Ke Aloha Aina, Volume VI, Number 6, 10 February 1900 — Page 3
| This text was transcribed by: | Maggie Butterfield |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
KE ALOHA AINA
POAONO, FEBERUARI 10, 1900
HE LETA AMI AMERIKA MAI
(Maika Hon. R. W. Wilikoki mai.)
Wahington D c. Jan. 27,, 1900
I ka aupepa KE ALOHA AINA,
Aloha Nui:-
Eia no maua ke hooikaika nei i ka pono o ka lahui. Ua hai mua aku nei au, o ka make o keia bila ka mea e loaa ai he pono no ka lahui. Ua hoouna aku au ia oukou i ke kope o ka bila a Collum i hooponopono ia e ke komite o ka Hale Senate; ma ia bila aohe ponoe loaa i na Hawaii ua hoohaiki ia. O ka olelo aku i ke Aupuni Moi i keia poe ua like me ka olelo ana aku i ka Aha Senate o Farani e hoinoi mai i ko laila Moi.
O ke alanui a Caypless he maikai, aka, auhea na kokua e hiki ai e hoao, aka, ke hooikaika nei no, a keia pule ae makaukau na kukui uwila no ka hooleleaka ana i na kii o Hawaii. Mamuli o ke ao o ko kakou mau hoaloha, (oia ka poe Demokarata me kahi poe kakaikahi o ka aoao Repubalika,) ua ao mai e hele maua e haiolelo imua o na komite maluna o na teritori, ke komite hoi iaia ka noonoo o ka bila a Hitt i like no me ka bila a Collum.
I ka Poalua nei (la 22) ka haiolelo au imua oia konmite no ka hoololi ana i ka bila ma ke ka pae ana i ke ana waewai me kahi o ka bila e loaa ai he pono no na Hawaii.
O Hatawela a me Kamika na haiolelo mahope o’u e kakoo ana e kooholo ia ao ka bila elike me ia. Ma ka Poaholu nei, haiolelo ikaika loa o Caypless, e kee loa ana i na mikauele, a o kakoo ana i ka’u haiolelo, a pela no hoi me Moreno. Aohe o’u makemake e pai ia’u, aka, eia na olelo a kekahi hoa o ke komite imea o Moreno ma a owau no kekahi malaila, a he Repubalika ua kanaka ala penei:
“He mau manao ikaika loa ka Mr. Wilikoki i waiho mai ai imua o ke komite, aole a’u Hawaii i ike mua ai a oia nei wale no. Ua hoike ia mai ia makoo he kanaka hookahuli aupuni a ano hookaunele oia, aka, i kona wa nae i haiolelo mai ai na hooholo iho la ko’u lunaikehala, aole oia he kanaka hookahuia aupuni, aka, ke kanaka e makemake ana e loaa ke kaulike.
“Ua hoomau kou mai oia. O Hakawela he kawaliwali loa kana mau hoakaka ana. O Little ua hauaino wale aku oia ia hai. No Kamika ua haua oia no kona aoao me ka maikai. Nolaila, e hana kakou i kekahi mea no na Hawaii.
Mamua o ka halawai ana o ke Komite inehinei, na kamailio mai kekahi mau hoa ia’u e kokua ana lakou i na Hawaii elike me ka’u noi. Eia ke lakou hana:
1.-- Ua kapae loa ia ke ana waiwai no ka poe koho i Senate.
2.-- O na Hawaii a pau e lilo i Kupa Amerika (Citizen) i ka wa e lawe ai i ka hoohiki kumukanawai o Amerika Hoipuia.
2.-- O na Hawaii Kupa Amerika i uku hookahi dala auhau kino (aole elima elike me mamua) a i ike i ka heluhelu me ke kakaa i ka olelo Enelani, a i ole i ka olelo Hawaii, na kupono oia i ke koko ana i ke Senatoa me ka Lunamakaainana. Aia ka ka mana nui i ke Senate.
O na hololi ano nui koa keia i loaa i na Hawaii, a eo nui hoi, nolaila, o kela bila a Collum ua weluwelu, a aia a pau ka hoike a ke Komite ma ka bila i hookomoia keia mau hoololi, alaila, hoouoa aku au i kope, alaila, hookoku iho me ka bila a Collum.
Ioa aole maua i anei aole e loaa keia mau hoololi ana, oiai, ua hoopihapiha ia ko onei poe he hookae kakou i ka Amerika. No ka waepahe o ka’u haiolelo meika pilikino ole ke kkumu nana i hoololi i keia poe e aloha ia kakou. Na Caypless ka haiolelo oolea, e wela ai ka hao, ua hiki no iaia ke pahu he Amerika oia, aole e hiki ke hoololi ia he hookae.
E hai aku no au he hookahi mahina mai keia la aku holo loa keia bila. E ku ana no ko kakou poe hoaloha oia ka poe Demokarata e pokepoke hou iho ana a nui loa ka pono ia kakou. Ua hai mai lakou i ka uluhua i ka i aio mau i na mea i hala. Ina maua i hiki mai mamua o ka hooholoia ana o ka olelo hooholo a Newland, ina ia na ikaika ka paio ana.
O ko Caypless manao no, ina no e holo keia kanawai, alaila, e hele no maua e hoikeike i na kii hooleleaka i mea e waiho wale ai na hana hewa a Amerika. Eia no au i ua ahiahi a pau i kahi o ka Moiwahine, he maikai no Kona ola kino.
Mailuna mai no keia lanakila ana o ua Elele a ka Lahui imua o aa Elele Dala Nui a ke Aupuni.
Me ke aloha ia oukou a pau.
Owau no,
R. W. WILIKOKI
Ke kakeie nei oa kaa aio mea ke alanui Muliwai, ahea hoi kakele pololei ia ma ko alanui Moi a hoea i ke alanui Nuuanu.
Ma ka hora 3 p.m. o ka Poaha nei i manele ia aku ai ke kino wailua o Mrs. Kaumana Eilimana no ka ihoa o Maemae, a ua ukali ia aku kona huekai hope e kana mau kaikamahine, ua huoona ka ohau a me ka lehulehu o na hoaloha.
NA KUMU KUE A KO HILO I KA PAPA OLA
KE ALOHA AINA,
E Aloha Kaua:-
Ma kei e ike mai ai oukou, eia no makou iloko o na manao pioo no na hana hoopuu kahua a ka Papa Ola o Honolulu e hana mai nei ia makou. Ke papa aku nei i na moku aole e lawe mai i ka ukana, ke hoouna hoonaaikola mai nei no ko Honolulu i na ukana, a hoolele ae la ma Kawaihae, Honoipu, Kona a me Kau.
Ua hui pokole iho nei makou i kakahiaka, a na kohoia he mau komite e uwea olelo aku i na Luna Nui o na mahiko a puni keia mokupuni, e komo pu mai lakou me Hilo nei, e hoouna aku i moku e kii laiki ma na Koolau o Oahu, a e hoike aku hoi me ka manao lokahi i kela Papa Ola, noki ka hoouna hou ana mai i na moku mai ke awa mai o Honolulu.
Ua ae mai nei na Luna Nui a pau o ko Hamakua mau mahiko a me kekahi hapa o Kau, a o ko Kohala e hoike mai ana lakou i ka ia apopo.
Apopo, hora 7:30 p. m. e malama ia ana he halawai makaainana ma ka Hale Hookolokolo, a e wae ia ana paha he mau komite e kaapuni i keia mokupuni, e hoeueu i na kanaka o na lahui like ole e makaala, a e pale aku i ka hoopae ia ana mai o kahi ukaua ma keia mokupuni.
Ua makaukau ke poe lehulehu e ku me ka makaukau a kipaku loa uku i ua moku e hoao mai ana e ku ma kekahi o na awa o Hawaii, a ina e hoopaakiki mai, alaila, e hana io ana ka haole. Aia nae i ka la apopo e maopo po loa ai keia mea, a ina nae oe e lohe aku ana, ua hoea aku he mokuahi kii laiki ma ka huli Koolau, alaila, manao iho oe ua holopono na mea a pau.
Heaha no la hoi keia hana hoonaaikola a ka Papa Ola e ha na mai nei. Aole anei he kuluana ko makou e hoao e hoopakele i ko makou mokupuni mai ka holapu ana mai a keia kupuino? Eia kekahi, ina e hoea io ana keia ma’i luku i keia mokupuni, o oi loa ana ko makou pilikia, oiai me ko oukou lako ao i na Kauka ka lana ikaika o ke aupuni na poe waiwai malaila, eia nau ua hiki ole iho la no i ko Honolulu ke hoemi aku, a pehea la makou he uuku na kauka, aole he nai o ka lako, a he hemahema i na koa ole e hoomalu aku ai i na Kepani a me na Pake o na mahiko a ina a puka aua iwaena o na makiko, e auhee ana keia poe lima hana io a io a hoolaha aku mao a mao. Nolaila, o ko makou palekana, o ke oki akuk la Honolulu ma na auo a pau, a e loaa ana no ia Hilo nei na kokua mai Kaleponi mai. A e lilo paha ia i mea kokua aku ia Honolulu ma ka hoolako ana aku i kona nele, e pau pu no anei kakou a pau i ka hookae ia e Kapalakiko? No ka pono o ko’u mau hoa Hawaii, ua makaukau pu au e komo pu me na hoa e ae a kipaku aku i na ukana e hoopae ia mai aua ina keia mokupuni. Heaha la na wahi dala imua o ke ola o ke kanaka?
O ke aloha no ko ka Lunahooponopono me na keiki o ke Keena.
KAOHOLEHUAOHAILI,
Hilo, Ianuari 29, 1900.
KA PONO KOHO AKEA NO NA POE HAWAII
KE HOOIKAIKA LA O LOIO EDGAR CAYPLESS.
He Hoopii Kue Kana i ka Mana Hooponopono Aupuni o Dole Ma Imua o ke Komite.
(Mai ka Washington Post mai)
Ua hoomau ia ka hoolohe ia ana o ka Bila Kanawai Hawaii i nehinei imua o ke Komite o ka Hale o na Teritori. O Mr. E. Caypless o Honolulu, ua ka mailio mai oia ma ka aoao kue loa i ka bila ma ke kahua o ke ana waiwai, ka mea naua i hoonele i na Hawaii i ka mana koho h@@@.
Ua kue ikaika mai oia i ka mana hooponopono aupuni o Dole, me ka hooia pu mai aia he $11,000 o ka waihona o Amerika Huipaia i lawe ia ae e lakou, no na hoolilo e na poe i hele mai ianei ma ka aoao o ke aupuni, no ka hoopaa ana i kanawai e kaupale loa ana i na Hawaii.
O Mr. Hakawela, ka Elele Kkuikawa o ke aupuni Hawaii, kai hookuikui olelo me no na mea i kamailio ia aka, aole nae i hoihoi hou mai o Mr. Caypless i kana mea i kamailio ai. Ua hooia maoii ne no oia, o ka maua au puui o Hawaii i keia wa, aole ia i kupono no ka rula ana i na kanaka Hawaii, a pela lakou i La mai ai ke aho no keia aupuni e malama aku ia lukou.
Ma o Dorika i hoihoi ia mai ai ke kino make o Mrs. Kaumaua Wilimane mai Kapalakiko mai.
Ua loaa mai ia makou he lohe ua hoopoino ia kekahi mau noho nani a me na buke himeni o ka luakini o Kawalahao o na poe i hoomalula iho nei malaila Minamina wale.
KE MANAO HOAKAKA.
Mamuli o ka pohihihi o kahi poe o kekahi mau whai e ae o Molokai, ua hiki mai la kekahi
mau leta ninau ianei no ka mea e pili ana i ka anhau o ka pena i hoemi ia i kekahi poe olaila.
Nolaila, ke makemake nei au o 1 ka hapa hope o ka M. H. 1896, i hoomaka ai au e komo
hana, a ia manawa ua ike iho la au maloko o ka Mr. Nawahi hoke inoa e hoouna ia ai na pena ma na mokupuni a pau, aia he mau haneri ka nui o ka poe lawe nupepa KE ALOHA AINA ewaena o na poe ma’i wale no o Kalaupana a me Kalawao ke hui pu ia na poe ma ka owili pakahi a me ka ope ma ka inoa o ka iakou Luna, ke ike ‘la no hoi au ia wa, o keia poe iloko o na haawina kaumaha o ka ehaeha, aohe walu e ae e loaa ai ka lakou mau wahi kenikeui, koe wale no, mai ko lakou mau ohana aku nei; na lilo nae ka nupepa i keia poe no ino e nuho ana iloko o ka piliala me ka nele i ua pono o ka @@@ lanakila ana i mea manao nui @@@ ia e lakou, a i waena o keia m@@ haneri oia poe lawe nupepa @@@ paha i piha ka napaha o ka poe hookaa ole i ua hapa hope ia o ke M. H. 1896 A i ko’u houmao popo ana ia mea, ua nui ko’u aio na no lakou i ka noonoo ana ae o na wahi kenikeni paha a ho lakou mau ohana e hoomanao aku ai no ko lakou mau wahi ha mahema liilii o ka noho ana ma laila, ua hoolilo ia mai la nae no ka uka ana i na pepa hieuhele a lakou.
Nolaila, i ka hoomaka ana mai o ka M. H. 1897, ka wa i kaa kaa okoa ai ia’u ka mana o ka pena na kakau aku au i ka lakou Luna oia wa e hoike aku i na poe lawe o Kalaupapa a me Kalawaa e hoemi ana au i ka auhau o ka lakou pepa mai ka $2.00 a i ka $1.50 o ka makahiki, e mau ia uku ana pela a hiki i ko’u wa a waiho ai i keia hana no lakou wale no nae ia kule ana ka poe a ka “Paualaau o ka Ehaeha” aole hoi no kahi poe e ae o ka mokupuni o Molokai, a eia no lakou ke hoomau nei i ka uku ana pola malalo o ka lakou Luna Papa hou, Mrs Nellie Waolelo, ka mea a makou e haawi nei i ka mahalo nui no keia lede aleu a me ka huopono pu ma kane ha no.
Me keia wahi hoakaka pokola@@ ana, ke manao nei au ua lawa.
Me ka oiaio,
E. A. NAWAHI
Puuku
O ka nupepa KE ALOHA AINA
Honolulu, Feb. 5, 1900