Ke Aloha Aina, Volume V, Number 27, 8 Iulai 1899 — Page 2

KE ALOHA AINA, POAONO, IULAI 8, 1899.

 

Ke Aloha Aina Hookumuia no ka Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.  Lunahooponopono.

EMMA A. HAWAHI Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU….IULAI 8, 1899.

 

AI ANA NOONOO I KEKAHI.

 

            He oleloao maikai keia na kekahi o na lani alii a kakou i moe aku la i ka po, imua o kona poe aialo punahele, na poe hoi ana i hoowehiwehi aku ai me na hanohano o na oihana aupuni, na makana dala, a pela aku, a me kekahi poe Hawaii e ae, i hoopii ia ae eia ma na oihana kiekie loa iloko o ke aupuni nei.

            Ua oleloia, o ke au o ka nohoalii ana o ka Moi Kalakaua, oia kekahi o na au pahaohao loa ma ka lilo ana o ka hapanui o na oihana aupuni iloko o ka lima o na Hawaii Ponoi o ka aina, ka mea hoi a kakou i haaheo ai iloko oia mau la ua hoopuni ia ke kalaunu a me ka nohoalii o ua moi la, me ka hanohano pookela, hana hoi i hoopii ae i ke kulana o na Hawaii ilihune naauao, a i kilohana pookela o ke kaulana.           

            Ua oleloia no hoi, iloko o kona au i helelei ai ka ihiihi kapu alii a hiki i ka makaainana ke hele ku aku imua o ko lakou mau alo, ka mea hoi i hana ole ia e na Alii Aimoku maluna aku ona, a ua lilo no hoi ia mau hana maikai a ua lani la, i mea aloha nui ia e na makaainana, a o ka oi loa aku paha, oia no ka poe ponoi imua o kona alo, ka poe i ike io, he aloha kanaka oia.

            Iloko o kona mau la, ua hoopiha ia oluna o kana papaaina me na wai ola iliahi o ke gini, a me na wai hoomalule kino like ole i halii ia imua o kona alo, e ai ana, e lealea ana, a e inu ana hoi elike me ka nui o ka hanohano i loaa iaia, a iloko o kona noonoo maikai, nana mai la oia i kana mau punahele a ike mai la oia ua oi aku ko lakou lealea mamua o ka mea kupono, a ua la aku hoi i na wahi mea i loaa ia lakou a oi aku mamua o ka palena kupono, nolaila, i komo mai ai na manao aloha kauaka, iloko o ua lani alii la.  I ka lele oi loa aku o na hana uhaai mamua o ka mea kupono, a me ia ano i puana mai ai oia i keia mau olelo ku i ka hoonaauao a me ka eehia pu; “Ai@ na noonoo ana i kekahi.”

            Aka, oia mau oleloao nae a ua lani la, ua lilo ia i mea hoopoina ia e na manao uha@ o ka poe ana i hoohanohano aku ai, a hoolilo mai la i ka mea maikai i mea ino, a poina loa ino aia iloko o ko lakou waihona noonoo a hiki mai i ka wa o ko lakou hopena ma keia ao, ua ike a o lakou kekahi poe i komo kuhohonu iloko o ka pilikia, ua nele kolakou mau ohana i na pomaikai o ka noho ana, a ua nee aku hoi ka hanohano mai a lakou aku.

            Aka, o ka mea i hoolohe kona pepeiao, a i moni hoi i ka oleloao alii iloko o kona puuwai, me ka noonoo ana iho, aole no hai ia po maikai, aka, nona iho no, no ka mea a ke alii e hanai ana me ka waiu a me ka meli o na oihana aupuni, nolaila o ke kanaka hoomakauhi, a i loaa ka noonoo maikai, ua kiola oia ma kahi e ulu ai na materia o ka pomaikai ma kekahi wahi okoa, a i ka la i maalo ae ai na wehi oihana mai ke alo aku, e noho ana ke kanaka malama me ka makaala i kana mau mea liilii i hoiliili ai, a o kekahi oia poe a makou e hoomanao nei, oia no ke keiki lalawai o ka Ua Kanilehua, ka Mea Hanohano J.T. Baker, a o kekahi hoi o ko makou hoa omo waiu o ka naauao, o ka malu Kukui o Kaukaweli, a nona makou e haawi aku nei i na mahalo ana he nui maluna ona.

 

O KA HOOKUONOONO HEA LA KA KAKOU E HANA AI?

            Ua lawe mai makou i keia ninau mamuli o ke ala ana ae nei o na nupepa i makia ia ma ko lakou mau lae, me na huaolelo o ka hookuonoono e kalahea ana ma na kihi eha o keia mau Paemoku, me ka olelo ana aohe hana maikai, e ae a keia lahui e hana ai, hookahi wale no, oia ka lawe ana ae o na poe kakaikahi i loaa kahi pono iki o ka noho ana i mau mahele kuleana iloko o na hui mahiko, na hui kuai aina, a pela aku, i ole ka e kuleleiwi ka noho ana malalo o hai.

            Ua hoakea ae keia mau nupepa kalai manao, ma ke ao ana mai, me ko lakou mau puuwai i piha io i ke aloha hoa kanaka, ina io hoi he aloha ko lakou, eia ka wa e wehe pono ia ai o keia kumuhana a lakou e painuu mai nei, a e ike pono io ai hoi kakou a pau, he oiaio ka olelo, i huipu ia me ka hana; a i wahi hoi e mahele pono ia ai na noonoo maikai o ko kakou lahui, pela makou i hooulu mai ai i ka ninau ana aku, a na na hoa o ka makapeni e hoike ae i ke kulana kupono a kakou e komo aku ai e laulima pu me ka poe a la nui iloko o na ahahui a kakou e manao aku ai e komo.

            He wa kupono loa keia no kakou ka lahui Hawaii e noonoo ai, ina he hana maikai ka hoohuihui ana i ka kakou mau wahi kenikeni me ka poe kuonoono a ulakolako hoi o ko kakou lahui ponoi.  Aka, heaha nae ka mea nana i hoomamao mai i ke komo alu@a ana aku o ka lehulehu iloko o keia mau hoeueu ana o na makamaka kakau nupepa, no ke komo ana aka iloko o ka ipuka o ka pomaikai, elike me ia e hoikeike ia mai nei, aole anei no kekahi kumu kanalua nui mamuli o ka hana apakee o kekahi poe naauao a waiwai o ka aina, i ka poe ilihune, i kaukai aku i ko lakou pono na keia poe naauao e hoopukapuka i ka lakou mau wahi mea uuku i hoiliili ai, i kaohi i na manao hoolaupai o ka hookuonoono ana iwaena o keia lahui.

            Ua hoike ia ae, he elua mahele ohohia nui loa ia o ka hookuonoono ana iwaena o na haole waiwai, a me na kanaka Hawaii ponoi, oia hoi na hui kuai aina a me na mahele kanu ko, na lua gula hoi e haanui ia mai nei i ka pomaikai, ina e haliu aku ana kou mau pepeiao a hoolohe i keia mau ao ana, oiai, eia ia poe ke hapuku mai nei i na aina kula wai ole a panoa o ka nanaina i mau home oluolu ma ka noho ana pela hoi ma ka hooulu ana i na mea kanu, e laa ke ko, na laau ulu a pela aku.

            Mamuli o ko makou ano he nupepa alakai, a he wahaole o hoi no ka lahui, i hookumu ia no ka pono o ke lehulehu, ua ala mai la na okuku hoomanao ana iloko o makou he hana nui ka imi ana i kahi e hookaulike ia ai na noonoo o na mea a pau, a i ole o ka hapanui paha, mamuli o kela mau hapa ana no ka hookuonoono ana, ina paha ma na hana hoopukapuka aina a i ole ma na hana mahiko.  O ke kumu nui o ka hoopupu ana o ka lehulehu oia no ko lakou aikena i na hana hookuonoono imi waiwai, ke mea hoi a lakou e kuhikuhi mai nei e nana pono iho i ka hui kuai samano, kuai bipi a Kale Aki ma, Bila Kamaki ma, Wahineaua ma, a o makou pu hoi kekahi i okomo pu ia iloko oia hana, me ka hilinai piha ana, he poe Hawaii loea wale no na Luna Nui o ka Hui, he poe hoi na kakou e hilinai ai, e pae maalahi aku ana ka waiwai o ka lehulehu, mamuli o ka lakou hookele ana.

            Hauoli ka manao o na mea a pau i ka ike ana aku i na Hawaii e ku ana e pailaka me ka manaoio hana no ka holomua o na mea a pau i haawi aku i ko lakou mau kaulona ana maluna o lakou; ua ike io ia aku la ka hana e nee awiwi ana no mua, o na poe iloko o ka hui, ua piha hauoli lakou i na la kinohi, e ake ana, i ka holomua a pela aku.  A ua lilo hoi ia i mea e hookaawale ia aku ai na manao kanalua no ka manawa wale no.

            I ke komo ana aku iloko o elua a ekolu mahina, ua ike ia iho la, ua hakahaka ia waihona, aole hoi i kulike me ua la oehu mua i kinohi, hoomaka mau mai la ke emi liilii ana, a o ka hopena, oia ao ke komo holookoa ana o na mea a pau iloko o ke poho, a pau iho ia ka hiki ana o hookele aku.  Pela mau mai no na hui i kukuluia ia @ oe mai, oia haawina like no kai loaa i na hui a pau a hiki i keia wa, a no ia kumu hoi i pau ai ka hilinai o kekahi poe e hookomo i ka lakou mau dala iloko o na ahahui hookuonoono a na Hawaii, mamuli o ke komo pinepine ana o na hui iloko o ke poho, ka mea hoi a makou e hoomaopopo nei i keia la, he hana hiki ole ke koi ana i ka lehulehu, e komo iloko o na hui, ke mea a lakou i hilinai ole loa ai i keia la.

            O ka makou hoakaka keia no na mea e pili ana i keia kumuhana a na nupepa e kukala leo nui mai nei aole ma ke ano, he poe makou e kue aku ana i na hana maikai, aka, he hoakaka wale no ka makou i ke kumu o ko ka lehulehu hoopupu ana, aole e maliu mai i keia mau hoalaala manao ana, no ka mea, ua ao mua ia a ma-kau, a ua like me ka mea i hooweliweli ia ka manao pela iho la ke ano e ike ia nei i keia mau la, ka mea hoi i ike ole ia ia mau la.  Nolaila, aole e hiki ia makou ke kuhikuhi aku, eia ke ano hookuonoono a oukou e komo ae ai, i loaa ka pomaikai o ka noho ana, o ili mai auanei na koikoi oia mau mea maluna o ko makou hokua.

 

KE NOI A KE KEIKIALII KAWANANAKOA.

            Ua waihoia aku la e ke Keikialii Kawananakoa he palapala noi i ka aha kaapuni, no ke koho ana mai iaia i luna hooponopono waiwai no ka waiwai o ka Moiwahine Kapiolani i make, a ua makemake pu hoi oia i kona hoahanau ke Keikialii Kalanianaole i kokua luna hooponopono pu me ia.  O ka Poalima, Augate 4 ka la a ka aha i haawi mai ai no ka noonoo ana.  Ua olelo a ka mea noi, o ka waiwai io o ka mea i make, ma kahi no ia o $15000 he $10,000 ma ka waiwai paa, a he $5,000 ma ke dala maoli.

            O keia mau waiwai, oia na waiwai i komo ole ma ka palapala hooilina a ka Moiwahine i na Keikialii.  O ka hooili ia ana o keia mau waiwai hope, ua hanaia ia ma ka la i make ai oia.  O ka nui o na waiwai o ka Moiwahine Kapiolani, ua manaoia aole ia i emi iho malalo o ka $100,000, aka, aia ia ma kahi kokoke i ka $20,000.

 

NUI KA MAKE O HONOLULU NEI.

            Eia malalo iho nei ka nui o na make o ke kulanakauhale nei, a ka Papa Pla i hoopuka ae nei no ka mahina o Iune i hala aku la, penei:

            He 83 ka nui o na make a pau, a mailoko mai o keia huina he 49 Hawaii, 16 Pake, 11 Iapana, 4 Pukiki, 1 Enelani, 1 Amerika, a me hookahi o na lahui e ae.

            Ma keia e ike iho ai kakou eia no ka oi loa o ka anai ikaika ana a ka make maluna o ka lahui Hawaii.  Aloha no.

 

            E malamaia ana he paikau e na makai mauka o Manoa i keia kakahiaka La Pule iho.

 

UA HOOKUU MAI LA I KEIA OLA ANA.

            Mauka o Kapalama ae nei, ma ka hora 8 o ka po Poakahi nei, ua hookuu mai la i keia ola ana o Ed. Dowsett, kekahi o na keikikane a Kimo Pelekane i make a i kamaaina nui i na poe o keia kulanakauhale nei.  Ma ka hora 3 o ka auina la Poakolu nei i hoolewaia aku ai kona kino make no ka ilina o Maemae.

 

HALAWAI ME KA INO MA KA MOANA.

            Ua hoea mai ia ma ka Poakahi nei ka mokupea kiapa Beritania Autiope mai Iqueque mai me kekahi kia i poomoku, a he hapa o kona ukana no Honolulu nei.  Ua hoike mai kona kapena, ma ka la 4 o Iune, ma ka latitu 11 degere 30 minute akau a me 120 degere komohana, ua halawai iho la oia me kekahi makani ino nui.

            Ua haki kona kia waena me ka lilo aku o na mea maluna o kona oneki i ke kai.  He nui na wahi i hoopoino ia o ka moku e keia ino.  Ua ukali ia mai ke Kapena e kana wahine ma keia huakai.

 

KA LA 4 O IULAI.

            Ua kukala ae nei ke Kuhina Kalaiaina e malama piha kakou i ka la 4 o Iulai, ka la hoi i kuokoa ai ke aupuni o Amerika mai na umii ana a ka Liona o Pelekai, a i hihia pu aku nei hoi kakou iloko o ka umiumi o ka poe Amerika, malalo o na hana poholalo a na poe Amerika hao aina e noho nei ma na kapakai o Hawaii.

            Eia na hoolala hoohiluhilu ke pulama ia mai nei, a i hakalia wale no i ka uhi ole mai o ka malu o ka po o keia la, e ike ia aku ai na hana o keia la nui, iloko o ka hauoli o ka poe oia lahui, aohe a makou kamailio no na mea e pili ana i ko kakou komo pu ana aku iloko o na hauoli o keia la, oiai, he poe kakou i onou poo ia aku e ka poe kakaikahi e noho mana nei maluna o ke aupuni, a olai hoi ma kekahi ano, he Amerika hapa kakou ma ka hookauhihi ia, aole ma ka anoi a ka makemake iho.

            He lunaikehala no iloko o kela a me keia kanaka, e nana ana i kana hana ai, a oia no ka mea i ike i ka mea pono ana e hooko ai, oiai ua la nui la ua hiki mai la, a ke laulima ia mai nei hoi e na manu hulu like oia aoao, a no makou iho, aole makou i kuleana no ia kumuhana.

           

            Ua haalele aku la o Geo. S@ i kona noho Hope Makai Nui ana no Waianae, a ua lilo ae la oia i makai haikikala.