Ke Aloha Aina, Volume V, Number 32, 12 August 1899 — Page 2

KE ALOHA AINA

 

KE ALOHA AINA POANO, AUGATE 12, 1899

 

Ke - Aloha - Aina

 

Hookumuia no ka

 

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu pepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE

 

Lunahoononopono.

 

EMMA A. NAWAHI

 

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU....AUG 12, 1899.

 

KO MAKOU MANAO PONOI

 

            Oiai, eia ke ulu mai nei na hoopaapaa ana iwaena o kekahi poe loea kanawai a me na poe e ae mawaho, no ka mana ana o ke Kumukanawai o Amerika Huipuia, maluna o kakou, na poe e oho ana maloko o ko Hawaii Paeaina, ke kumu a me ka mole hoi o ko makou manao ana e hoikeike aku i ke akea, i ka manao ponoi no keia mea ano nui e hoalaala ia mai nei no e kekahi mahele o na poe i nunui na waha i kinohi, i hoohui aina, i hoohui aina ko kakou aupuni k@@@@@@ e noho ai me ka maemae.

 

            Ua hoike mua aku no makou i ko makou manao hoakaka mamua koke aku nei no, e hoole ana i ka pahola ana o ka mana kumu o Amerika maluna o kona aina Panal@au, a makou hoi ie oleio nei, ua kaupalena ia kona hehiku ana mai mamuli o ke kuhikuhi a me ke alakai ana a ka olelo hooholo a Newland, ka mole a me kumu i hui ai o Hawaii i keia la me Amerika, a nona hoi kakou e ku kiai aku ei me ke kali paupanaho ole ana, ma o kona Ahaolelo Lahui la kakou e poino loa ai, a mailaila mai no hoi kakou e puka laelae mai ai, mailoko mai o na hoopoluluhi o ka manawa.

 

            Mamuli o na mano e uluku nei iwaena o kekahi poe o lakou, nolaila, ua hapai ia mai la ke kumuhana hoopae limahana i puolo nui na kekahi loio o kekahi mahele no o ua o hoohui aina ma, a lawe loa ia aka la no ko Amerika Aha Kiekie piha e nana a kilohi iho, ina paha, ua pau ka mana oia kanawai maluna o keia Paeaina, i kona la i hoohui ia ai a i kaa ai hoi ko kakou mau hooponopono ana malalo o ko Amerika maua.

 

            He mea nui no keia, oiai, na kaa na hoopohihihi ia na o na noonoo o kekahi poe ike kanawai malalo o keia ninau ano nui o ka manawa, oiai nae kekahi hapa mahele, o ua aoao la, e olelo ana, aole i maua, a o kekahi hoi ua mana no, mamuli o kona lilo ano i keiki hookama @@ Amerika iloko o keia mau la kinohi.

 

            No keia mea, ke hoakaka nei makou i na kumu a makou i ma nao ai, aole io no he mana o na lima o Amerika i keia la maluna o kakou elike paha me keia, o na kanawai i hooholo ia e ko kakou Ahaolelo, aole ia i mana i kona la i hooholoia ai e ka Peresidena a moi paha, me ka haawi ole ia ia manawa a hiki i kona la i hoomana ia ai, o keia kekahi o na kumuhana ano nui, a nolaila, manao anei kakou e kaili kaokoa ae ana o Amerika me ka hoonele ana i na hoakaka piha i ke kahua o kona lawe ana i ka mana, a i ole, hoole mai paha, aole no i mana, elike me keia mau manao i ulu ae la, a hana ia aku la e kekahi poe, aia ka palena o ka pahu hopu no keia ninau no ke Kapitala o Wasinetona, kahi o na hauhili a me na ekaeka i noho ai.

 

            Nolaila, eia no kakou ke noho nei me ka onioni ole aku, a na lakou no ia e hauhili mai i ka ai a Kawelea, ka hopena hoi o na hana lima nui, oia wale no ke alahele o ka hoopaapaa, ka haka ka me na hoinoino ana, na hua awaawa mulea a ua poe hoohui aina nei i makemake ai, a i manao ai hoi e noho mau ana lakou iloko o ko lakou hauolo i na wa a pau, aka, heaha nae ka hope oia mau upu lalau ana, aole anei he mau hooniua hoopaapaa ana? Manao makou, oia no, no ka mea, ke holo nei lakou i o a ianei no ka heihei ana no ka pono o ko lakou mau pakeke.

 

            E hauoli no kakou iloko o ko lakou nei mau manao kupikipiko, oiai no kakou e noho ana no me ka malie, aole he mau pihohoi i ulu ae mahope o ko kakou paio kumu ana maluna o na ninau hoohui aina i lawe ia a kakele iloko o ko Anerika mau hale Ahaolele, a makou no e lia nei e hoea mai ana no ka pono mailoko mai o ka hewa, a e lilo hoi na hauhili o na la i hala, i kumu hoomanao na kakou a pau e manaolana mau ai, eia no ke ku nei me ka naue ole ko kaou kahua alakai mai kinohi mai.

 

HOEA MAI KA PONO MA KA HI O KA HEWA

 

 

            He rula paa loaa ma na mea a pau, aole e hiki i ka oiaio ke alakai ia oia e ka hoopunipuni, elike me ka like ole o ka ono o ka wai kai me ka wai huihui o na kuahiwi, aka, ma ku nana ana aku me kou mau maka, ua hiki no ke ike ia iho. he mau mea elua ia i lilo i hookahi, a ua hiki no hoi ke palaina ia laua a iliwai, he hinuhinu pu wale no ko laua mau ano, ke awihi ae ma kela a me keia aoao, e hiki ole ai ke home iho ka hoohuoi ana, he ino keia a he maikai kela, a pela aku.

 

            I lawe mai la makou i keia poomanao e kau ae la maluna, mamuli o ko makou lawe ana mai i ka hoike kuliu a ka nupepepa Examiner o Kapalakiko, ma o na mea la e  pili ana i ka huakai kaahele a M.S. Levy, ke kahunapule Iudaio i kipa mai i o kakou neim i kekahi mau pule i kaahope ae nei, ka mea hoi nana i hoike ae nei i ka hana a ke aupuni Hawaii, malalo na hooponopono ana a Amerika, e hoike ana me kona hookamani ole, eia he hookauwa kuapaa ana ma na Paemoku o Hawaii, i oi aku kona ino i ko na makuaina hooluhi o ka hema o Amerika Huipuia, he 40 makahiki i kaahope aku la a oiai hoi, he au no ia aole i holo lanakila ae ka noho ana akea ana o na aina naauao, a e hana ana kela a me keia no kona pono iho, i mea e waiwai ai oia, a o lakou holookoa paha.

 

            O ke aloha iloko o keia kanaka, i hoea mai ma na kapakai o Hawaii, ma o kona ike ana i kona hoakana ae o ka pupuu hookahi, ke kumu o ke pa-hu ana o keia hana awaawa a na hui mahiko o Hawaii, a Amerika i komo ole mai ai e keakea i na hana hooluhi e lawelawe ia nei e kekahi poe ona waiwai nui maluna o ko kakou aina aloha, ana hoi i olelo ai, ma kahi o ka hae hoku o Amerika e welo ai, aia malaila ke kuokoa o ke kanaka kakahi i noho ai, aia malaila pu ka lanakila kahi i hoopunana ai, elike me na huaolelo keha a kona mau loea poo aupuni i na'i ai a makia iho maluna o kona lepo, "ka aina o ke kuokoa a me ka home o ka wiwo ole."

 

            Ua olelo ia, ua liko kakou i poe keiki na Amerika, ma o ko kakou hoohui ia ana i Panalaau nona, a ua kaa hoi ko kakou rula ia ana ma kekahi ano, malalo o kona leo a oiai, he aina lili loa oia i na hana hooluhi o ke ano haahaa loa, aka, eia nae ka mea kupanaha kokoke e piha ka makahiki hoolookoa o kona noho mana ana maluna o keia Paeaina, aole nae oia i huli pono @ keia ano hookauwa kuapaa a na Poo Aupuni o ka Republika Hawaii, ka poe hoi i komo pu iloko o na ohi ai ana me ko lakou mau hoa e ae mawaho o na oihana aupuni, a e noho mana aua hoi maluna o na waiwai kalepa.

 

            O ke kumu nui paha o ko keia kahunapule kapa aua he hookau wa kuapaa ma Hawaii, a Amerika e hoopalaleha nei, oia no ua mea o pili ana i na limahana Au seturia, a e hoopaauao ia nei ma Kawa, mamuli o ko lakou ike aua, ua kue na mea i hana ia manei e na haku hana, me ka poke nana lakou i kepa a lawe mai i keia aina malihini, a ke olelo nei keia kahunapule aia wale no ka pakele o keia poe, a loaa ia lakou he $120 pakahi, alaila loaa ia lakou ka noho ana kuokoa, malalo o ka hae hoku i keha ia, ma na wahi a pau e welo ai oia hae, aia ilaila ke kuokoa a me ka lanakila kahi i noho ai, a pehea la, e loaa ana anei ia i kela poe he 36 e noho paahao mai nei iloko o ka halepaahao o Kawa, no ka hoopalupalu ana i ko lakou mau manao, no ka aw ana e hoi hou e hana malalo o ko lakou mau haku hana.

 

            Malalo o na hoike ana a keia kahunapule, i ikeia ai, ua pau poo a pau hiu pu me na Luna Aupuni o ka aina e, ma ke kokua ana i keia ano hana ino malalo o na palapala kepa, a o kekahi oia poe, oia no o Hakafila ma, he Kanikela no na aupuni emepera o Geremania a me Auseturia, a pehea la ko laua manao, i ko la ua wa e ike ai, eia ka, ke hana apuka ia ne kekahi poe o ko laua mau lahui pakahi, e ko laua mau Luna Aupuni ma ke Aloalii o Hawaii nei, aole anei hoi e komo mai ana iloko o laua na hoohuoi ana, me ka imi pu ia mai o ka oiaio o keia mea i hoolaha akea ia ma Kapalakiko, a e lilo ai he hana ku i ka pono a me ka eehia o ke kulana, ka hoouna pololei maoli ana mai i mau Luna Aupuni kuokoa, a i paemaele ole hoi na lima a na oihana o ka imi loaa no ko lakou mau pakeke ponoi iho, elike me keia poe i lilo i mau Agena malao o ka imi paahana ana no ka pono o ko lakou mau mahiko lehalehu maloko o keia Paeaina.

 

            Nolaila, o ka puka ana ae o keia hoike a kekahi kanaka i paulele ia, he mea nui ia e huli pono ia kau ai kona oiaio ma keai mua aku, a makou hoi e olelo nei, ua hooa mai ka pono me he kukui la, mailoko mai o ka pouli o ka hewa, a laha se la ia mao a maanei, e huli ana, e imi, a e kinai aku ana hoi i ka anoano o ka hewa i hana mau ia ma keai aina mai kinohi mai o ke komo ana mai kinohi mai o ke komo aua o na limiahana i hoao e kue no na hana hewa a ko lakou haku.

 

KA OLELO KOOHOLO A KA  AHA KIEKIE

 

            Olai, he mau la ae nei ka waiho hookananeo ana o ka hihia o ka Lolo Kuhina, ma o ka hoopii la a A.S. Humphresy, e koi ana e hoopua loa ia kona laikini lolo i ke ku ana e pale ma ke ano lolo imua o na Aha a pau o keia aupuni, me ke ano hoi, oia no ka loio ma ka aoao o ka mea i hoopu ia a me ka mea hoopii , ia a me ka mea hoopii, he paewaewa nui hoi iloko o ka manao ana o ka mea naua i hoopii, he mea kupono ole i keia ano loio ke noho e lawelawe i elua ona haku e malama ai, elike me ka olelo a ka Baibalak, aole e hiki i ke kauwa ke malama i na haku elua @ aha, o hana ino mai kekahi.

 

            Ma ka Poaha aku nei, i haawi mai ai ka Aha Kiekie i ka lakou olelo hooholo i kakau ia ma o Lunakanawai Frear la, a ua lokahi hoi na Lunakanawai Kiekie Kauka a me Whiting i keia olelo hooholo e hookuu ana i ka mea hoopii e hookuu ana i ka mea hoopii ia ma ke ano, aole i hooiaio pono ia ua kumu hoopii i ka mea hoopii ia ma o ka olelo ike la a na hoike, oiai hoi oia e lawelawe ana i ka hana ma kona ano Loio Kuhina e kokua ana i kekahi, a e kue ana hoi ma kekahi.

 

            O kekahi keia o na olelo hooholo ano nui loa e nana pono ia ai ma keia mua aku, oiai, ke olelo nei ka olelo hooholo a na Lunakanawai Kiekie, ma kona ano he Loio Kuhina, ua loaa ka mana e hiki ai iaia ke hana pela, a he kumu alakai hoi keia olelo hooholo a ua poe kahu waiwai nei o ka lehulehu no na Loio Kuhina e hana aku ai ma keia mua aku a ke ole makou e kuhihewa, e hoomaa aku ana na poe e pii ae ana ma keia kulana, elike me na nan@ e keia Loio Kuhina.

 

            He mea nui no keia ma ka na ana, mai kinohi o ka hookumu ia ana o keia oihana ma keia Paeaina a hiki i keia la, o ka makumua loa iho la keia o ka hoopuka ia ana mai o kekahi olelo hooholo pao'io'i, mai na poe a ka lehulehu i hilanai aku ai, o ka pono ke hana ia a haule mai na lani.  Aole e hiki ia makou ke poina i kela olelo kaulana, "o ke kipi a lanakila, aole ia he kipik, ua like no hoi ia me keia, o ka hewa i hana a lawelawe maoli ia e ka Loio Kuhina, ma kona ano Loio Kuhina, sole ia he hawa." Hu ka aka o ka loli ana o ka pono i hewa, a o ka hewa i pono, i kumu alakai no na haha kanawai ma ko Hawaii Paeaina, iloko o keia au hou malalo o ka hoohui aina.

 

            HE LONO HAUNAELE.

 

            Ua loheia ae maluna o ka moku lawekea Nupota, na ulu ae la he haunaele kupilikii iwaena @@ koa kumau o ka regimana 17 e hoolulu la ma Manila. Aole he maopopo loa o keia lono , aka o na ahi a me na kanaka o ka Nupots, ua ninau mai lakou i @@ poe maanei, ina paha ua loaa mai ua hoike ana e pili ana ne keia lono haunaele ma Honolulu nei.

 

            Ua hoike ae o C. P. laukea, o ka auhau o ka noho ana ma ka hotale hou o Waialua, he $100 o ka la Aka e hoamiia no i na poe e noho loihi ana malaila.