Ke Aloha Aina, Volume VI, Number 3, 20 January 1900 — Page 2

KE ALOHA AINA

POAONO, IANUARI 20, 1900

 

Ke -Aloha-Aina

 

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa

a ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

P. Kanoa,

Lun i Hoopuka a Hope Lunahooponopono

 

EMMA A. NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA

 

HONOLULU......IAN. 20, 1900

 

                OIAI, o ka leo o ka lehulehu e noho ana maluna oia mokupuni ka mea nui, mai na ilikeokeo a na Hawaii maoli, ua ala like mai lakou a kue i keia hana a ka Papa Ola, me ke kipaku pu i na ukana a lakou nei i apono ai e hoolele ia aku ana no uka o ka aina, me ko lakou nana ole mai, owai ia Papa Ola a lakou e manao mai ai, he poe hooko lakou i ka pono o ka lehulehu.

            No keia kumu, ua hoino ia o Anaru, a na kauoha ia aku e hoopau ia aku no oia mai ka noho Luna Makai Nui ana, ke ae ole oia e hooko i ka makemake okeia poe, aka, holo aku nei no o Kinau a hoi mai i ka Poaono nei oia mau no ka paa o ua Luna Makai la i kana hana, me ka hoole ana mai i ke kauoha i haawi na aku iaia e hana, no ka pono o na poe kalepa a waiwai nui o keia Paeaina.

            No ia kumu, mamuli o ka makou mahuihui lono mai, ua hala aku la ka o Loio Kuhina Kupa no Hilo, ma ke Kinau o a po Poaono nei, mahope iho o kona ku ana mai he mau hora wale no iloko o ke awa o Honolulu nei, no ka hele ana e kuka pu me ke kanaka i hooko i ko ka lehulehu leo, aole mamuli o ka makee i ke dala a me kona noho Luna Aupuni ana, ka mea hoi a kakaou e olelo ae ai, he mau hana hilahila ole maoli no keia. Ke oiaio nae hoi na lono i lawe ia mai e na papuhea makani, ua kipaku io ia mai la no o Kupa, a mai pau pu me Anaru, a mahope o kona aumeume ana no kona pono pae hou ai i kula. Laki no.

 

 

E HOOMAU I KE KUPAA NO KE ALOHA I KA AINA.

            O kela mau olelo ae la maluna oia ua huaolelo kauoha hope loa a ka Peresidena o ke Aloha Aina o ko Hawaii Paeaina, ka mea kaulana, a o ke kanaka Hawaii hookahi hoi i oi aku kona aloha ia e kona lahui, ka Hon. Joseph Nawahi, ke mea i ku ma ka Hoouli o ka moku aupuni o Hawaii, i ulupa ia o na hoalauna i lawe i na haawina o ke kuko a me na hana karaima lokoino, a ua paio oia no ka pono o kona moi, ka lahui, ke aupuni a me ka aina, me ke kupaa, iuli ole, naue ole, a hiki wale i na minute hope loa o kona hanu ana i ke ea honua, a moe aku la i ka moe kau a hooilo ma ka aina malihini a iaia e aneane ana e haalele mai i kana aloha, koa hoapili hoi o ka wahine, oia kana i puana mai ai i kela mau hoaolelo o ka waloh@a ma ke pane ana mai: “Aloha aku i kuu Moiwahiue a me ka lahui a’u i aloha ai, hai aku oe no’u, e hoomau i ke kupaa no ke aloha i ka aina.”

            Ae! Aloha no ia leo kaumaha.

            E kuu lahui aloha mai Hawaii a Niihau, na hala, a ua nalo ko kakou alakai kaulana, aka, o kaua wahi kauoha nuku, a ku no hoi i ka waiohia, eia no ia me kakou, ke kani mau nei no ia iloko o ko kakou puuwai me ka poina ole, a malia paha, ua pio a ua poina i kekahi poe o kakou ia leo kauoha o ko kakou alakai i aloha nui ia. Ina pela, eia ka’u e kauleo haahaa aku nei ia kakou a pau loa, ae ala mai, e ala ae, e ala like, e hapai like, a e eu like mai, a e hana aku i ka hana nui hookahi e pono ai kakou, oiai na pau aku la ka makahiki 1899, ka makahiki hoi i hookumu ia ai kekahi hana mainoino a manaonao loa maoli no hoi, ka mea i ike ole ia ma keia aina a ka maluhia i haiamu ai, no ka hapa keneturia a oi, ka hana hoi i kohu ke hana ia ma na aina pegana.

            A o kekahi no hoi, e ala mai kakou ano, no ka mea, ua piha aku la na makahiki ehiku o ko kakou noho hoomanwanui ana malalo o’na ino he nui, a na hoalauna o kakou i hana mai ai me ka lokoino loa.

            Eia ka manawa e hapai like ai kakou i ka hana haipule mai Hawaii a Kauai a me Niihau. E hana like kakou i keia hana me ka oiaio a meka manaoio. Ua makaukau ke Akua ma Kona aoao mai. A penei Kana oelo ma ia mea.

1.       O na mea a pau o oukou enonoi ai ma ka pule me ke manapio, e loaa no ia ia oukou. Mat. 21:22.

E hoomaha ana ka holo ana o na mokuahi Mauna Loa, Kalau dine a me Kinau no keia mau hana kue a ko Hilo poe.

Ua loaa eke i ka lokowai ma ka hi kokohe i ka hale o mr. C@at Hobron, he bebe make e lana ana iluna o ka iliwai iloko o kekahi eke mauu.

 

HE OIAIO ANEI HOI KEIA?

            I na he oiaio na lono i hoike ia mai ia makou, no na mea e hana ia nei e na kiai o ke aupuni malalo o ke kauoha a ka Papa Ola, alaila, oia kekahi hana powa kiekie loa maluna o na poe e paa ia nei maloko o na apana mai na alanui Maunakea, Kamika, Nuuanu, Pauahi, Kekaulike, Kukui a me Muliwai elike me ia malalo iho nei:

            Eia paha iloko o ka pa luakini o Kaumakapili, a i ole ma na wahi kokoke paha ma ia wahi, ua hana ia he wai hoomaemae, i wahi paha e pili ole ai ka ma’i i ko lakou wa e lawe ia ai no na wahi hoomalu o Kakaako a me Puuhale, aia ma keia wahi, he mau haole kiai o elua a ekolu paha ko lakou mu, aia hohi he hale kahi e wehe i oe i kou mau lole a pau, a me kaa dala, kau uwati, ke komo gula a me na kula pepeiao gula o na wahine, na pine omau a me na lole hoonani o na wahine, i kou wa e wehe ai a waiho o kou ike hope ana ia i kou wehi, a hao aku ia ka Papa Ola i kona mana ma o kela ma’u kiai la, a o ka lole e loaa mai ana ia oe, he lole ia i kupono ole i ka make make o ka poe nona ia mau waiwai, a oia mau aahu, he mea ia i pili ole ia e ka ma’i.

            O ka makou mea menemene loa, oia ka noho mai o keia mau kiai e nana i na wahi huna o na wahine, a o ka oi loa aku, oia na wahine i loaa i ko lakou ma’i mau, ua hiki ole nae ke pale ae i ke kauoha a na kiai me ko lakou mau maka keleawe e nana ana i na wahi huna o keia poe, a mai oi loa aku paha ka pono ina o ka wahine a ka Peresidena o ka Papa Ola kekahi iloko o keia mau wahi e hoomaewaiwa ia nei na wahine Hawaii, heaha la kana olelo hooholo no na kiai e nana ana me ko lakou mau naau i hoopiha ia i ke kuko.

            Manao makou, nui koke kona waha i ka walaau, me kona hoao ana e keakea pu i keia mau hana hoonaiko a i ka maluhia o kana wahine e nana wale ia e keia poe pela no hoi, aole a nei e hiki iaia ke hooki koke i keia mau hana, me ka hookaawale ia aku o keia poe mai ka nana ana i na wahi huna o na kaue a me na wahine, a meka kao wale ana i ko lakou mau waiwai makamae mai ia lakou aku, no ka wa i maopopo ole.

            Ua hoiiike ia ae, o na apana dala i pili i na poe hoomalu, ua haumia lakou, a pela i hiki ole ai i ke dala a keia poe ke lawe pu me lakou, a i ole ia, pahi kukaepele ia paha. Ina he oiaio keia mau olelo, alaila, ua ahona ke puhi ia na ukana Pake a Kepani, a i oe o na poe Iapana me na Pake, ka poe nana kakou i hookomo iloko o ka pilikia e hiki ole nei ia kakou ke alo i keia la.

            A oiai he poe makou e makee aua i ka pono o ka lehulehu, ke nonoi mei makou i na Komite o ka Hui Kokua Manawaiea o na makuahine Hawaii, e hele aku e ninau pono i ka Peresidena o ka Papa Ola, ina paha he oiaio, pela io e hana ia nei ma kahi hoomalu, a o na mea liilii i lawe ia kau mai ke kino o ke kanaka, aia anei ia malalo o kona malu kahi i paa ia ai me ka inoa o ua poe la, nona ua mau waiwai la, a i ka wa hea hoi e hoihoi hou ia mai ai i ka poe nona ua mau waiwai la.

            He hana kupono loa keia na na Ahahui Aloha Aina a me kalaiaina e noonoo ai, a hele koke aku e ninau i na poo o ka oihana ola, ina io ke hana ia nei kakou pela, e aho ia wahi hana o keia mau la o ka pilikia, o ke aloha aina ia a me ke aloha lahui hoi i ku no ke aloha i ka aina i ka nui o ke kanaka, a ina pela, alaila, o ka hana pono ia a na poo o ka hui aloha aina e hana ai, e hoike ana i ka a kee hoa kanaka.

HE HANA PONO KE HOOKAA WALE IA.

            Aohe maa oi aku o ke kahaha o ko makou noonoo, elike nae na hana e lawelawe ia nei iloko o keia mau la e hele nei, e pili ana no na kino make i lawe ia ae a waiho ia iloko o kekahi hale e ku nei maloko o ka pohai hale o Aliiolani Hale, kahi hoi o ke Keena mua o ka Papa Ola i noho ai, a i hoola ia hoi e na Kauka, o ua mau kino wailua la o ua poe la, he mailele ia o ka fiva eleele e hiki ai ke hoopalahalaho aku i kona weliweli i na poe a pau e maalo aku ana ma ia mau wahi.

            O ka makou e kue loa nei ma keia hana, ina he mailele io keia alaila, ke olelo nei makou, aole loa i kupono kela hale no ka waiho ia ana o na kino o keia poe i manaoia he mailele ko lakou, a i ka wa e kaha ia ai ko lakou mau kino me ka hamama o na puka, aia ka lehulehu ke maalo ae la ma ia wahi, me ka hoomaopopo ole, eia ka hana ia nei na hana lole kanaka maloko oia hale, a o na hunahuna ea o ua ma’i la, e lawe ia mai ana e na aheahe makani o ka po, a i ole o ke ao paha, he hooi ana kau ia i ka pilikia o ke ola o ka lehulehu.

            Aole anei e hiki i ka Papa Ola ke imi i wahi kupono no keia poe e waiho ia ai, a i ole, aole anei i oi aku ka pono o ka hoihoi ia ana o ko lakou mau kino makai o Kahakaaulana, kahi hoi e hiki ai ke hoopakele ia ke ola o na mea a pau e maalo ae aua ma ia mau wahi, a oiai hoi, o ua kahua hoahu la e waiho nei na kinom eia ia ke ku nei ma ke kihi o na alanui Moiwahine a me Mililani, a he wahi kokoe loa hei i na hale noho o kekahi poe ma ka aoao makai o ke alanui poe ma ka aoao makai o ke alanui, a ma ka aoao ma Ewa nei o ke alanui Mililani, e hooweliweli aku ana hoi i ka noho ana o na poe ma la wahi, mamuli o ka lawe ia ana aku a kau i e ihu o keia hookalakupua e pahola nei iloko o keia mau la.

            Aohe a makou kamailio no ko ka Papa Ola makee i ke ola o ka lehulehu, aka, o ka makou e kamailio nei e hoomau loa ia aku ana anei kela wahi i kikowaena no ka hoomuu ana i na kino make ma keia wahi me ka hiki ole ke hoololi ia ae i wahi okoa, a ina ua manaoia, he wahi kupono loa keia no ka waiho ana oia mau kino alaila, ua like no ia me koka Papa Ola apono ana e hoopalahalaha ia ka ma’i ma ia mau wahi, a ma ia mau alanui hoi i kupono loa ke paniku ia mai ka hele ana o ka lehulehu, i kumu e hoopakele ia ai na mea a pau.

            No ko ka lehulehu pono ka makou makapeni e kue nei oiai hoi na hoa Kauka o ka Papa Ola e keha ana no ko laou makee i ke ola, eia nae o Puuwaawaa ke ku mai nei mamua o ko lakou alo, e hoike mai ana, aohe ko lakou he aloha io, aole hoi he makee ola, aka, no kela mea nui poepoe maka hoku wale, ka mea e olelo ia nei, oia ke Akua h @ mana ko ka honua a pau.

            Ua ike kakou, ua hookaawale ia ke puhi ia ana o na kino makai o Kahakaaulana, aole hoi ma Ulakoheo he kumu kupono ko ia lawe ia ana, oiai, o kona ea uwahi, he kumu ma’i no ia e hoopililkia ana i na poe hana ma ia mau wahi a pela makou e aku nei e hookaawale koke ia kau na hana hoomanaonao mai na maka kau o na mea a pau.

            Ua lawe ia ae la k@ halekula o Pokukai@ a i wahi haawi laau no ka Papa Ola.

E HOOLOHE I KEIA

            Ke hoike ia aku nei ka lohe i na poe a pau e makemake ana e lawe i ka nupepa KE ALOHA AINA, no kela makahiki hou. O na hookaa dala ana a me na kauoha nupepa, he hoouna pololei ia mai no ia ka Puuku, a ma ona wale no e loaa aku ai na @ikiki hookaa i kakauinoa pohoi ia e ia, a i ole i kona hope pahaa ke kaawale oia i kekahi wahi okoa. Aole kuleana o na kauoha nupepa a me na hookaa dala ana i kekahi mea eo ae. E hoolohe mai i keia, i ole ai o ili na koikoi o ke koi hou ia ana aku maluna o ka mea a kue ana i keia. O na Nuhou, na Kumomauao, na Olelo Hoolaha @ Kanikau a me ua Mele Inoa, e hoouna pololei mai i ka Lunahooponopono.