Ke Aloha Aina, Volume V, Number 25, 24 June 1899 — Page 4
| This text was transcribed by: | Napela Fern |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
KE ALOHA AINA POAONO, IUNE 24, 1899
Ke Aloha Aina
Hookumuia no ka
Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu
pepa no ka Lahui Hawaii.
Edward L. Like.
Lunahooponopono.
Emma A. Nawahi.
Puuku o Ke Aloha Aina.
Honolulu…Iune 24, 1899.
E Makaala Loa Kakou.
Oiai, ua hoea mai la he mokuahi ma'i a eia ke ku nei ma ka nuku o Mamala, a o ka ukana ana i lawe mai ai mai Kina a me Iapana mai, oia kela mai eleele e olelo mau ia ai e ka haole, aohe ona laau lapaau e hiki ai ke hoola i ka wa e loaa ai o kekahi mea i keia ano mai, mamule o kona ike ia ana ma na aina hikina, a na kamaaina ia hoi kona ano luku weliweli ana ma luna o ka poe e loaa ana i keia ano mai.
Eia na punana mai la, ua kokoke mai la ma na kapakai ou e Hawaii, a aia ma loko o kona mau ohua, kana mau ukana a me na eke leta, ua puolo moonihoawa la kahi i pee ai, a i ko kakou wa i hoomaopopo ole ai, ua oili ae la oia me he Anela luku la mai ka Mea Mana Loa mai, a hoopalahalaha aku ma na wahi a pau o keia Paeaina me ka hoohakalia ole, e luku ana i na kane a me na wahine a me na keiki a kakou, mai na ilikeokeo a ia kakou, na oiwi ponoi o ka aina.
Oiai, aohe makou he poe loea maka oilana kauka, e hiki ai ia makou ke hoikeike aku eia ka laau kupono e pale aku ai i ke komo ana mai o keia ano mai maluna o kakou, aka ua hiki no nae ia makou ke hoonaauao aku ma kekahi ano e ae, oia hoi ka inu ana me na laau hoonaha i wahi e hoomaemae ia ai ke ino oloko o ka opu, ke kuleana hoi o kekahi mailele e komo awiwi mai ai a hoopunana iho iloko o ko kakou mau kino, aole oia wale, aka, o ka uhaai pu ana kekahi i ko kakou mau kino mai na lealea mai, e laa ka inu rama naaupo ana, a moe ma na wahi kupono ole.
Eia no hoi ko kakou kaulena ana maluna o na hana a ka Papa Ola, ka mana hookahi nana e kipaku aku i keia mau aina mai i kaulana loa i na mai luku weliweli, aole makou i poina i na hana a ka mokuahi Belgie i lawe mai a i kekahi mau makahiki i kaahope aku , a ua hoohua mai hoi i ka mai Samola Paki, nana i luku iho he mau haneri ola e moe ma na @- o Kahakaaulaua, a eia ko lakou mau leo hanehane ke kaukolo mai nei i ka Papa Ola, e kipaku loa aku i keia mokuahi Nippon Maru, e hele ma kona alahele e hoea aku ai no Kapalakiko, kahi i lawa me na Kauka makaukau, e punuku ia ai ka laulaha ana o keia mai weliweli. Nolaila, e makaala loa kakou i ka hoomaemae ana i ko kakou mau kino.
Ko Kakou Pono Kino.
Mai ke komo ana mai o ha malamalama Karistiano ma keia mau Paemoku a hiki i keia la, ua ike ia ka omi hikiwawe ana aku o ko kakou mau pono kino o na la i hala, oia hoi ko kakou mau aahu kakua ai i ko kakou mau kino, a e moe ai hoi ma ko kakou mau wahi moe i ka po.
He lole no ko kakou i loaa ole kona lua o ka maiau ia ana i keia la, a me he mea la, o ka lahui Hawaii no kekahi o na lahui naauao iloko o na la hupo Ioa o ka aina ma o ko lakou hiki ke malama a maiau i ko lakou mau kino, ma ka huna ana i ko lakou mau wahi hilahila me na aahu a lakou i hana ai, oia hoi, o na kane e huna ana lakou i na wahi hilahila me na malo i hoomaiau ia e ke akamai noeau o ka lakou mau wahine a me na makuahine, a pela pu no hoi me ko na wahine, ua paa ko lakou wahi huna me na pa-u o na ano like ole i hanaia e ko lakou noeau ike hana.
O kekahi o na mea nani loa a ko lakou mau kupuna i hana ai, oia no na kapa ala i hanaia mailoko mai o kekahi mau laau ala, elike me ka Ouholowai o Olaa, ka puia a me ke onaona ke honi aku ka ihu, a me kekahi mau kapa ala e ae, i hoohuihui ia me na mea hana like ole a ka noonoo o na kupunawahine o kakou oia mau la, ka poe no lakou ka uhane noonoo, he mea hewa ka hookuu ana i na wahi huna o ke kino e hele wale.
Ia mau la, e noho ana ko kakou mau kupuna iloko o ke au pouli o ka noho ana i loaa ole iloko o keia mau la, aia na makuahine e ao ana i na kaikamhine i ka ulana moena, ke kuku kapa, ka lawaia a me ka mahiai pu a pela no hoi na keikikane, a o na keiki oia mau la he poe keiki hoolohe loa lakou me ka haahaa o ka naau, a malalo oia kumu, ua lilo ke ao ana a na makua iloko oia mau la, i mea nui i na keiki, me ka hiki ole ia lakou ke hoao e pakike a e kue aku paha i ka makemake o na makua.
Ke ike a ke hoomaopopo nei kakou i keia la, eia ke nalowale loa aku nei ia mau hana nani o ua la i hala, a ke komo nui mai nei na manao hoopalaleha iloko o ua kaikamahine, mamuli o ka lilo nui ana o ka manao ma na mea hoonani o keia mau la, me ke komo pu mai na manao hookelakela o ka puni haaheo, me ke kapae ana ae i na wehi makamae a ko kakou mau kupuna i milikaa ai, me ka pailani ana, he mau mea maikai ia no ka pono o ka noho ana o ka ohana.
Ka minamina nui nei makou, i ka nalohia aku oia ano maemae o ko kakou noho ana, mamuli o ka lawe ole o na kaikamahine o keia mau la i na ao ana o na la i hala, a ko lakou kapae ana ia mau mea, oia ke kumu e ike nei kakou i keia la, ua nalo aku ia mau mea nani mai a kakou aku, ka mea hoi a makou i olelo ai, he lahui naauao ko kakou mau kupuna, mamuli o ke pale ana aku oia poe i ka hele kohana ana o na pauku kino, me ka uhi ana iho i kahi hilahila a paa, me na mea a ko kakou mau lima ponoi i hana ai.
Nolaila, i ko kakou wa naaupo loa, aia he elua mea makamae i loaa i ko kakou mau kupuna, oia hoi, ua hiki ia lakou ke huna i ko lakou mau kino, me na mea a ko lakou mau lima i hana ai, a o ka lua, ua hiki ia lakou ke hoolawa ia lakou me na mea ai kupono, i oi loa aku ka maemae a me ka nani o ka hanaia ana mamua o ka kekahi poe lahui e ae maluna o keia ilihonua.
Eia kakou ke hoopalaka nei me ka hoohemahema pu la mau haawina nani oia mau la i hala ka mea hoi a kakou a pau e manao ai, he mea pono loa i ke aupuni ka malama ana, a me ka huli ana aku paha i na aahu o ka wa kahiko, a hoahu maloko o kona mau keena hoikeike, i mea hoomanao na na hanauna opio o keia hope aku.
Pela Io Anei Hoi.
Ma o ka leta la a ko makou makamaka i loaa mai ma o kona ohana la, ua ike iho la makou, kekahi mea ano nui loa maloko o kana leta, e pili ana no ke ano hookae maoli o na haole ilikeokeo, i na uika ilieleele, e noho la, ma na kaiaulu o Amerika Huipuia a oia hoi, he ano like no ko lakou hookae ia me ko kakou na kanaka Hawaii ponoi, nolaila, ke lawe mai nei makou i ka hapa hope o ua leta la, i kakauia ma Wasinetona, i ka la 3 iho nei o keia mahina, a oia iho keia malalo nei.
"Aole no he mea hou no Hawaii, koe wale no ka manaoia e kipaku i na poe nika a pau loa o Amerika Huipuia, a hoihoi no Aterika."
O keia ae la na ouli o na manao peepoli i lohelohe wale ia ae ma na pipa alanui o ke kulanakauhale Poo Aupuni o Wasinetona, a ka makamaka i hoike e mai nei i olahonua, e hoike ana hoi i ke ano lilili maoli no o ka haole i na poe nika no lakou kekahi poe i loaa na uhane maemae o ka hoopono a me ka pololei. O ka hoakea ia ana ae o na manao moowini o keia ano he hoike ana mai ia, he aina ia i loaa ole kela kulana e pa-i ia nei i keia la, "ka aina o ke kuokoa a me ka noho lanakila ana," ina pela iho la ke kulana i loaa i na kanaka oia lahuikanaka malamalama a naauao o ka honua nei, alaila, ke hopo ole nei makou i ka olelo ae, he oi papalua aku ka maikai o na lahui hupo o na aina pegana mamua o ko Amerika Huipuia noeau a piha naauao, ina pela iho la ke ano o na hana e puapuai mai nei.
O ke kumu nui paha i ala mai ai o ka poi Amerika e kipaku i kekahi hapa o kona lahui, mamuli no ia o na hana ooloku i ulu ae mawaena o kekahi poe nika no ke kue ana aku i ka mana o na kanawai hoomalu o ke aupuni mamuli o na hana i kulike ole mawaena o na aoao elua, a no ia kumu paha keia oni ana o na manao, e kipaku aku i keia poe, e hoi no ka aina o ko lakou poe kupuna i hanau ia ai, kahi hoi a ua poe Amerika hookauwa kuapaa i aihue mai ai, mai ka poli mai o ko lakou mau makua a me na ohana o lakou, ma ke ano holoholona, hiki ole ke haa@- aku na mahalo ana o keia mau la.
Malia paha, o keia ano hookahi no oia no auanei ka keia poe naau pakaha e hoao mai ai e hana maluna o kakou me keia mua aku, oiai kakou e nohe ana malalo o ka aahu o ka noho ana Panalaau, he lihi aina no Amerika, a malalo oia kumu, e ulu mai ai no na manao ke@- mawaena o na poe a ke hanohano o keia mau la, a o ka hopena aku no paha, oia no na mea e pili ana keia ooloku e poha liilii la ma Wasinetona, ke kumuwai hoi e hilinai ia nei, aia malaila ka noho ana palekana o na mea a pau.
Aole makou i lawe mai i keia mau mamalaolelo ma ke ano, he mea hoine wale aku, i lawe mai makou i keia mau wahi laina pokole, mamuli o ka hookaakaa mau ia ana o ko kakou mau maka e na olelo pailani a na nupepa he aina o Amerika i hoonoa ia ma ke ano he nohona kuokoa me ka hoopilikia ole ia ma ke ano he mea alakai no ka lanakila, a ina hoomau oia ma ia kulana a ua nupepa o pai@- nei, alaila, o makou pu ana kekahi iloko o ua haawina o ka hauoli, me ka manaolana mau e pakele ae kakou mai na owili pu ia ana aku iloko o na haawina e kauhola la maluna o kela poe, i upu ia paha no ka hooko aku ma keia mua aku.
Ka Hale Kiekie Loa Ma
Ka Honua Nei
Ua paa mai nei i kekukulu ia ma Nu loka ka hale kiekie loa ma ka nonua nei, i kapa ia ka Park Row Building. O ka nui o kona o kona mau papahele mai ka ilihonua ae a hiki iluna o ka palena pau o na hale he 29. O kona kiekie mai ka ili honua ae a hiki i kona mau towera he 390 kapuai, o ke kiekie o kona pou hae he 57 kapuai, a o kona hohonu hoi malalo aku o ka ilihonua he 54 kapuai, nolaila, i na e hoohui ia na kapuai mai kona kahua olalo a hiki i ka welelau oluna o kona pou hae e hiki aku ana no kona mau kapuai i ka 501. O ka mea kupanaha i ikeia, o ke kahua o keia hale e ku nei he one wale no, aka, ua makia ia nae na laau nunui iloko o ke one, a maluna o lakou i kukulu ia iho ai keia hale nui nona ke kaumaha he 20,000 tona.
I na e hooili ia keia hale maluna o na kaa, e hiki aku ana no ka loihi o ka huakai o na hoki a me na kaa e huki ai i keia hale i ka ekolu mile. O ka nui o na rumi o keia hale he 950, ina e noho ia ana kela a me keia keena e eha kanaka, e hiki aku no kona heluna kanaka ma kahi koke i ka 4000, a ua like hoi me ka nui o na huina o kekahi mau taona nui o kela mau la.
Ma kona hookuku ana ae me kekahi mau hale kiekie loa o ka honua nei, he 100 kapuai kona kiekie mamua o ka hale Kau Kanawai o Amerika Huipuia, a he 83 kapuai hoi kona kiekie mamua o ka piramida kaulana o Aigupita.
Mai kona mau puka aniani oluna, ua hiki ke ike ia na mea a pau maloko kanaha mile. A o kona mau puoa kiekie elua, ua hiki i ka mokuaina o Nu Iarese ke ike moakaka mai ia lana e oni haaheo ana i ka lewa. Ua olelo ia ae, o ka poe nana i kukulu i keia hale o lakou kekahi poe hope ole.
He kuai hoemi nui ka malamaia nei ma ka halekuai o Eg@-, make alanui Papu, no keia pule wale no, e nana ae i ka lakou hoolaha e puka aku nei.
Ua loaa mai la ka lono no ka haalele ana aku la o ka mokukaua Iapana Hiei ia Kapalakiko no San Diego, a malaila oia e holo mai ai no Honoluu nei a mahope hoi o kona ku ana maanei no elua pule e holo loa aku ai oia no Iokohama