Ke Aloha Aina, Volume V, Number 23, 10 Iune 1899 — Page 4

KE ALOHA AINA

POAONO, IUNE 10. 1899.

 

Ke Aloha Aina

Hookumuia no ka

Pomaikkai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

HONOLULU IUNE 10, 1899

 

NAWAI E UKU ANA IA MAU LILO.

  O ka hoopau wale ia ana mai la o ke koho balota o Hawaii nei iloko ae nei o Sepatemaba, a me ke kali ia ana a mahope aku o ka wa e loaa ai na kanawai no kakou, ua ulu koke mai la iloko o makou na hoopahaohao ana no na lilo o ka noho ana iho nei o o na hoa o na Papa Nana a puni ka Paeaina.  Aka, ua hiki no nae ia kakou ke hoomaopopo, ua hana lakou malalo no o ka Amerika hookikina, e malama no keia poe i ke kau koho balota mau, i kamaaina ia kakou, a no ia kumu no hoi paha ko lakou nei hana ana pela.

  Ke ike ia nei, aole he poe e ae nana e aku i keia poe, aka, mailoko aku no ia o ka waihona dala o ka lehulehu, a ina pela, ke auamo nei kakou i ka noho wale ana a keia poe palaualelo iloko oia mau la hana a lakou i noho ai, me ka manao e mau loa iho ana a hiki la hoi i ka la koho, a ke hui ia a pau, u li ka wai o na pakeke o ua poe la, me ke kani pu o ka lakou la aka, no ka pono o ko lakou noho ana.

  Aka, o ka makou nae i hoomaoe ae nei, nawai ana la e uku ana ia mau lilo, o ka haina na kakou na ka poe hookaa auhau, aole na hai aku.  O keia mau dala i lilo mauwale aku la, ua lilo ia me ka waiwai ole.  Ina paha oia mau dala a i lilo no na hana hooholomua i ka aina, ina la ua oi loa aku ko kakou mahalo, no ka mea, he mau dala waiwai ia, e hiki ai ke hoihoi hou ia mai kekahi mau kenikeni iloko o ka waihona aupuni.

  He mea hoopalaimaka keia hana, a he uhiuhi lau mamane loi no na hana a ko Amerika poe loea kanawai, mamuli o ka olelo hooholo hui a Newland, i apono ia hoi e ka mana hooko oia au puni, a i wahi e alo ae ai i ua ho ino ia mai, e aho e hoaka e aku mamua, i ole ai e ike ia ae na mea huna a lakou i hana ai i wahi e kala ia ai ka lakou mau hala a me na hewa, o ka manao ana he kumukauawai ia no ko lakou noho ana.  Lapuwale keia mau hana hoopauha.

 

MAI PAPAPAU KAKOU HE AA KO KA HALE.

  Nani no ko ke Akua aloha wale mai ia kakou, i kona haawi ana mai i ka manao aloha kupaa e pale aku i na hoonuinui olelo o keia mau la iho la i hala aku la, e pili ana no ko kakou hele ana e hoohiki i poe kupa no ke aupuni Repubalika Hawaii, i loaa ai hoi ia kakou ka mana koho balota no ka wae ana i mau Lunamakaainana no ka hele ana e kau kanawai no na poe i paa na ihu i ka uwea.

  O ka leo nakolokolo o na nupepa i wawalo iho nei i na la i hala aku la, e koi ana ia kakou e hele e hoohiki, i loaa ka pono koho, ua olowalu like mai nei, lakou, me ka olelo ana, “aole e malama ia ana ke koho balota ma ka la 29 ae nei o Sepatemaba, elike me ka mea maa mau, malalo o ka olelo kuahaua a Peresidena Makinile, i kakauinoa ia eia a me kona Kuhina John Hay, ma ka la 13 iho nei o Mei, a i ike ia ae nei hoi ma ka inoa o Samuel Damon, ke Kuhina Kalaiaina kuikawa o ka Repubalika Hawaii a i hoopanee ia aku la hoi a no kekahi wa paha mahope aku o ka hana ana mai o ka Ahaolelo o Amerika i na kanawai no keia Panalaau.

  Aole no i kala makou i hoike kahiko aku ai, heaha ka waiwai o keia hoopaa inoa ana, a e koho ana kakou i mau lunamakaainana aha, e waiwai ana anei kakou i ke koho ana i keia poe, oiai no nae ka olelo hooholo hui a Newland ke kau mai la mamua o ko lakou alo, me ka i mai, o Amerika hookahi ke kuleana e hana i kanawai no keia Panalaau, i kulike hoi me na kanawai o ke ano aupuni ana e haawi mai ai, ina paha he Panalaau na Amerika e koho na Luna Nui, a o ka pale halii iho olalo, oia kaua e haawi mai ana na kakou e wae, a i ole, o ke ano aupuni paha na Amerika e koho ke Kiaaina, a o na Luna Aupuni e ae na ka lahui ia e koho.

  O keia kulana maopopo ole o ke ano aupuni e haaw a mai ana ia kakou, oia no ka makou e a’o nei i ka lahui, e kali, a e nana aku heaha la ka Amerika ano aupuni e haawi mai ai no kakou, me ko makou a’o pu aku no hoi, mai hele e hoohiki, no ka mea, he mea hoohihia ia i ko kakou noho ana, a i ko kakou wa e hana ai pela, ua pau iho ia le kuleana hana o Amerika, a ua hihia mauwale hoi kakou mamuli o na ole lo hookonokono a kekahi poe hoaloha o kakou, i hilinai ia aku i kekahi wa, he poe lakou e alakai ana i ka lahui ma ka pono a me ka pololei.

  O ka ha@le pahu ana mai la o keia koho balota e liuliu ia nei o ka hoea mai, he hoike nui ia o ko ka Mea Mana Loa huli ana a nana mai ia kakou ka poe ilihune, ka poe hoi i hai-na maopopo ia e nele kakou ma na mea a pau e pili ana i ko kakou aina, aka, he okoa loa nae ka manao o ka mea nona ia kuleana, e hiki no iaia ke hoololi a hoolilo paha i ke ino i maikai, a o ka maikai hoi i inoino.  O ko kakou kupaa ana, me ka nana ole i na paipai hele hoohiki, ka mea i palahe wale mai la no a lilo na hoohiki a me na liuliu koho lunamakaainana, i mea e omaimai ai ka naau o ka poe i paulehia iho nei, e aneane ana e hoohiki, a i hoohiki hoi i keia mau la iho.

  Nolaila, ua pomaikai kakou a pau, mamuli o ko kakou hoohiki ole ana, a ua pomaikai no hoi ka poe i hoohiki, ma o ka loaa ana ia lakou he kuleana e mahelehele pu ai me na poe Pi-Gi i hoohiki mua, a no lakou no hoi ia pomaikai aole no kakou.  O ka makou no ia e kauleo aku nei i mau ke kupaa a hiki i ka hopena.

 

HOOHIKI NO KE AHA?

  Eia na nupepa Hawaii a haole ke hookikina mai nei ia kakou e hele e hoohiki, i loaa ia kakou ka pono koho balota, mamuli ka o ko kakou nele loa ana i na pono o ko kakou aina, no ko kakou awiwi ole aku e hoike ia kakou iho imua o na hoa o ka Papa Nana ma kela a me keia wahi, a puni ka Paeaina, me ka hoopaa pu aku i ko kakou mau inoa, i kumu e loaa mai ai ua pono la e keha ia mai nei, e loaa ana ia kakou ka pono, a e lanakila hewahewa ana kakou maluna o ko kakou mau hoa paonioni.

  Eia kakou a pau ke noi ia mai nei e lokahi, i loaa ia kakou ka ikaika malalo o keia hana ano nui, a o ua pono la, oia ko kakou hiki ke koho i mau lunamakaainana nana e hele e hana i ko kakou pono iloko o ka Hale Ahaolelo, (ka hana io hoi) a oia hana, i manaoia ai hoi he pomaikai no kakou ka lahui, oia ka makou e kanalua nei, i ke ao aku i ka lahui e hele e lawe i ka hoohiki i loaa ai ka pono koho balota.

  Aole loa e hiki i ka makou makapeni ke ao aku i ka lahui e hele e hoohiki, no ke kuai ana i kou pono o ke kupaa ana no ke aloha ana i kou aina hanau, i pono no ka poe kakaikahi wale no, aole no ka lehulehu.  A oiai hoi, na ake loa ia ko kakou ae aku, me ka manao, oia ka mea e pono ai o ko kakou noho ana, aka, no makou ilio, aole loa makou e aa aku ana e aiai ai i ko makou lahui malalo o keia ano, o hoea mai i ka wa e komo holookoa aku ai ka lahui iloko o ka poino, alaila, aia ka lakou hoahewa ana ma maluna o makou, me ka i mai, i poino paha makou i ka nupepa KE ALOHA AINA, i kona ao mai e hele e  hoohiki, a laa hoi paha ko kakou poino la.

  Nolaila ke hoike aku nei makou me ka hookamani ole, e aho no ko kakou noho pu ana iho pela, mamua o ko kakou hele ana e hoohiki, ina no ko kakou nele a poino, he nani poino ana no ia, ua hana no kakou i ka mea a ko kakou mau lunaikehala i hooholo ai, o ka pono ia, aole hoi e hiki ke kuhikuhi ae, na makou i ao aku e hana pela.

  E pono paha ia makou ke hoakaka piha aku no ka pono hoohiki, oia hoi, aole no kakou ia pono no ka lahui, aka, no ka poe kakaikahi wale no, e ake nei i lilo i poe lunamakaainana, o ko kakou lokahi ana, a loaa ia pono, koho aku nei kakou i poe lunamakaainana e hele i ka Ahaolelo, no ke kau ana i mau kanawai no kakou.  Ke puka ua poe lunamakaainana nei a kakou, kukala ae la ko lakou mau leo imua o kakou na makaainana, me na haiolelo hoonuinui, me ka hoohiki ana, “e hele ana au e hana i ko oukou pono, e o’u mau haku makaainana, aole loa aku e lawe i na oihana,” a pela aku.

  Pehea ua hooko anei ua lunamakaainana la i kana mau olelo i hoohiki ai imua o kona mau haku, e hana ana oia i ka mea a kona waha i hoopuka aku ai, me ka manaoio no e hana i ka pono?  Ke hoole aku nei makou, aole.  I ka wa e makaukau ai ia lunamakaainana e holo mai no Honolulu nei, a ke ku kona mau wawae i ka uwapo, a kau iluna o ka waapa, ua pau ae ia na hoomanao ana i kana olelo, ua poina koke iho la iloko o ka wa pokole loa, a hoomanao ae ia makou i keia mau olelo, “a ka ihu nei o ka waapa la, pale oe, pale au, pale kana.”  Komo mai la na kipe, no na uku moku, no ka noho ana aku i Honolulu, a pela aku.

  E hoomanao kakou, o keia kamaaina ana o kakou i ke ano o na lunamakaainana a m@ na alii a kakou i koho ai i poe e kau i na kanawai e kaulike ai ka poe waiwai me ka poe ilihune, i ka wa o ke aupuni alii, aole loa ia i hana ia, o na puu dala nui a me na oihana aupuni ka ua poo la i lawe ai, ke pau ka ahaolelo, a o ka hapa uuku wale no ka mea i lawe ole ia mau mea, a pehea e aa anei kakou e hooko i keia mau @@@ paipai o na nupepa, e hele aku e hoohiki, i loaa ai ka kakou mau lunamakaainana?

  Manao makou aole, no ka mea, ua ike kakou iloko o 20 lunamakaainana a kakou i koho ai, e @la o lakou e kokua ana mahope o kakou na makaainana ilihune?

  He hookahi a elua paha, o ka hapanui aku la, ua paa aku la ka ihu i ka uwea malalo o na kipe dala ia, me ka olelo ia mai, ke pau ka Ahaolelo hoi oe i Luna Auhau no mea, i Luna Helu, i Luna Makai, Lunakanawai, a pela aku, a oiai ia wa, he wa ia no ko kakou koho kuokoa ana, me ka hoohiki ole, aole hoi he mea nana e hoopilikia, mahope iho o kakou hana ana ia mea.

  Ke hoomanao nei kakou, ua haawi aku kakou na Amerika e hana mai i ko kakou pono, aka, heaha ka kakou mea i ike iloko o keia mau makahiki eono e hele nei, mai ka hookahuli ia ana o ke Aupuni Alii a hiki i keia la, na hana anei na Hale Ahaolelo @ Amerika i ka mea pono no kakou ka poe ilihune, me ka lawe ole i ka waiwai kipe, aole anei o ka hookahuli aupuni ma Hawaii nei, he kula dala ia na na Senate a me na lunamakaainana o Amerika i keia la?  Pela no.  Ina lawe kela poe i ka waiwai kipe, oiai no nae e noho ana kekahi poe o lakou iluna o ke dala, he mau ona miliona ka olelo ana, aka, aole nae i nele ko lakou lawe ana i na waiwai kipe ke haawi ia aku.

  A i na ua lawe ko Amerika poe kau kanawai, ka poe hoi i maa i ka maalo mau o ke dala lmua o ko lakou maka i na sekona a pau pehea hoi kahi Ahaolelo o ke aupuni poolua o Hawaii, ka poe hoi i malihini ko lakou mau maka i ka haale mai i ke dala kipe imua o ko lakou alo, aole anei e hikiwawe loa ana ko lakou komo ana iloko o ka upena kuu a ka lawakua?

  He oiaio, he lehua mua lakou, mamua o ka hana ia ana o ka pono, a he kakaikahi wale no paha ka poe e pakele ana mai keia poino ae, elike me ko makou hilinai i ko makou makamaka maikai o ka makapeni, F. J. Testa, a me kekahi poe kakaikahi e ae @ elua, a ekolu paha e kokua ana i ko kakou makemake, a o ka hapanui aku la ka uhi o Kula, ma kela aoao, manao anei kakou, e loaa ana ia kakou ka pono iloko o keia hapa uuku wale no?  He ole a he ole loa.

  Nolaila, na kela a me keia e kaupaona nona iho, aole makou e hookikiua aku ana ia oukou, mai noho oukou, no ka mea, o ko makou kahua e ku nei, aohe a makou kakoo hoohiki koho balota, o ko makou enemi ia, he maa no hoi e komo ai kakou a pau iloko o ka pilikia, me ka aaawi ana aku i pono no ka poe a kakoa a hoohanohano aku ai me ka iaoa lunamakaainana wale uo.  E kamailio mau aku ana no makou no keia mea, ma keia mua aku.