Ke Aloha Aina, Volume VI, Number 11, 17 March 1900 — Page 8
This text was transcribed by: | Hunter |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
KE ALOHA AINA
POAONO, MARAKI 17 1800
HE KAAO HAWAII
NO
HAINAKOLO
Ka Ui Nohea i Waipio. Ke Kaikamahine Nana i Wawahi@ na Pani Pua o Kuahel@ni.
Ia wa i pi@ mai ai ka makau i na wahine opio ia Hainakolo a me Luukia, a moe iho la laua ilalo. A @a keia wahi i ku ae ai o Keauka e kahea i ka ino hakaka o Kuaika@aakama, he paha hoala no ua alii nei, oiai, oia e kaa ana no ilalo o ka lepo.
E ala, e ala, e ala oe e Kuaikauaakama.
Ka boa paio o na kupua.
Ka muupuna ai kanaka a Kuwahailo
Hakaka @ku i Nuumealani,
Hee ka pilik@a ka pilialo,
Hee aku la o Moanalihaikawaokele,
Eia ko kino Nakoloilani,
Ia oe kulai'na o Niuloawaihiki,
Ke kupua i mole i ka hohonu,
O oe ke kpua ka eu o ke koa,
O Kaualoa ke kupua i koe ia oe,
Popoi ke kai a Kahinaulii hue ko ikaika,
Hahai oe i ka iiwi o Halulukalani,
Ka manu alii ka makua o ka la,
I nonoke olua me Waukelenuisi@u
He akua ia aoie e na @i,
Ua na ko lili ko inaina,
Eia maua ou pokii,
Ma Halalaualiialono ko ku@ana,
Hoounu ia mai maua ia oe,
O kahi pokii olulo wa@ o kakou,
Ke alanui ia i hele mai ai,
Mai ke kai ul@ a ke kai kea,
Mai ko k@i a Kane ke akua nui,
Loaa oe i ke ai kea o Kuauli e,
E ala, e ala, e kalani e, e ala,
Ala kulani me ka malama iluna,
Ala ke alii o Ku@ik@uaakama,
Ke alii o Kaibelani e, e ala,
Eia maua ou pokii e, e ala.
I ka hooki ana @w o Keauka i kana mele hoala, u@ @la @e la o Kuaikauuakame, a hun@ ibo la me na poki@, hoolalae aku nei oia e hookani ia na pahu kapu, keni mua o Omaokuululu, he pahu akua i@ @ ke alii k@una Haimobaiakua i hookani wai ia pahu puha@o@ mai la ka pahu o Pakaala ia Hauhiai@oku he @ no ia, a olowalu like mai la @a plaiu mai o a o.
Hoi aku la na alii @o loko o ka hale uwe ae nei @akou, a aia bu@ka wak@ o na mea a pau malu@ o na malihini i ka like o ka lakou ai me Hainakolo.
Ke hoomakaukau i@ nei na mea ai e lawa ai na malihi@i me @ kamaaina. a @oko o ka manawa pakole ua makaukau @ l@ ua mea a pau. Oia paba keia wahi mele kaulana.
Aohe wahi hemaema iki @a Pelehuna,
Ua huhui aka la o Koholalele,
O ka lahui ia o ka welo ana ia Waiehu,
Paina iho la na alii me na makaainana, a ia wa i kahea mai ai o Kuaikauaakama i na mea a p@u.
Auhea oukou e o'u mau makaainana, na hoea mai @a na la no k@ou e kaumaha ai. E hookuu aku ana ana au i ka milimili a kakou e ika na makainana; eia kona k@ ua hiki mai, aole hiki ia'u ke paa iaia, no ka mea, ua lilo oia i ke kupuna kane o makou ia Kuwahailo o kana kane no o Keani@ulaokalani, he kaikunane no, ua hoopaa mua ia no laua.
Ua hoonanea iho la na mea a pau a liuliu wale olelo @ku la o Keaumiki, i kii @i la maua ma ke kauoha a kuaana i ke kaikamahine a kakou, a Hululaua@iialono, no ka mea, ua hoea ae no ke kupunakane o Kuwaihailo, a hoike aia ka waine i Kuauli, aole e kii mai i na wahine e ae.
Ua hoomau mai oia, au olelo mai o Kuwaihailo, e hoohui ia na moopuna ma Kuaihalani, e moe kaikunana a k@k@ahine no.
Ua loihi no na la o ka noho ana o Keaumiki, no ka aua o Hinaaiulunui me ke kane, ma muli no o ka manao aloha o na mkaua kalia o ko laua ike hope ana keia ia ke keiki.
Ua hele mai na alii a me na makaainana e ike ia Hainakolo, a ua pii mohala ae la kona ui, no ko Keaumiki ake loa no e ike ina paha ua like no ka ui o kei mau opio, ua wehe malu ae la oia i ka laua opuu maia, a ua like io no ko laua ui.
Ua hanau hou no ke aliiwahine he kaikamahine, a ua k@paia kona iona o Mailehaiwale, elua Maile i keia wa a ko lakou hanau mua e hoomakakukau nei no ka kele ana aku i kahi maopopo ole, ua olelo ae ke kahuna o Anini, he ehiku keiki a ke ahi wahine e hanau ana he mau kaikamahine wale no n@e.
O Manaakuakama ke alii, ua noi aku oia i kane na Luukia, kana @anai, ya ae mai o Kaumiki, he nui no na keiki ma Kuaihelani, he ohana no no Keainiu@aokalani ma o @ makua la,
E hoi au a ina e ae ia mai ana e hiki hou mai ana no au, wahi a Keaka.
K@uoha ae lu o Manaakuakama @e alii, e kukulu ia i halae hui no alii @e na makaainana e noho ai a hiki i ka wa o ka lakou lei e haalele mai ai.
O Aikanaka ke poo o na alii, a o Kahol@lii hoi ho na makaainana, ua pulama ia na mea apau, a iloko o ka manawa pokole ua p@ iho la he elima hale nui no na makaainana, a he elua hale no na alii, ka'ua ia ka puaa na na aliikane, a o ka ilio na alii wahine.
I ka wai i mak@ukau ai na mea a pau, ua lawe mai la na puuku alii me na makainana i na mea ai, au lako au hiki ke noho ia m@l@ila no hooka@i mahina me na pule.
Ua hoala ia na lealea kahiko, ka l@ba. ka laau pili ke konane, ke puhehenene, ke ka@o, ke oli, ka ipu hoehoe, ka pu la'i, k@ hok@kio ohe hookani ihu, hula ka ekeeke, ka laau ka@ La@ palau, ka oo ihe, ka hakoakua, hakaka, hookani p@i@u@ piipii laao, moe aku moe inai kaili aku a kali mai.
O keia na lealea a Manaakuakama i kauoha ai e hana ia kekahi manewanewa nui e kmo pu a alii me na kaukaualii ma keia lealea manewamewa koe n@e o Hainakolo a me L@ukia.
Eia ka'u kanawai aloha lei ali a me o'u mau haku oia hoi o Kuaikauaakama @ me Hin@aiulunui, 'e lealea na mea a pau, e hana a pau popo ka lealea e hookuu i ke kina i kea akea. a o ke alii e lealea ole ana e hoonele ia no oia i kona mauwaiwai, aole oua ili aina, mai huhu ka wahine i ke kane, a o ke kane i ka wahine.
O Aikakanka ka luna nui, o Kaho loalii kona bu@e, he holua, he @o ihe na lea lea mua, mahope @ a lea lea e ae. Ke k nei ka makena o n@ alirr,a o ka oi lou aku o Hinaaiulunui, kuu kona wahi hila@ila, a no elua anahulu kona @uaua ana.
Ke kumu kena nei na alii, a ia wa ia ike aku ai o Keaumili ia Kuaihelani, na hele mai la ka pae opua a hakumakuma, me he ino nui la e lalapa ana ka @wila i ka lewa nui a anuunuu, a ia manawa i kauaenae aku ai o Keaumiki.
hanupanupa ka lani e,
Hanupanupa ka lani,
Hanupaka ka lani e owewehi ke ao
Owewehi ana ka @naka o Kahokuimoimo.
Kuku pono ka likili@ o Piilani,
Oiliilii ana ka maka o ka Uwila,
Hulili ana i Kuaihelani,
O ka puahiohio iloko o Ikua,
K makani kaupua i ka moana,
Na pokii ale ou e poi nei,
P@p@ ke kai@li kaikea,
He kai koo k@a hoa olelo,
Olelo wau ia oe e Kaholoaliialono,
Eia ko kuko ua loaa ia'u,,
Hainakolo o Nakoloilani,
Ke kupu hehi i ko kapu la e,
E hehiku ia ana ke kapu e.
Hookanikani ka pihe o ka hale o na alii, eia ka @e lealea oo ihe, o Kamaualii a me Palepale na koa e oo nei, he peahi lau u@u k@ mea na na e pule ku ihe laumeki, u hele a oi aka, he mea ole @ae ia i kela mau keiki aloalo luau @aka ike, a uw@e ia ka pie i ke akawai o ua @au k@ nei.
Ua hoomau ia na ha@a ma@ewa@ewa a na alii a me @a makaainana a hala na anahulu hookahi kauna o ke koko@no @ i k@ @hu @o@. ka mamaw@ hoi o Hainakolo a @ ai @ai ko@ one o@ aku @o ke ao kalelewa o ka aina huna o Kuaihelani.
Aka, he hookahi wale no nea e kaua iki ai oia no ke aloha o ka makuahine o Hainakolo. oiai, ke lilo loa aku kai i ka ulala i ke aloha ke iki, a hala ae la ekolu anahulu aole komo ai, au e@i kona helehelena nani a kow na laau o ka iwi, a @a uwe hou aku na makaainana me na alii ia Hinaaiulunui.
Nana iho la o Keaumiki a me Keauka e poino ana ke kuleana a ko lakou hanau mua, au noonoo akahele iho la lakou me Kuaikauaakama, e lawe pu ia o Hinaaiulunui o ka maluhia o ka wahine a lakou na ke akua e malamaia ma ka aina malihini, na Keaumiki e kiei paa i kona lauhin a nana no e hoihoi mi i ka wa e mahia ai kona aloha keiki.
Ua holo ia lakou, a ua waiho ia aku la ka olelo i na a@i ia Manaaku akama, ia Kamak@akama, ia Aniani me Anianikukalanin@a@ku. o na alii nui no ia o ka aina, ua holo keia iwaena o lakou e ae ana e hle pu no Hinaaiulunui me Hainakolo kana lei mae ole.
O Hainakolo ka ui nana e wawahi aku na pani paa o Kuaihelani me kona wahi kapu @a noa i ka u@ pa uni ia kona nani me ka pakui ole ia aku e kekahi ui, o Keaniniulaokalani wale no kona hoa kaunu e like ai.
Ua like no a like la,
Me ke kalukalu a o Puna la,
Na Puna kahi makani la,
Hakuia mai a e loko la,
E waiho aku ka olelo i na alii malalo aku o kakou a me na makaainana i mea e laelae ai ka hele ana a ke ahiwahine a me ka milimili a kakou, wahi a Kuaikauaakama i pane mai ai. A au waiho ia aku la ka olelo i na alii a me na makaainana a pau.
He eha mau po o ka Orphe@ e paani ai i keia pule, oia na po Poalua, Poaha, Poalima a me Poaono.
HE MAU PA KALE KUAI ME NA HALE MALUNA.
Eia ma Ewa iho o ka ua holo kaa he@he@ wawae o Kewalo, ma ke aianui Hukake, Hust@ st, a me ke kahi makai o Alanui Ju@e Cooke st, ma alanui Hukake he mau p@ ha le me na hale o luna n@ ke kum@ kuai haahaa loa he kokoke loa i ke kaa haoaumi o alanui M@i a me alalnui Hema.
1 Pa Hale ma ke kahi o ke alalnui Hukake, Hustace st, @ ka aoao mauka kumukuai $1200
2 Pa Hale ma Ewa iho o ka pa @ e p@ pu la au ma alanui Hukake kumukuai $1050.
3 Ma ke kihi makai o ke alanui Kuke ma alanui Hukake, kumukuai $1600.
4 Pa Hale pili pu keia me ka na@kuai maluna ma ka aoao makai iho o ke alanui Kuke, kumukuai $1050.
5 Pa Hale e @ pu ana me ka pa holo k@ heihei wawae o ke alo ma alanui Hukake. kumukuai $1100
E ninau ia P. E. @. Str@ ma uka @ @ @ hale @ @ @ ka @ hana @ @ ma alanui B@ a i ole @ @ @ @ @ Ke ALOHA AINA