Ke Aloha Aina, Volume V, Number 21, 27 Mei 1899 — Page 2
This text was transcribed by: | Sandra Matsuoka |
This work is dedicated to: | Kulana Pate |
KE ALOHA AINA
Hoookumuia no ka Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.
EDWARD L. LIKE. Lunahooponopono, EMMA A NAWAHI. Puuku o KE ALOHA AINA.
HONOLULU….MEI. 27, 1899
KE ALOHA AINA OIAIO
Ua nui a lehulehu na manawa a makou i hakilo ai i na kalai manao ana o kekahi poe naauao, i hilinai nui ia, he poe lakou ua kupono ke mailani ia iloko o ka puuwai o ka lahui, ma o ka hooko ana i ka mea a ko lakou waha i hoike akea ai, a me ka hooko ana maloko o ka waihona o ko lakou mau manao oiaio, e hoike ana me ka wiwo ole, he hana hewa ia a kakou e kue ai me ko kakou ikaika a pau, a mai aa e haawi pio wale aku, me ke akaaka ole o ke kahua kupono e hiki ai ke ae wale aku i ko hai makemake.
Oia kahua alakai a ia poe i moe aku kekahi poe o lakou ma ka aoao mau o ka honua, a ke ola nei no hoi kekahi poe, ua komo pono loa akua ia iloko o ka puuwai o na kanaka Hawaii ponoi me ka hilinai piha ia, aole ma ke akamai maoli o na kanaka naauao, aka, ma o ke ahonui la no ia o ko ke Akua aloha, i makia paa iho iloko o na naau o keia lahuikanaka nawaliwali, e kupaa me ke aloha oiaio no ke kuokoa o ko lakou aina hanau mai ka la 18 mai o Ianuari, 18893 a hiki ikeia la, e hoike ana i ko ke ao holookoa, he lahuikanaka kupono ka poe Hawaiii, ke helu ia ma ka papa ekahi o ka makee oiaio i ko lakou aina hanau.
Oia aloha aina oiaio, oia no ka makou i kalahea aku ai maloko nei o ka nupepa KE ALOHA AINA, mai kona hookumu ia ana mai a hiki i keia la, e uwalo aku ana, e hoomau aku i ke kupaa ana a hiki i ka wa a Amerika e haawi mai ai i kana mau hooponopono kaulike ana maluna o keia lahuikanaka, e noho ana iloko o ka ilihune a me ka nele, ma o kona Ahaolelo lahui la, ka puuhonua hope loa hoi a makou i hoike aku ai, ilaila kakou e nele ai, a ilaila no hoi kakou e lanakila ai.
He mea ole ia makou @a koi a na makamaka nupepa e uwalo mai nei ia kakou, e komo pu aku kakou iloko o ke kapuahi kuni a ka Repubilika Hawaii i hoomakaukau ai no kona hoola hou ia ma o ko kakou hele ana e lawe i ka hoohiki kakoo malalo o ke aupuni a ko kakou naau i hoowahawaha loa ai, ma o ke komo pu ana e laulima pu ma ke koho balota ana, o ka moe ana a ko kakou mau maka a lalau na lima, ua ike no ia me ka hana ana o ka makuahine o Iakoba i kana keiki, i wahi e lilo ai ka pono o ka hanau mua i kona hope, ka mea hoi a makou e olelo nei, "o ka leo o na nupepa e kakoo nei i ke kupono e komo pu aku kakou e koho balota me na Pi Gi, o kaleo no ia o Iakoba, aka, oka lime nana e hooko nei ia hana oia no na lima huluhulu o Esau."
A oiai hoi makou e noonoo nui ana no keia mea e kamailiio akea ia nei, ua puka mai la na huaolelo awahia mailoko mai o kekahi po o lakou, he hana naaupo loa ka ke kue ana aku i ko kakou hoohuikau pu ana me lakou. Aole anei hoi, ua kupono no ia lakou ke hana elike me ko lakou makemake, me ka u-i ole mai ia kakou. E hoomau aku ana makou i ke kamailio ana maluna o keia kumuhana me ke akahele.
HAUHILI IO NO KA AI A KAWELE-A.
Aole loa he wa i ikeia ai maloko o na moolelo hooponopono aupuni ana, mai ka wa mai o ke aupuni alii a hoea mai la iloko o keia mau la o ko kakou noho ana i ikeia ai kekahi paewaewa nui iloko o ka oihana Loio Kuhina o ke aupuni e paa nei ma ke a-u o ka umiumi o ka ipu awaawa kona hookanaaho ana, he mea hoi na ko kakou mau lunaikehale e ku iho ai me na manao kahaha, a ninau ae o ke ano iho la anei keia o ka Loio Kuhina o keia mau la e lawelawe ai i kana oihana Lunakanawai no ke aupuni, mamua o kona lilo ana i mea kukala no ke kukulu Aupuni Kuikawa a Repubalika Hawaii, ma ke ano Kuhina o ko na Aine E, e hoao ana e kaomi iho, a oolea kana hoopai maluna o ka mea ana i hoowahawaha ai, a e hoopahem ana hoi i ka mea ana i hoihoi ai, ma ke ano pili hoaloha a i ole pilikana paha ma ke kino.
Ina io pela iho la paha ke kulana maamaalea o ka Loio Kuhina o keia wa i kona wa e noho Lunakanawai, he hoa no ka Aha Kiekie alaila, ua hiki ia kakou ike olelo ae he mea makehewa ka hoomau ana aku o ke aupuni ma o ka Aha Kiekie, i ka hoopaa ana ma ke kulana ana e hehi a e haihai nei i na kanawai no a lakou i hana ai, i mea e loaa ai ka maluhia maluna o ka lahuikanaka holookoa o Hawaii, i manaoio o ke kanawai ka mea nana e kaana i ka maikai a me@@@@ine.
O ka ulu ana ae o kekahi hakaka mawa@na o kekahi paahana o loko oke Keena Auhau o ke aupuni, me ke kauwa no a kekahi @o o na poe omo waiu o ke aupuni e ua la i hala ke kumu @@@ i kau paen@ ia ai @a hana p@ewaewa ma kahi m@l@, a huai puka nui ia ae nei e ka nupepa Kuokoa; me kona hoike ole ae i kona manao ku kaokoa, mamuli o ka ike ana iho, ina he mau kumu kupono ia a ka mea kakau e kalele iho ai i kona manao ahewa no keia ma hana lapuwale a ku i ka hilahila, e hiki ole ai i kekahi kanaka naauao hoopono, ke noho hou aku maluna oia noho mahope iho o kona ike ana ua kue ia no kana mau mea a pau i kauoha mai ai e hooko ia maluna o ka mea ana i makemake ai e hoopau wale ia.
O ka laweia ana ae nei o kona hihia a hoikeamaka ia imua o ka lehulehu, me kona noi kunu ia no kona kupono lole e lawelawe i ka oihana Loio Kuhina, a e hoopau loa ana hoi kona laikini loio ma na Ahahookolokolo a pau o keia Paeaina oia kekahi mea kupono e kakoo ikaika ia.
Ina he oiaio na kumu hoopii a pau i waihoia aku imua o ka Aha Kiekie, aole hoi i hanaia ma ke ano imihala, alaila, aia makou ma ka aoao kakoo i ka hoopii ma na ano a pau, a ke apono nei hoi ko makou manao i ka hoopau loa i kona laikini, mai ka ae ana aku iaia e hoohaukae wale i ko ke aupuni inoa maikai ma kana lawelawe oihana ana, he mea hoi e waia ole ai ia mana hookolokolo malalo o keia mau hana eepa.
A in a hoi aole i lawelawe ka mea i hoopii ia i keia hana ma kahi malu, a aole hoi i hoao aku e hehiwale ia ka ihiihi o na kanawai o ka aina, malalo o na hoakaka kumu a ka mea hoopii, a ua akenui paha oia e lilo i mea e hookaulana ai i kona inoa, ma ke ano, oia kona mea e pipili nui ia akau ai e na lawehala alaila aia maluna o kona hokua na ahewa nui ia e pono ai, a e lilo ai hoi kela mau kumu pale i mea ole.
E lilo ana keia he mea nui e hoomaopopo iho ai kakou i ke ano eepa o ka lawelaweia ana o na hana pili aupuni ano nui iloko nei o ka aina. a he hana no hoi ua kakou ka lahui e ike ai, e like no me ke ino o ke kulea@a i hookumu ia ai i kinohi o kona hoomaka ia ana pela no kakou i hookamaainaia ai ma ka @aua a me ka hoo@@aopopo ana i ke ano nui o na hana i paa ia iloko o na lima o na luna aupuni o kahi Repulika Hawaii, a pela i pili pono ai kela poemanao a ke Kuokoa i peku mai ai a oolea. "Hihi Kaunoa, Hihi i Mana. Hauhili ka ai a Kawele-a." No ka mea ua pahu pololei no i ka piko, aole mawaho ae, Na ka olelo hooholo a ka Aha Kiekie e haawi mai ana, e akaka ai ka mea lanakila ma keia hihia ano nui.
E nana ae e na makamaka i ka olelo hoolaha a William A. Cahill e puka aku nei.
O ka mokukana Mokuleʻe kai loheia mai nei ua ili ma Wainiha, Kauai, a o ka mokuahi Iwa, ua pau i ke ahi ma Punaluu, Oahu.
KA EMEPERA WAHINE VITORIA.
O ka Poakolu nei, Mei 24, 1899, oia ka piha pono ana o na makahiki he 80 o ka Moiwahine Vitoria o Enelani a Emepera Wahine hoi o Inia a me na Panalaau lehulehu i paa malalo o kona mana.
Ua hanau ia oia ma ka la 24 o Mei, 1829, a nolaila, ua lawa pono ke ko i o kona mau makahiki ike oo pono ana, aka, o kona ike a me kona mana hooponopono aupuni, eia ia ke papahi nei maluna o kona mau kipoohiwi wahnie, i hiki ole i kekahi kane ke hahai aku mahope o kona meheu.
He la nui keia no na Pelekane ma na wahi a pau a puni ka honua e hoike ana i ko lakou aloha a me ka makee oiaio no ko lakou makuahinealii e noho poo ana maluna o kekahi mau haneri miliona kanaka malalo e kona malu, a ke nonoi mau nei lakou i na Mana Lani e hooloihi ia kona ola.
Ua malama ia ae he mau lealea maloko oka halepaikau ia po Poakolu, no ka hanohano o ia Lani Alii. Eloaa hou aku ana no iaia he mau makahiki hou aku e lawelawe ai i ke kulana poo no kona aupuni, oiai no ka ikaika e mau ana no i kona kino.
Ke kalokalo ae nei makou i na Lani e hooloihi loa ia aku ke ola o ka Moiwahine Vitoria o Enelani a me Inia.
UA HALA IA KAMAAINA KAHIKO.
Ma ka Poakolu o kela pule aku nei, Mei 10, 1899 ma ka home noho o Dave Kama, makai ae nei o Kukuluaeo, ua kipa ae la ka anela luku o ka make a kaili aku la i ke aho hope loa mailoko aku o ke kono o John Henry Trask (Kupa hoi ma ka inoa i maa mau i na Hawaii) kekahi hoi o na haole kahiko loa i hookamaaina iho iaia maluna o ke lepo o Hawaii, i ke 50 a oi makahiki o kona noho ana ma Hawaii nei, a nana hoi i hoohua mai he elima e ola nei a me elua hoi mau moopuna.
Ua hana ia oia ma Hallowell, mokuaina o Maine, Amerika Huipuia i ka la 20 o Augate, 1829, a i ka la 12 ae nei o Augate e piha ai iaia na makahiki he 70, ina aole oia i pa@aho koke mai i keia ola ana. Ua hoea mai oia i kena mau la opiopiio loa o 17 a me 18 makahiki paha, maluna o kekahi o na moku okohola a kipa ae la ma Lahaina, a mamuli o ka makemake o kekahi wahine koko alii koikoi oia kulanakauhale malu i ka Ulu, e lilo oia ikeiki hanai, ua lawe ia oia i keiki hookama nana a ua maa a ike hoi i ke ano o ka noho ana o@a au kahiko nona ka inoa e Kaiheekai.
I kona make ana, ua lawe ia oia a malama ia e ka moi Kauikeaouli, a ika hoomaka ia ana e kukulu o ka halepule ma Kaluaaha, Molokai, ua lilo ka hana ana iloko o kona lima, a pela hoi oia i kaawale mai ai mai ke alo maio ka moi, me ka haawi wale ia mai o kekahi mau loko iʻa a me kekahi mau aina mahi kalo nona.
Ua mare oia i kana wahine ma ia wahi, a i ka make ana me ka loaakeiki ole, ua haalele iho ia oia i na pono a me na pomaikai a ke Alii Aimoku i manawalea mai ai iaia, a au hou aku la i ka hanana iniki ili o Arika a me Aukaki, me ke kipa mau ana mai no, no keia mau Paemoku, a mamuli o ka loaa hou ana o kona kokoolua ma keia noho ana, ua hoopau oia i kona manao holomoku.
Ua noho oia ma Waihee, M@@@ no kekahi mau makahiki, a no ke holopono ole o kana hana i lawelawe ai, ua holo aku oia no Holualoa, mailala i huli hoi mai ai a noho ino la ma Honolulu me ka lawelawe ana i ka oihana hana kaa. Aloha no.
PUALI KEAKA PAELE.
Maluna mai la o ka mokuahi Moana i hoea mai ai he puali keaka paele ma ko lakou alahele no na Panalaau o ka Hema. He poe pa@@@ wale no na lala o keia hui keaka, a ua haawi ae hoi lakou he keaka lealea loa maloko o ka Hale Mele Hou i ka auina la Poakolu ne. Ma ka hora 12:30 o ke awakea, ua maki ae ka bana au a hui keaka la ma kekahi mau alanui o ke kulanakauhale nei me ka lakou bana. He poe wahine paele no ko loko o keia hui keaka.
AOLE E KIPA MAI ANA MAANEI
Aole e kipa mai ana na moku lawekoa nunui o Amerika Huipuia e like me ka Sheridan, Grant, Sherman, Lee a me kekahi mau moku @ ae, ma o ka ikeia ana, ua hiki ia lakou ke holo pololei a hoea i Maui la me ka pau ole o ka nanahu. I ko lakou huli hoi ana mai i Ma@@@@ e kipa ae ana lakou no ka hoopiha ana ma Nagasaki, a mailaila ae no Kapaiakiko. O na moku lawehoa liilii wale no ke kipa mai ana i anei.
HOOKAPU IA KA HOOPIHAPIHA ANA I NA ALANUI.
Ma ka po Poaono nei i hoomaka ai ka oihana makai e lawelawe i kekahi hana ano hou, oia hoi, ke kipaku ana i na poe a pau e ku ana ma na huina alanui me ke kuleana ole. Mamuli o ka maopopo ole o kekahi poe i keia kanawai hou i hana ia, ua k@@ mai lakou ia manao o ka makou a o ka hopena, ua laweia no ka halewai. Ua hoomau iaia @@ua ma ke Sabati mai a e hoomau loa ia aku ana hoi keia hana i na manawa a pau e ikeia manawa a pau e ikeia ai o kekahi poe e ku@u ana ma na ua kihi.