Ke Aloha Aina, Volume V, Number 31, 5 ʻAukake 1899 — Page 4

KE ALOHA AINA, POAONO, AUGATE 5, 1899

 

Ke Aloha Aina

Hookumuia no ka

@ikai o ka Lehulehu, a he Nu

pepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU             AUG. 5, 1899

 

"@UA MANA ANEI KE KUMU-

KANAWAI O AMERIKA

MALUNA O HAWAII

NEI?”

 

            He ninau nui keia i lawe ia ae nei e kekahi mau loea kanawai noeau o ke aupuni Repubalika o Hawaii, a o kekahi hoi oia mau l@ea, he ai halale na ua aupuni @a, ma ke ano he Kuhina Noho @a ke Kapitala o Wasinetona, ke aloalii hoi o ko Amerika mau Mokuaina i hoohui ia, a me kona mau Panalaau, mamua iho o ka hoohui ia ana o keia mau Paemoku I lala a i lihi aina hoi no Amerika, ma ke ano hoomalu, ka mea hoi a kakou i ike ai no ka manawa e kokoke e piha ka makahiki o kona pahola ana ma@nna o kakou, ke hiki aku i ka la 12 ae nei o Augate, ka la hoi i malo aku ai ka welo ana o ko Hawaii hae aloha mai ko kakou mau hale aupuni aku.

            O ka lua o na mea nana i hoo ni ae nei i keia kumuhana, oia no ka mea e noho hookele nei i ka nupepa Kuokoa, kekahi hoi o na olohe kanawai o ko kakou aupuni e ku nei i keia la, a o ka @aua pahuna ihe hookahi, oia no ko laua hoike ana ae nei, ua he@i io mai no ka mana o ko Amerika Huipuia Kumukanawai mal@na o keia Paeaina, mahope koke iho o ka apono ia ana o ka olelo hooholo a Newland e ka A@aolelo lahui o Amerika, a me kona Peresidena, ke poo hoi o ka Mana Hooko a keia Paeaina e kau aku nei i na wa a pau, aia iloko io paha o kona maua kakou a pau i apo ia ai, elike me ka @lelo hoakaka a ko makou makamaka kakele o ka makapeni.

            Aole makou he poe loea ma ke kanawai, elike me ka manao o @a makamaka i hoike ia ae la maluna, e hiki ai ia makou ke @uepau aku maluna o ke kahua a na makamaka i kakele ai, aka, malalo o ka noonoo maikai i loaa ia makou, mamuli o ka ikemaka a@a i ke kulana o pa aupuni elua i ke kowa manawa o hookahi makahiki, ka mea hei nana i kaohi mai i ko makou manao, e holo paukiki aku mahope o ke alekai ana a keia mau makamaka elua a apono keke aku, @a mana io ke Kumukanawai o Amerika malun@ o kakou, i kona wa i hooholo ia ai, a ke ku nei hoi makou malalo o ke kulana kapalua malalo o kekahi mau kumu kupono a makou i ike ai, malalo o ke kaupale ana o Amerika ma o kona Ahaolelo la i ka mana kaokoa o kona Kumukanawai mai ko Hawaii kumukanawai aku.

1          Ka mana ole ma ka hookohu Luna aupuni.

2          Ka mana ole ma ka ninau hoopae Pake.

            O keia na mea nui elua i loaa ia makou ma ka hoomaopopo ana i ke kulana mana o ko Amerika kumukanawai iloko o keia makahiki hookahi a he nui aku no paha aka, o ka mea hiki nae keia ia makou ke hoakaka aku ma keia ninau ano nui e nee nei imua, a na kela a me keia e kaupaona iho nona ponoi, i ike a i maopopo hoi ia lakou ma o na hana la a ko Hawaii kumukanawai e ku nei me he kolopa uneune la iloko o ka puniu o ka Peresidena o Amerika, a nona hoi makou i puana ae la, aole i komo mai kekahi mana kumukanawai a hehi i ka mana kumukanawai, malalo o ke kaupale ana a ka olelo hooholo a Newland, ka mea nana i hookomo ia kakou, iloko o ka manai o ka hoohui aupuni, ma o kona kau kikepa ana iho me keia mau olelo, "o ka Hale Ahaolelo o Amerika ka mea nana e hana i na kanawai no Hawaii aupuni."

            E pono paha makou ke hoakaka i ko makou manao mua, oia hoi ka mana ole ma hookehu Luna Aupuni ana. O keia ka mea nana i kono mai i ko makou noonoo, e hoomahele ae maluna o ke kahua akea o ke kalai manao an@no ka pono o na mea a pau e noho ana ma keia Paeaiua, a mamuli hoi o na kuhikuhi a me na alakai ana a ko makou mau manao ponoi, pela hoi i puka ae la ka makou hoole i ke akea, aole i mana, a aole no hoi i komo mai oia i mea hoohaukae wale, oiai ko kakou Kumukanawai kumu e ku ana no me ka maemae, me ka hoonioni ole ia o kona kahua kumu i hoopaa ia ai.

            He mea maopopo, mamuli o ka lilo ana ae nei o ka mana hooponopono aupuni malalo o ko hai leo, i ulu ae nei keia manao olohewa o ke Kuhina Hawaii ma Wasinetona i pau, a olelo ae la ua mana, a ua hehi mai hoi ko Amerika Kumukanawai maluna o ko Hawaii Paeaina, a ina ua mana, alaila, mahea ke kuleana hookohu Luna Aupuni i ka Peresidena o ka Repubalika o Hawaii e hookohu i na mea a ko Amerika kumukanawai i hoopau loa ai e hoole ana i ka hookohu ana i Kuhina no ko na Aina E, ka Lo@ Kuhina a pela aku, a ina he mana io ko Amerika Kumukanawai maluna o Hawaii Aupuni, aole anei hoi ua hahaki ia ua mana la e ko Amerika hoopalaleha, e hoolilo ana i ka mea maikai i mea ino.

            O ke komo ole ana mai nei o Amerika e keakea a e papa mai hoi i keia mau hookohu o keia mau Luna Aupuni i keakea ia e ko Amerika mana, he hoike maopopo ana mai ia, aole io no i hookahua ko Amerika mana maluna o Hawaii, a oia no hoi ka makou e alualu nei mamuli no o ka Amerika mau alakai ana, e kupaa makou, me ka manaolana no, ala no he puu oioina e hoomaha hou ia ai ko kakou mau luuluu ma keia noho ana, a malalo hoi oia kumu e hehiku ole ia mai nei keia noho ai loaa ana a @keia poe i hookohu ia e ka mana o ka Repubalika o Hawaii, ka mea hoi nona ka mana i hoopau ia.

            Nolaila, ua ku ae la ka makou hoole ana aku malalo o keia ninau pili aupuni akea a ka makamaka a me kona hoa loea kanawai e olelo nei ua mana, a ua hehi mai hoi ia kakou ma ke ano, e noho kakou me ka leo ole. O ka mana i haawi kaokoa ia i kekahi mea, aole ia he mea e muumuu o kona mau lima, ke ike mai oia, ua huhewa keia mau hana mawaho ae o ka mea i kuhikuhi ia, a i hoopololei ia paha malalo o kona mana.

            Manao anei kakou, ua mana io ko Amerika kumukanawai maluna o kakou, e ae wale mai oia i keia mau hookohu lalau a Peresidena Dole, i pau pu lakou me keia poe i nele i ke kuleana ole e hookohu aku no kekahi mea i hoonele ia i ka mana no kekahi poe okoa aku? Manao loa no makou, aole i hiki mai ko Amerika wa e mana ai maluna o kakou, a oia no ke kumu i mana ai na hookohu oihana ana, mai a Peresidena Dole aku i keia la, ma o ko kakou mau Luna Aupuni la e noho ai loaa nei i keia la.

            Ma ka lua o ko makou manao, oia no na mea e pili ana i na Pake, kekahi enemi nui o Amerika ma kona aina, a i hoao ia no hoi e lawelawe ma keia mua aku nei, a heaha ka hopena o keia hana, i hoea mai, mai ke kulanakauhale Poo Aupuni mai o Wasinetona. Aole a@ei kakou i ike, ua la@akila na keiki o ka Aina Pua malalo o keia ni@au ano nui o ka manawa, ka mea hoi i malama ia he moolelo kona maloko o na huke pili oihana aupuni o Amerika, e keakea aua i ke komo laula ana aku o na Pake iloko o ko lakou aina.

            He mea @aio, i ko kakou wa no i lilo ai he aupuni hoomalu malalo o Amerika, ua lalau koke mai la oia me kona mana nui e hoopau i ke komo aluka ana mai o na Pake, mai ka poe hoi i loaa ia lakou na palapala apono e hoi hou mai i keia aina, ka poe hoi i loaa ia lakou ka mana mamua ae o ka hoohui ia ana o ko kakou aina, a me ka poe i komo mai mahope o ka hoohui ia ana, ka poe hoi i hele mai e huli no ko lakou pono ponoi iho, elike me ke ano maa mau i keia aina.

            Ua ike no hoi kakou, eia ke noho pu nei me kakou he agena nana Pake, no ke kipaku ana aku ia lakou mai ke@a aina aku, a malalo hoi o kana lawelawe ana, i ulu ae ai ka mana o ke Kumukanawai o ko Hawaii Aupuni a papa@i aku maluna ona, a ua ike kakou, ua haule wale na keakea ana no keia hana mai ko Amerika kanaka ponoi aku, a ke kani nei ka aka a na poe ana i manao ai e kipaku mai keia aina aku.

            Malalo o keia mau manao hoakaka, i ulu ae mailoko ae o ko makou noonoo ponoi, a me kekahi mau kumu e ae paha i komo ole maloko o keia mau Loakaka ana, e akaka maoli ai, aole i hoea mai ka Pele a ka makamaka i hoike ae ai, "ua poha ma Honolulu ne@, a ua ike ia ae hoi maluna o ka puu o Puowaina, ma o na hoakaka pili kanawai la a loio Hatch, (Haki) loio Poepoe a me loio Armstrong o ka nupepa Avalataisa, ka poe hoi i hookomo iho malaialo o ka aelike hoohui aupuni, i kuleana like ai na aoao elua e hana mamuli o ko laua makemake i na mea e pono like ai ka laua mau hana pakahi, a lako@ like hoi a pau e olelo nei, @a mana iho la na han@ a pau a ko Amerika kumukanawai maluna o kakou.

            He nui aku no paha na manao hoakaka no keia mea, a malia, o hoea mai he wa hou no makou e ku ai e kakele hou aku i ka makou makapeni, e hoakaka hou aku no makou, elike me ka hiki ia kakou ke hana, a ke manaolana nei makou, he mau mea oiai@wale no ka makou e hoole nei, aole hoi ma ke ano he kue pilikino aku i kekahi mau hoa kanaka o kekahi poai e ae

 

NA HANA HOU A KA HUI KAA HAPAUMI.

 

            E@a ka hui kaa hapaumi ke hoomaka mai nei i ka hana ana i elua alahao ma kahi o kona laina kaa e holo nei ma ke al@nui Moi, kokoke i ke alanui Nuuanu, a ma keia mua aku e holo a@a na kaa hapaumi mal@ @ na alahao elua, aole hoi e like @ keia wa ka holo o na kaa @luna o ke alahao hookahi. He mau hana hou keia no ka holomua o ka hui kaa hapaumi mahope o ka ae a@a mai nei o ka Loio Kuhina Kapa e @aa i ka hui keia kuleana.

 

HE HANA WAIWAI ANEI KEIA A KA PAPA OLA?

 

            Ua hooulu nui ia mai ko makou noonoo, malalo o keia @inau e kau kehakeha ae la maluna, oia hoi na mea e pili ana i ko na hoa o ka Papa Ola holo ana e ike i na poe i loohia me na palapu o ka ma'i i hoolilo i ka berita mare o ke kane i kana wahine, i pahi nana e oki kela mau oleloao poina ole a na kahuna mare i ko laua wa i hoohui ia ae ai a lilo i hookahi io a i hookahi hoi koko iloko o ka noho ana laa i oleloia, e malama oe i kau wahine i kau ai a me ke kau wi, i ka wa ma'i a ma'i ole, o ka make ka mea nana e hoopau i ko laua kuleana noho ana pilipaa loa i hoohui ia i mea ole, a i hoolilo hoi i ua mau oleloao waiwai @ la o na la i hala i mea ole.

            O ke kumu o ko makou lawe ana mai i keia ninau a hoike aku imua o ke akea, oia no na mea e pili ana i ka nonoi a na ohana o ka poe i loaa ia me keia mau haawina o ka ehaeha, e noho mai la hoi ma kahi a ke aupuni i hoomakaukau ai i wahi no lakou e noho ai, no ke koena aku o ko lakou mau la ma keia ao, malalo hoi o na malama akahele ia ana, me ka hoao mau ia no hoi, e loaa na hoopakele ia o kekahi poe i loohia me keia ma'i weliweli, nana i hooneoneo i kekahi mau wahi paapu i na kanaka, mamuli o ka lawe mau ia o na poe ma'i no Molokai, malalo o ke kanawai pepehi kanaka o ka manao ino, oia hoi ke kanawai hoohuoi ma'i lepera.

            Aka @ole nae a makou kamailio no ia mea, oiai, ua oi aku ka mana o ka Papa Ola malalo o keia hana mamua o ka hiki ia kakou ke kue aku. O ka makou a olelo nei, heaha la ka waiwai o keia hana a ka Papa Ola o hana nei, oia ho i ka holo ana e ike i na poe la, i kela a me keia eono m@hina, a ua like hoi ia m@ elua manawa iloko o ka makahiki, ua hana anei lakou i keia hana mamuli o ko lakou manao aloha kanaka, i mea e hoomama aku ai i ka naau kaumaha o kela poe e noho ana ma ia aina malihini, a i lilo hoi ia lakou i keia wa, i hom@ hooluolu no ko lakou mau la hope me ka poina ole o na hoomanao ana no ko lakou mau ohana mahope nei.

            Eia makou k@ ike nei, he mea nui keia, oiai, eia ka Papa Ola ke hoolimalima mau nei @ mokauhi nana @ lawe ia lakou ma ua kahua ma'i la, nona ka li@ lo he mau haneri dala i ke@a a me keia eono mahina a ilo@o hoi o keia lilo, o k@mo pu ana na poe k@ewa mai o na aina @ mai na kane a na wahine i ko