Ke Aloha Aina, Volume VI, Number 24, 16 June 1900 — HEWA I KA WAI NA KANAKA, HOOKUI KA IA I KA MAKAHA Uwa ka Pihe a Haalele Wale i na Haiolelo a ka Aoao Kuokoa HE MAU TAUSANI I HIKI AE I ka Halawai Makaainana Nui a ka Aoao Kuokoa ma ke Ahiahi Poaono Nei, Iune 9, 1900. [ARTICLE]

HEWA I KA WAI NA KANAKA, HOOKUI KA IA I KA MAKAHA

Uwa ka Pihe a Haalele Wale i na Haiolelo a ka Aoao Kuokoa

HE MAU TAUSANI I HIKI AE

I ka Halawai Makaainana Nui a ka Aoao Kuokoa ma ke Ahiahi Poaono Nei, Iune 9, 1900.

Ma ka hora 8 o ka po Poaono nei, i malama io ia ae ai ka Halawai Makaainana Nui a ka Aoao Kuokoa, a mamua ae o ka hoea ana mai o ka manawa e wehe ia ai o na hana oia po, ua hoopiha ia ae la ke kahua mamua iho o ka hale paikau me na kanaka Hawaii me na haole, na kane, wahine a me na opio, e hoike maopopo mai ana, ua ohohia ko lakou manao e hele mai e hoolohe i na haiolelo oia po. O D. Kalauokalani ka lunahoomalu oia halawai, a ua ku mai oia a hoakaka mai la i ke kumuhana i kahea ia ai keia halawai, e noonoo ana i ke kumuhana kupono e pili ana i ke aupuni a Amerika i haawi mai la no ko Hawaii Pae aina. A mahope o kekahi mau hoakaka ana no ka hoolohe ole ana mai la o Amerika Huipuia i ke koi kumu a ka lahui e hoihoi i ke Aupuni Moi, ua lawe ia mai la ka noonoo koho balota, a malaila hoi ka manaolana hope o ka lahui, me ka hoike pu mai ana, aohe elele e ae a ka lahui e koho ai no ka holo ana aku i ka Ahaolelo o Amerika Huipuia, aka, o R. W. Wilikoki wale no, a ua apono ia e ke anaina me ka lokahi, a mahope o ka pau ana o ka na haiolelo i ohohia nui ia, ua hoolauna mai la oia i ka elele R. W. Wilikoki. Ia wa i ku mai ai o R. W. Wilikoki a hoike mai la penei: E na lede a me na keonimana, na kupa teritori. Owau ka Elele a ka Hui Kalaiaina i hoouna aku ai i Wasinetona, a i kakoo ia hoi e ka lahui, ua haalele iho au ma ka la 25 o Novemaba, maluna o ka mokumahu Coptic, a hoea aku la i Kapalakiko ma ka la1 o Dekemaba, 1899. Mailaila ua holo aku au no ka akau no ka huipu ana me Caypless ma Seattle, ua hoomaka maua i ka hana malaila no na mea e pili ana no ka hoihoi Aupuni Moi, a ua loaa ia maua he kakoo ana malaila mai ka nupepa Times mai, aka, i ko maua hiki ana ma Kikako, ilaila hoole ia mai aohe wahi pono i

koe, no ka mea, puka ka olelo hooholo a Nulana, ua paa ia. Hiki maua i Wasinetona i ka la 31 o Dekemaba, a i ka la hapenuia ae hui me ka Moiwahine a launa aloha me Ia. Malaila ua hele aku maua i na nupepa oia wahi, ua hoole ia mai, aohe pono i koe, ua iho aku oia no ka wa mau loa, no na hewa i hana ia mai. I ka ike ana aohe wahi pono malaila, ua holo maua i Nu Ioka, aka, ua hele pu no ma ia wahi, a ua a'o ia mai aia iloko o ka Hale Ahaolelo ka pono. I ka maopopo loa ana, aohe hoihoi Moi i koe, ua hooholo iho la e hooikaika ma ka ae ia ana mai e loaa ka pono koho balota i ka lahui Hawaii, ua hele aku la au imua o ke Komite Teritori, ma ka la22 o Ianuali, o Knox ka lunahoomalu, he hoakula no Hakawela, komo au iloko o laila, a ike aku la i na hana hoohaika mana koho a ke Komisina Hawaii i hana ai, oia hoi, aole e loaa ka mana koho i kekahi mea e loaa ole iaia he ana waiwai o $600, a o ka manao o keia no ka hoonele i na Hawaii, i ka mana koho ole, a o poe waiwai wale no ke loaa ka mana koho. I ke komo mua ana o ka Bila Hawaii iloko o ke Senate, aole au malaila. Ua lawe ia mai keia bila i ka hale olelo, a ua nui ka paio i hanaia, a na Moon o Tenesi i lawe mai ka olelo hooholo e hoopau ana i ke ana waiwai, a ua apono ia. Mamuli o keia hoololi, ua lawe hou ia aku la ia i ke Senate. Ua nui ka'u mau hooikaika ana me ke komo aku iloko o na Senatoa i ke ao a me ka po, e hooikeike ana i na hana hoohaiki i hanaia aku i na Hawaii. Ua nui ko Cullum a me Mogana hooikaika ana e hoomau ia keia kanawai, aka, ua haule nae a loaa ka eo ia kakou. O kekahi mea a'u i hooikaika ai, oia ka hoopau ia ana o kekahi e olelo ana, e ukuia na auhau ma ka la 31 o Maraki o ka makahiki e koho balota ai, me ke kokua ikaika a Petiguru, ua haule keia kumuhana. Ua hoakaka pu aku o Petiguru i ke ano o ka hana ia ana o na poe i uku ole i ko lakou mau auhau ma Hawaii, e hopu ia ana lakou a hoopaa ma ka hale paahao, he mea i hana ole ia e Amerika i kona lahui, a na ia mea i pepehi loa aku i ka bila a Collum. Ma Amerika, he 50 keneta wale no ka uku auhau o kekahi poe, a o

na poe ilihune e like me na poe e hana nei ma kai o ka uwapo, aole o lakou uku auhau. Nolaila e na Hawaii, e ku kakou me he pa pohaku la, a hina hoi i ka wa hookahi, e hooi aku i ko kakou kupaa ana, a e koho i ka Aoao Kuokoa. O ke teritori he elele wale no kona ma ka Hale Ahaolelo, aka nae, he mana kona. O kana mau hoike ana, oia ka ka Peresidena o Amerika e hoolohe mai ai, a he manaolana ko'u iloko o ka manawa pokole e loaa mai ana ia kakou ka Mokuaina (State), a ia wa e nana aku ai kakou i na aoao kalaiaina ikaika o Amerika. Mamaua o ko'u haalele ana aku ia Wasinetona, ua loaa iho la ia'u he mau ao ana mai na hoaloha, e hoi mai a ao aku i na Hawaii e kukulu i Aoao Kuokoa no lakou, a mai kokua hoi i ka aoao Demokarata a i ole i ka Repubalika, no ka mea e hoehaeha ana ia i na hoaloha malaila, oiai, ua kokua like keia mau aoao kalaiaina o Amerika ia kakou. E mau ko kakou kupaa ana me he mea la eia no Liliuokalani ke noho nei ma ke kalaunu. O ka mea aloha i make e waiho i ka noonoo ana nona, aka, e nana aku no mua. E hoomau i ko kakou kupaa ana, a peia wale no e loaa ai ka lanakila. Haawi ia na huro. Maanei i hoolauna ia mai ai o James K. Kaulia, a nana i heluhelu mai ke kumuhana a ka Aoao Kuokoa e hooikaika ai no ka pono o ka lahui, a ua aponoia me ke ohohia nui ia. O keia ke kumuhana i hoopukaia ai maloko o KE ALOHA AINA. Ua waiho pu mai oia he wahi haiolelo pokole e hoike ana, i ka noho o ka lahui iloko o na makahiki wi ehiku, aka, ua hala aku la nae ia, a eia ka lahui iloko o na makahiki momona e hele nei, me ka hoakaka pu mai, ua kukulu mua ia ae nei he elua mau aoao kalaiaina, oia ke Demokarata a me ka Repubalika, aka, o na poe no nae o loko oia mau aoao, oia no na poe hoohui aina. "E pepehi i ka moo," wahi ana i hooho mai ai. O ka haiolelo hope oia po, oia o John Wise, a nana i haawi mai i kekahi haiolelo mikioi loa ma ka olelo Enelani, e kue ana i na olelo hakuepa a kekahi poe haole manao ino e olelo nei, he poe kue haole na Hawaii, wahi ana: Ua kapa ia makou he poe kue haole (anti-whites), aka, e nana aku kakou, ina he ekolu mau Hawaii palupalu e hanai moa ana, a

e kanu ana hoi he mau wahi pue uala, i ka wa e hoea aku ai o kekahi ili keokeo malaila, aole e nele e kii ana lakou e pepehi he wahi moa me ka hue ana i na pue uala nana. E na keonimana e nana aku i hope i ka wa e hoea aku ai kekahi haole ma ka home o ka Hawaii, e haawi ana oia i kona wahi moe no ka haole, me ka moe aku iluna o ka papahele. I ka makahiki 1820, ua hoea mai he mau misionari kakaikahi a alakai aku la i na Hawaii no lakou ka huina lahui he 200,000, aka, aole nae lakou i kue aku i na haole. I ka 1890, ua koho ia na Alii o ka Ahaolelo he 9 haole a me 8 kanaka, e hoike maopopo mai ana aohe mau manao kue o na Hawaii no ka haole, aka, i ka hoea ana mai nae i ka 1893, i ka wa a na haole i lawe ae ai i ka mana hookele o ke aupuni, ua kipaku aku la na haole i na Hawaii mailoko aku o ka oihana aupuni, a hoonoho mai la i ko lakou mau ohana malaila, no ka ai ana i ka momona o ke aupuni. Mai ka 1893, o na haole e hoea mai ana iloko o ka manawa pokole e ku ana ko lakou mau hale nani, me na kaa nani e kalaiwa ia ana e na kahu kaa, mai hea ko lakou waiwai i hoea mai ai, mai Hawaii ae nei no. Ke hooiaio aku nei au, he hoaloha na Hawaii a pau no na haole e hana aloha mai ana ia lakou, a aole hoi lakou e hoopoina aku ia poe a e ike ia aku ana no he mau haole no kekahi e holo balota pu ana ma ka aoao o ka lahui. Aole i kue aku na Hawaii i na haole, elike ia me na haole i hoouna aku ai i kekahi poe malalo o ka lilo o ka waihona o ke aupuni no Wasinetona, no ka hoopilikia ana i na Hawaii. Aole loa makou e hookau aku ana i uku panai no na poe hana ino wale mai, aka, na na Lani no ia e haawi mai i kana uku hoopai kupono. Ina he moa wiwi kai hoopakele ia mai kahi pauahi o Kina taona mai, a e hoololiia na dala a pau o ka waihona i mau hua kulina, a hanai aku iaia aole no e loaa ana iaia ka momona, pela no na haole. Mahope o keia haiolelo i hookuu ia ai na hana iloko o leo huro, a hoi aku la na poe a pau me ke ohohia nui. Ke hauoli nei makou mamuli o ko makou ike ana aku ua hoopiha ia keia kahua holookoa e na Hawaii, e hoike maopopo aku ana i na aoao kalaiaina e ae, eia ka lahui Hawaii makee alii a aloha aina ke kupaa nei he hookahi aoao me ka manao ole, a ua lilo ia i mea e hookumu aku ana i ka weli iloko o ko lakou mau houpo.