oia nona iho me ke kaukai ile aku na hai e kokua mai. He kanaka opio oia i kuokoa a i kuonoono nona iho, he mea ia i ike maopopo ia nonaia, a he mea maopopo no hoi aole oia e hookaumaha wale mai ana no i ka lahui e noho hune nei. E pono kakou e ike aku iaia, no ka mea hoi, oia kekahi i hoopoino a i hoopilikia loa ia ma o ke kahulihia ana a nele ai oia me kona kuleana i ka nohoalii i hakahaka mamuli o ka make opiopio ana o ka Alii Wohiopio, ke kama'liiwahine Kaiulani. Aole no hoi o ia wale, aka he opio oia i loaa ke hoonaaoao maikai ia, a na maamaalea loa no hoi i na rula o na anaina kiekie, a naauao, a ma ona la no hoi, aole luia e loaa ia kakou a aole no hoi kakou e waia. He malihinioia i keia ano hana pili kalaiaina e palukaia nei me he kuku ana la i ka kapa paupau e kahiko, eia nae hoi, ua nana ile oia ia mea, a ke iwi aku nie hou imua o ka lehulehu no kona hoounauna a hilinai ia mai e hana no ka lahui o lona mau makua alii i hala e aku i ka po. Aole no paha hoi kakou e hewa ke hoouna aku iaia.
Nolaila hoi, e wae kakoume ka akahele a e haawi aku hoi i ko kakou mau koho ana i ko lakou mau koho ana i ko lakou mea, hookahi i kupono a makou hoi e hilinai loa nei, oia no o kama"lii Kawananakoa. Pehea mai kakou? E pono e ho ae na balota nona.
Mai poina i ka hele ae hoolohe i ka haiolelo a na moho o ka Aoao Demokarata.
3rd column
NUI KE OHOHIA IA
HULIAMAHI O HILO I KE DEMOKARATA
Hiki ke Keikialii Kawananakoa i Hilo ma ka Auina la Poakolu, He piha i ike ole ia mamua
Ma na lono i loaa mai nei ia makou mai ke "Kulanakauhale Ua" mai, na hiki ae ka huakai a ke keikialii Kawananakoa me kona mau hoa ukali ma Hilo i ka kora 3 p.m. o ka auwina la Poakolu a noho ma ka Hotele; a aia ke ahiahi oia la i malama ia ai ka Halawai Makaainana Nui ma ka makeke o Hilo. He piha keia i ike mua ole ia ma Hilo. He piha kela i ike mua ole ia ma Hilo. Aohe he Malawai Makaainaoa Nui i malana ia e na aoao kalaiaiha e ae maloko e ehiku makahiki i hala ae nei i oi aku ke ohohia ia elike me keia, ua hoopiha ia kela makekek e na iha ia peia, na wahine a me na keiki, a pela pu hoi me na haole a me na lahui e ae, o ka piha ia pela ko makou lohe mai, ke hele la a hookui ka i'a i ka makaha, pii hoi ke kai a haale i ka lau o ka hau" i ka na mea o ka nui hewahewa o na kanaka ma ia po, kohoia o J.T. Brown i Lunahoomalu no ka halawai.
O ka halolelo mua oia ke keikialii, me ne olelo kanaeae imua o na makaainana i ke kuleana o ka lakou huakai i hiki mai ai me ke kono ana i na makaainana e huli mai ma ka Aoao Demokarata no na kumu kupono i manao ia pela aku. Nui ka mahaloia iloko o na leo hooho a ke anaina Mahope ona o E. K. Lilikalani, e kono ana i ka lahui e nana iluna o ke keikialii, oia no ke lilo i Elele Alii Kiekie na ka lahui i Wasinetona e pono ai, hooho lokahi ia e ke anaina. Mahope one ke Ahi kanana o na Waieha i ka malu o ke ao, Thomas Clark, ke mea nana i hue pau mai ke ino o na hana i hookahuli ia ai o ke aupuni a me ka hiki ole hoi e hilinai ka lahui iluna o ka Aoao Kuokoa Home Rula o loaa ole ko kakou mau healoha me e, he nui na olelo waiwai nohonu i puka mai iaia mai, iloko o na leo huro o ke ohohia nui ia e ke anaina iaia ne ka, hele a holu ka papa kahulihuli o Wailuku nei nakolokolo ka piha i ke kawa o Piikea.
Mahope mai ona ka Hiapaiole o keia mau la o ka Aoao Demokaiaka, John H. Wise, elike no me ka ano o kona inoa haole, ke unubi ia ae i ka olelo Hawaii. He naauao, he akamai, hoi, ahe noeau kana man olelo i ano like aku paha me ka noeau o na poe kalalaina o na aupuni nui o ke ao nei. Ua ume ia aku ke anaina o hoolohe i kana man olelo waiwai nui, no ka pono i ka lahui a me ka aoao ana e kakoo nei.
Ma ko makou lohe mai, iaia nei hoi, kokoke ka e oiolo na pakaukau anai i'a o ua Makeke la o Hilo. Ma ka hope loa oia halawai, na olelo ia, ua hoike mai ke ohohia a me ka lokahi o ka lahui no ka aoao a lakou i hele ami la e kakoo. O keia na mea ano nui i loaa mai la ia makou.
He halawai makaainana nui ke malamala ana e ka Aoao Demokarata moloko o ka hale keaka Onuma ma ke ahiahi Poakahi ae nei ma ka hora 7:30.
OJ.W. Bipikane kekahi e haiolelo ana ma ka Halawai Makaaluana Nui a ka Aoao Demokarata ma ka hale keaka Orpheum i ke ahiahi Poakahi ae nei. Pela mai ko makou lohe.
NA MOHO A KA AOAO KUOKOA
Ma ka noho ana a ka halawai aha elele a ka Aoao Kuokoa Home Rula maloko o ka halepaikau koa ma ka Poakolo nei, no ka wae ana i mau moho Senatoa a me Lunamakaainana no keia mokupuni, ua kohoia iho ia keia mau inoa penei:
Na Senate -- J O Carter, S K Pue, R N Boyd, J K Kauila, D Kanuha a me D Kalauokalani.
Na Lunamakaainana no ka Apana Elima -- J P Makaiuai, Wm. Mossman, George Markham, J K Prendergast, S K Mahoe a me J K Paele.
No ka Apana Eha -- J K Clark, J K Nakookoo, D Kalauokalani Jr., E C Makapolena, M H Kailimai a me J C Quinn.
A o R W Wilikoki no hoi ka elele no Wasinetona.
Ma ia po ana iho na malamaia ae he haiolelo ma ka halepaikau, a ua nui no na poe i hoea ae malaila e hoolohe i na heiolelo oia aoao.
N makou iho, he mau inoa ikaika io paha keia a ia aoao i wae ai, aka, aia ho mae iloko o lakou he mau kanaka e poino ai ka lahui, a ua ikeia hoi ka lakou mau hana i ko lakou wa e noho ana iloko o na makahiki momona i hala aku la, a i keia wa no hoi e nee nei, aka ina nae ua hoololi ae ka Akua ia lakou i poe ano hou, e hana ana no ka pono o ka lahui me ka nana ole aku i ka lilelile o ke dala, mai luna loa mai ia. Na mua aku nae e hoike mai.
KA HOIKE A KA PAPA NANA
O ka hoonohonoho ana a ka Papa Nana o ka mokupuni o Oahu nei i pa Inoa i hoopaa ia no kela a me keia mahele koho ua holopono ia, a penei na hua helu i ikeia:
APANA ELIMA
Mahele Koho Ekahi 148
" " Elua 209
" " Ekolu 175
" " Eha 101
" " Elima 61
" " Eono 282
" " Ehiku 597
" " Ewalu 417
" " Eiwa 395
" " Umi 213
------------
Huina, 2,598
APANA EHA
Mahele Koho Ekahi 446
" " Elua 911
" " Ekolu 323
" " Eha 659
" " Elima 531
" " Eono 199
" " Ehiku 37
--------------
Huina 3,106
Huina no na apana elua, 5704, aka, ala nae he 187 inoa i koa i maopopo ole ko lakou apana koho. Kupanaha no keia mau hana a ka Papa Nana.
O na hoopaapaa pili kalaiaina oia na mea nui e ike mau ia nei i kaia mau la ma na hoina alanui o ke kalanakauhale nei.
Ua heawi ia ae e Miss Alicia Campbell, kekahi o na kaikamahine a Kimo Oua Miliona, he leo himeni solo ma ke anaina pule kakahiaka o Marieokamalu ma ka La Pule nek, a ua Miss Abigail Campbell maluna o ka ogana. He nani kona leo.
.