Ke Aloha Aina, Volume V, Number 47, 25 Nowemapa 1899 — Page 2
This text was transcribed by: | Leahi Kaulia |
This work is dedicated to: | James Keauiluna Kaulia |
KE ALOHA AINA, POAONO, NOVEMABA 25, 1899
Ke - Aloha - Aina
Hookumuia no kaPomaikai o ka Lehulehu, a he Nu pepa na ka Lahui Hawaii.
EDWARD L. LIKE.
Lunahooponopono.
EMMA A. NAWAHI Puuleu o KE ALOHA AINA.
HONOLULU ...NOV. 25, 1899.
HE LONO I LOAA MAI.
(Mai Ka Lahui Hawaii mai)
Ua loaa mai kekahi lono e pili ana no kela kuahaua a Peresidena Makin@le no na aina aupuni o Hawaii nei a keia aupuni i kuai a hoolilo wale aku ai i na poe mea dala. Wahi a ka lono, aia o Hakawela ke hooikaika la ma ka aoao o na poe nana i kuai mai a me keia mana aupuni, e apono mai ka mana aupuni o Amerika Huipuia i na mea a pau a keia aupuni i hoolilo ai a i hoolimalima ai. Ua manao na elele la, Hakawela, e holopono ana no kana mau hana. Nui no ka ike.
“NUI IO NO KA IKE”
Ua ike a na lohe wale no ke kahi poe no ka holo ana aku nei o Loio A. S. Hartwell i Amerika malalo o ka makemake o na poe e noho mana nei maluna o ke aupuni Repubalika Hawaii, a o na kumu nae i wawa wale ia ae, no ka hooikaika aha no ia i ko la kou pono, elike me na lono i wawa wale ia ae i kinohi, aka, mahope nae o ka hoea ana aku i Wasinetona, na poha hou ae la he lono hou, oia hoi na mea e pili ana i na aina aupuni a lakou i kuai ai a hoolimalima loihi hoi mahope mai o ka la i hoohui ia ai o keia mau Paemoku me Amerika, e apono mai ia mau kuai a hoolimalima ana.
Ina he oiaio keia mau lono a ka nupepa Ka Lahui Hawaii i hoike ae nei, a makou hoi e hoike aku nei i ke ano nui o kana mau olelo i hoopuka ae nei i ke akea, alaila, ua maopopo loa, ua hao maoli, a ua hoao maoli no paha ka mana aupuni o keia la, e KA i ka nele loa o ka mana aupuni e ku hou ae ana mahope ona, ina aole i ike e ia keia puka li@ a na poe nei, aka, mahope nae o ko lakou nei hoomaopopo ana, e hele aku ana ka lakou hana i ka naele o Alakai, oia keia hou hewa i Amerika, me ka manao e apono ia mai na hoolilo uhauha ana a lakou mahope iho o ka hoohui ia ana, i whi e papapau ole ai, he aa ko ka ‘ale.
Nui io no ka ike, a iloko no nae oia ike a pubili iho la no, no ka mea, aohe sanana ia mai e Amerika he mauu hilo, a no ia kumu ka haalulu o na a-u, a pau nui aku nei i o e hoomalimali ai, i wahi e pau ai ka ekaeka o keia mau hana o hope nei a lakou i noke iho nei i ke kuekaa a panoa ka aiua.
“NUI KA PILIKIA.”
(Mai Ka Lahui Hawaii mai.)
Wahi a ko makou lohe mai kekahi kamaaina mai o Waihee, Maui, ua nui ko lakou hoopilikia ia e na poe mahiko. Ua lilo ko lakou mau pono ki@la i mea pa-ia wale e ka manao o na poe puni.
Ua kailiia aku kekahi o ko lakou mau pono a me ko lakou mau kuleana paa, oia hoi ka wai, e hiki ai ia lakou ke mahiai i ko lakou mau kuleana; a i keia wa, ke nono nei lakou me na hooha iki ana a na poe mahiai ko; a o ko lakou mau kau papaloi ke wa ho la me ka mahakea, oiai, aohe ka wai ka mea e hiki aku ai ka mahiai ana.
Nolaila, i ka wa a na poe mahiko la e ike mai ai na mahakea ua kaupapaloi o na kuleana liilii o na kamaaina, oia ko lakou wa e kii mai ai o hoolimalima ma ke ano i wahi mahi@i ko. Nana ae la ke kanaka a o ka waiho wale mai no o ka aina, ua ae aku la i ke koi mai a na poe hoomakaulii nei, a o ka lilo aku la no ia me ka uku hoolimalima haahaa loa; oiai aohe poe e ae nana e hoolimalima mai.
O keia iho la ka hopena o na hana a na poe mea dala nui ma na wahi a pau o ke ao nei, aole hoi ma Hwaii wale nei no, aka, ma na aina mamao no kekahi. O keia ke kumu i hapaiia ai kela mau nui e kaulana nei a e kamaiho nui ia nei ka “Akaneke” a me ka hui “Sosaliki” mamuli no no ia o na hana hookeke a pakaha wale a na poe mea dala nui (capitalist).
O keia iho la na la o ka ino a me ka popilikia a makou i hoike mua aku ai.
Ae, nani ka ike ana o ka “Lahui Hawaii & Co.” i ka pilikia o na kamaaina o Waihee, i Maui, mamuli o ka paa ia ana o ka wai ka pono laula hoi o ka lehulehu, e na haku ona mahiko o keia mau la, ka poe hoi nana i hoomahakea aku la i na aina mahiai o ua poe kupa la o Waihee, aole anei na ka poai no a “Lahui Hawaii & Co.” i hana a i kokua pu ai, o lakou no ia e ai humuhumu la ia Maui, a i ole hoi malaila no, aka, ua holopapa ia ano ma na wahi a pau o keia Paeal@a, ka poe hoi a “Lahui Hawaii & Co.” kaena ai, o lakou ka poe nanai e hooulu i ka waiwai iloko nei o ka aina a e hao ana ka kakou me @a kopala me ka nui a makolukolu o ka pomaikai. Eia n@ pomaikai la, ua hoea ae ma Maui, a ke nui nei na waha i ka alala, i ka pilikia o kela poe, aole nau e ka makamaka e hoike ia mea, aka, na makou. Oia nae hoi, o ka hua keia o na hana a ka poe hoohui aina i makemake ai, he awaawa a me ka mulea ma kona hopena. A pela hoi e ike mau ia nei i keia mau la o ka pilikia ka mea i oi aku mamua o ka pomaikai a ke pau ana hoi o ke kuhihewa o na poe la.
MAHAE KA UA I ALAKAI.
Ua lilo i mea hookahaha nui ia e ka noonoo o ka poe maikai ka hoea ana mai o ka mahae ana o na mana hoko elua, mawaena o ka mana hooko o ke aupuni Repubalika Hawaii a me ka Repubalika o Amerika Huipuia, me kekahi mau hana a laua e lawelawe ai, a nona hoi makou e makemake nei e huai pau aku imua o ko makou mau makamaka heluhelu e lewe ana i ka makou pepa, a me ka lahui holookoa aloha aina no a pau o Hawaii.
Mai lawe ole mai makou i keia i mea na makou e kamailio ai, ina he moekahi ka laua mau hana e lawelawe nei iloko o ka aina i keia la, ina la aohe a makou noonoo ana no na mea e hana ia ana, mamuli hoi o ka lilo o ka hana a ke keiki kolohe, i mea hooko ia e kona kahu hanai, aka, no ko makou ike ana, eia no o Hawaii aupuni o keia la, ke hana nei no elike me kona mau la o ka ulu ana ae he aupuni, a he mana aupuni hoi i manao ia, @ona o luna me lalo, o uka me kai, aohe hookalakupua nana e hoonioni i kona ku ana, elike me ka makemake o ka poe nana i kukulu.
Ke olelo nei makou i keia, mamuli o ka ike i na hana i poha ae mawaena o na mana hookoelua, ko Amerika mau Poo Aupuni, oia hoi Peresidena, kona Aha Kuhipa, kue ia Hawaii Aupuni, ma o kona Peresidena la a me ka Aha Kuhina, a i kumu e maopopo ai ka mah@e anao keia mau maua elua, imua o ko makou mau poe heluhelu, a i ike iho ai na oiwi ponoi o ka aina, he mau kumu nui ia nana i hookomo i ka makou makapeni iloko o ke ehuehu me ke kue ana me ka ikaika, a oia iho keia:
1. Ka hoopau wale ia ana o ke kumuhana holo balota.
2. Ka hoopau ia ana o ka hana hoopaa mokuahi a kalepa malalo o ka @ae Hawaii.
3. Ka hoopau ia ana o ke kuai aina aupuni.
Na keia mau kumu ekolu i hoike ia ae la maluua, he mau kumu hoohoka ia no ke aupuni Repubalika Hawaii ia Amerika Repubalika, a nona hoi makou e olelo ae nei, ua mahae ka mua i kona hope ma o ka laua mau hana la. Ua manao na kahu aupuni Hawaii, i ko lakou hoala ana e kulai i ka nohoalii o Hawaii, a i kokua ia no hoi e ko Amerika mana a holopono, e moekahi ana la ka lana mau hana a hiki i ka hopena, oia hoi ka wa i hui iho nei ma ka la 12 o Augate, 1898, a elike hoi me ka olelo hooholo a Newland ka makua o ka hoohui aina, o ka Ahaolelo ana la ka mea nana e rule i ka mana hooponopono aupuni kuloko o Hawaii, a nana hoi e haawi mai i na kanawai no keia Paeaina, a ia wa la e pau ai ko lakou nei mana, a@@, aole nae pela.
I ko lakou nei wa i kahea kuahana koho balota ai, me ka hoohiki pu malalo o ka Repubalika Hawaii a me Amerika, na ike ka Peresidena o Amerika, he hana hoopilikia wale no keia i ka lahui Hawaii i Amerika ae la ma ka olelo hooholo hoohui aupuni, na lilo ae la ka mana hooko o ka Repubalika i mea ole, a ua ike hoi makou, aohe he koho balota Senate a Lunamakaainana i hana ia mai kela papa ia ana mai e ko Amerika mana hooko, a lakou nei hoi i upu ai i kinohi lea, he hookahi ana wai o ka like, eia ka e pukaina ia mai ana lakou nei.
O ka lua o ka mahae hou ana o keia mana hooko, oia na mea e pili ana i ka hoopaa ia ana o na mokuahi e holo ana malalo o kekahi hae okoa, a i hoololi ia hoi e ko lakou nei ike, e hoopaa ia ko lakou mau moku malalo o ka hae Hawaii i komo maalahi aku ka lakou mau waiwai kalepa ma na awa o Amerika me ke dute ole ia, oia hoi, ke kopaa a waiwai e ae paha, aka, ua ike e ia mai la no nae keia mu ai laau a kaohi ia mai la me ka papa pu ia mai aole e hana hou.
O ka hope loa, oia na mea e pili ana i ke kuai ana i na aina aupuni a me na hoolimlima hoi a ku ka paila hana ka haawe, me ko lakou nei manao, aia ko lakou pahu hopu i ka wa e noho mai ai o ka Ahaolelo, Aka, aole nae pela ka manao o ka mana hooko ma Amerika, ina ola e kali a hiki ia wa, ala ihea ka aina aupuni i koe malalo o Amerika, a aia ihea na aina ponoi a Amerika e hoolimalima aku ai me ka poe e makemake mai ana e hoolimalima ma me ia, aole anei o ke ahua pohaku aa kana e hoolimalima aku ai me ka poe makemake?
Manao makou, pela no, a no ia kumu la i kaohi ia ai keia mau mea ekolu, i ku ai keia mau mamalaolelo, Nah@@ @a na i Alakai.
KA REV. E. S. TIMOTEO.
Ua kipa mai la i ko makou keena nei ka Rev. E. S. Timoteo me na helehelena ulumahiehie, a ua hoike mai hoi i kekahi mau hunahuna mea hou e pili ana i ka lakou huakai no Amerika Huipuia, nana i hoopiha mai i ko makou mau puuwai me ka hauoli, oia hoi, ko lakou hookaakaa ana aku i ka maka o ka lahui Amerika i piha i na olelo wahahae a lakou nei ma ae, i hoike hoopunipuni aku ai eia no ka lahui Hawaii ke noh nei iloko o ka pouli. Maloko o kona ekalesia, ma ka La Pule ae nei e huepau mai oia i ka moolelo piha o ka lakou huakai i ka aina malihini.
UA NIAU AKU LA ME KA PALANEHE LOA.
Me ka walohia a me ke kaumaha o ka manao, i hoike ia mai ai ia makou ka lehe, ua pauaho mai la i keia ola ana o Mrs. Annie Nakoolani Kaholokahiki, iloko o ka upu mua ole ia, ua hiki mai kona hopena, make Sabati nei, ma kahi kokoke i ka home noho o Mrs. Ipuhao Kamakaia, malalo o ka mai he kauhola. I ka pule oia i Kaumakapili, a mahope o ka pau ana o ka pule kakahiaka i huli hoi aku ai no ka home a loaa iho la i keia make ulia. He kanalima paha a oi ka nui o kona mau makahiki. @ Puna, i Hawaii kona one hanau. Aloha wale ia makuahine maikai o ka lahui.
KA MOKU LAWE HOLOHOLONA LENNOX
Ua hoea mai la i ke kakahiaka Poakolu ka moku lawe holoholona Lennox mai Potalana mai me 453 lio a me hoki no ke kuhua kaua o Manila. He aha lio i make ma ka moana iloko o na la he 13 i holo ia mai nei eia a hiki i anei. Eia lakou malalo o ka malama ana a Kapena Koa Povey. E lawe pu ana ka Lennox he eono koa kaua lio a me 58 ohua.
HALAWAI NUI MA KAUMAKAPILI
Ua loaa mai la ia makou ua hoike, e malamala ana maloko o ka Luakini o Kaumakapili, m@ ke ahiahi La Pule ae nei, he halawai nui na na Elele Kahunapale a pau i holo aku nei i Amerika, nolaila, ua makemake @ na ea a pau e hele ae e hoolohe na mea hou o ka lakou huakai i na aina mamao.
E haiolelo ana ka Rev. S. L. Desha ma ka pule kakahiaka o Kawaiahao. E huipu ai ana na hoahanau oia ekalesia ma Kaumakakpili ia po iho.