Ke Aloha Aina, Volume V, Number 20, 20 May 1899 — Page 4

KE ALOHA AINA

 

Ke-Aloha-Aina

Hookumaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahoononopono

EMMA A NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU MEI. 17, 1899

 

HE UI HE NINAU.

 

(Mai ka Buletina ahiahi o Mei, 12.)

Ninau – Ma ke kumu hea la i aponoia ai keia koho balota o Sepatemaba, ma Hawaii nei?

 

Ninau – Hiki anei i ke aupuni Hawaii ke hoike mai i kekahi kumu kupono, pehea, ua maopopo anei e hana @o mai ana ke kau o Dekemaba i kanawai panalaau e koi ana i Ahaolelo hou e kono ai i na poe o Hawaii e koho balota iloko o Sepatemaba, ka mea i hea ole ia mai nei e ka Ahaolelo?

 

Ninau – Ua maopopo anei i ke Aupuni Hawaii, he mau manao hoakaka no keia mea mai Wasinetona mai, ina pela, alila, heaha la ia mau pane?

 

Ninau – Ina ua ike ke Aupuni Hawaii aohe mea i loaa mai nei ia lakou, ma ke kumu hea la e hiki ole ai ia lakou ke kaohi iho i keia hana ana pela?

 

He mau ninau keia na kela a me keia e k@i aku ai e loaa ona mau pane kupono.

 

Oiai, o na poe hookau auhau a pau, he kuleana ko lakou e kue ai no ka hoolilo wale ia o ka lakou mau dala no keia koho balota waiwai ole.  He kuleana ko lakou e ake ana e ike, ua hooikaika anei ke Aupuni Hawaii e kaohi i keia mea ma o na kukai olelo pu ana me ka mana nui ma Wssinetona, aole paha?  He mau hana uhaai wale no ia i ke dala a ka lehulehu no keia koho balota waiwai ole.

 

Ke lokahi nei ko makou manao ma keia mau ninau hooheno a ka makamaka nupepa namu Buletina ahiahi.  Pololei – Mahalo – O ka oiaio maoli no ia au e hoohauoli ae la – Heaha no ke ano.

 

KAHANA KA NAAU.

 

Aole e kala KE ALOHA AINA i hoike e aku ai he mau pule i hala ae nei, no na mea e pili ana i ka hoohiki kakoo kukulu aupuni Repubalika Hawaii me ke aupuni o Americka Huipuia, me ke pale a uumi loa ana aku i ka koala hou ana ne i ke aupuni A@ o Hawaii, ka pule kaumaka hoi o na Luna Aupuni e k@pu ho@lai nei iluna o ka @ mana hapuku a o@ loaa @ o ko kakou aina hanau, ka aina nona na manao hooipo i komo kukonukonu aku iloko o na noonoo o na poe huli loaa o na aina e, o ka aina keia o Palesetine, ka mea i oleloia, “ka aina e kahe ana o ka waiu a me ka meli, iloko o na pomaikai luhi ole o keia noho kino ana.

 

Ua hoikeike aku mokou i ko makou manao kue no ka lawe ana o ke kanaka Hawaii ponoi i ka hoohiki kakoo Repubalika Hawaii a me ko Amerika Repubalika, malalo o ka makou hoomaopopo ana me ka noonoo maikai, he aina keia ua hoohui ia me Amerika, mamuli o ka makemake o ka hapa uuku o na poe e noho mana ana iloko o na kulana oihana poo o ke aupuni, me ko kakou hoao ana e kue ia mau ano hana a pau e kau mai ana maluna o kakou, me ko kakou ikaika a pau, e hooikaika kino maoli ana, o kane, o ka wahine a me na keiki e alo ana iloko o na huna lepo hoino a ko kakou mau enem@.

 

Iloko no oia mau hooikaika ana a pau, ua nele iho la kakou i na pono pilipaa i haawi ia malalo o ke Kumukanawai o ko kakou mau Moi aloha i moe aku la a hoea mai he au pouliuli, he au hookaumaha, he au hoi iloko o na hoopilikia ia he lehulehu wale, ka mea hoi a makou e olelo ae nei me ka hopo ole, eia na hana puuwai eleele e Rukini iloko o na lima o na Luna Aupuni e noho mana nei maluna o ka aina.

 

Ua kono hou ia mai makou e hoakaka hou aku i ko makou manao no keia hana he hoopaa inoa koho balota, mamuli o ke kahaha o ko makou naau, mamuli o ke ala ana mai nei o na hoopaapaa ikaika ana o kekahi mea hoopaa inoa o na Repubalika Hawaii nei, ma ka apana o Hilo, me na hoa o o ka Papa Nana ma ia a pana, mamuli o kona kue ana i kela pakui a Peresidena Dole a me kona Ahakuka i hana ai mamuli o ka hoopili paewa ana mai ia Amerika mahope o na kanawai o ka Repubalika, a o na mea la nana i hoonioni mai la i keia moo keleawa, oia no o La@makaainana Loebenstein, kekahi hoi o na hoa kou kanawai o ka 1898.

 

Ko hoala ia mai nei na hewa e nanaii hou aku no maluna o na poe nana i hana i ua kanawai hapuku, na kanawai ino, a pela aku, ua lohe hoi kakou i keia mau la iho la, na aponoia kela hoole ana a kela kanaka i kona lawe palua ana i ka hoohiki no ka pono o ke aupuni a lakou i kakoo like ai @a ka a o ka poe i lawe mua ole i ka hoohiki @ ano o lakou ka, ka poe i makemake e komoaku e hoolaupai pu me lakou nei i ka@ no ka lakou nei, aka, no ko kakou ae wale aku mahope o ka lakou mau mea a pau i makemake ai.

 

Mamuli o ka loaa ana o keia haawina apono i keia mea hoohalahala, aole anei hoi i pololei ka makou i olelo ai, ua hui, kakou me Amerika me ko kakou makemake ole, ua welo kona hae hoku imua o ko kakou alo, me ka hoowahawaha ia, aole anei hoi, i komo mai a haha iho la na kanawai koho balota o Amerika ma o ko kakou lilo ana aku he poe Amerika ma ka welelau o ke alelo, aole hoi maloko o ka naau.  Ke heihei nei kakou e ike aku i ka hopena o na hana o keia kau koho balota e hoea mai ana iloko ae nei o ka malama o Sepatemba, a ia wa kakou e ike ai i na hopena hauhili, ina aole he mau hoololi, a hooponopoao hou ana paha o keia mua iho.

 

NUI KA HAUOLI O LAKOU

 

Ua paiakuli ae ka lewa i na leo huro o na keiki a me ua mamo a ka poe he mau lihi kuleana ko lakou iloko o na aina e hoomahui ia mai nei e kanu i ke ko, a na kanu ia hoi kekahi, a ke wili a ke hookomo ia mai nei hoi kekahi iloko o na eke, no ka hoouna aku no na aina mamao, kahi e huli ia ai o ko lakou pomaikai, a e lelele ai hoi na makua a me na pupuna o na poe no lakou ka makolukolu o na mahele hookuleana iloko o ua hana mikiala ala a na nupepa e kakani mai nei ko lakou mau leo, me ka hooho ana, he momona ke ko, he lelo kona wai, a he ula kona koko.

 

He nani ke kani ana o kona leo, na like me ke kauni a ka manu Elepaio o ke kuahiwa, e kahea ana mai kela pea a keia pea o na ululaau, me ka hoikeike ana aku i kona mau hoa manu hulu like.  “Ono ka ia?  Ono ka ia!!”  Aka, aole oia he ike i kahi e loaa ai o kaua i’a e ku ai hoi paha kana haawi i kona mau hoaloha, a koe iho ke koena na kaua ohana keiki.

 

Pela makou e hoomanao ae nei i ko ke Kuokoa mea kakau, ke hooho mai nei oia i ki@ loa no, aole i komo ka pulapula iloko o ka lepo, @ mahele wale no ia e kuai ia nei, ua kau e aku la iaia nei ka hooho e ana mai imua o kona makamaka, he momona ka lepo, a he ono ke ko i ka ai ana Nolaila, wahi ana e aho ka lawe wahi mahele kuleana ana, i ole e noaa i ole e ilikole, a i ole e ko mo iloko o ka pilikia, wahi a ua.  O hoahewa aku ka kakou no ke ao mua ole ia mai o keia pomaikai manawalea a ka makamaka i hoike e mai nei.

 

Aole makou e kala i @aku ai i ko makou mau manao @kaka mam@ oia hoi, @ ka poe no i l@ m@ ka manao, e like me ko ka makamaka e loaa ana iaia he mau pomaikai @ mahiko, o Olaa i Puna, Hawaii, Kihei, i Maui, Oahu ilalo ae nei o Ewa a pela aku, e hookuu aku no ia lakou e komo iloko oia mau hana, a na ka pomaikai e haawi ae i na leo hooho o ka hauoli, a na ke apuka ia a hoonele ia i ka waiwai i upu ia e palua a pakolu ka loaa, e mihi no kou puni wale ana i ka leo o ka Elepaio ike ole i ka lawaia, a hookahi ko olua nele like ana.

 

Aohe a makou hookonokono ana aku i ka lehulehu e komo maloko o keia ano hana, oiai na loaa no i kela a me keia he noonoo maikai ana, ina paha ia he hana e hoopomaikai mai ai iaia a me kona ohana, a i ole, o kona malama iho no paha, a nana no e hoohana ma kekahi hana e loaa mai ai ke ola o ka noho oluolu ana me kona ohana ponoi.  A malia paha, o kona hana ana pela, ua like no ka pomaikai me ko keia a ka makamaka e noke mau nei i ka huro maloko o kona mau kolamu, a oi aku no paha, aohe hoi e hihi, ua hina kuhihewa aku la ka manao malalo o na alakai lalau ana a hai, a o ka hopena i loaa mai, oia no ka mihi a me ke kaumaha no kona puni ana.

 

He oiaio no paha, he hana hoolaupai ka oihana mahiko no kekahi oihana i hoomaopopo n i ia o kona lepo, he gula ia a me ke dala e hu ana mai ka honua ae, elike me na Paemoku aloha o Hawaii, ka aina i hoopahaohao aku i ka nanao o na malihini, he aina maluhia a haunaele ole i ku ai ke keha a ka poe nana e lawe ae nei i na aina nani a maikai, i kula uliuli no na lau ko e hooluliluli malie ia ana e ka makani, he haunaele kona, elike me Samoa, Pilipine, Cuba, a me kek hi mau wahi e ae, eia lakou a pau iloko o ka mihi kahi i noho ai.

 

KAHI HOOKIO PILAU O KA LEHULEHU.

 

Ua lilo i mea hookahaha nui ia ka ike ana iho, ua hookaawale ae la ka aupuni Repubalika Hawaii ka huina pokeokeo o $50,000 no ka hookio ana i ua mea hauna ku ka maea, ma kekahi lua nui i eli ia makai ae nei o Kakaako, kahi hoi i manaoia ai, mailaila aku e moe ai na paipa moe lepo, e lawe @ i na mea ino oloko nei o ke kulanakauhale, a @ai aku paha ma ka nuku o ke awa, a i ole, ma ke ahua oue paha e @ la i ka hema komohana o ke awa nei.

 

O keia puu dala nui hewahewa i hookaawale ia ae la e ke aupuni oia kekahi o na hana uhaai maopopo a ke aupuni i hooholo ai, me ka @ ole i ke kulana ola kino o k@ lehulehu maloko o na pa haolimalima, e noho ia nei e kekahi ohana he lehulehu wale, ka mea hoi a makou i manao ai, he hana pono loa i na l@ a ke aupuni i hookohu ai, ke kau hoa ia lakou, e hele e @ wa na lua liilii, na luawai hoohu mea ino, a pela aku.

 

E olelo ia mai ana paha makou, eia no he poe nana oia ano, ke komo hele nei maloko o na pa, a ke nana nei ia mau wahi no ke pono o na mea a pau.  He mea oiaio keia, oiai, ua kiei wale aku no lakou maloko o na pa, a na haawi aku hoi i ke kauoha, mai mea oukou, o niu ia oukou e na kanawai o ke aupuni, a me ia ano olelo, ua ae aku la ka waha no ka hoomaloe ana, aka, o ka hooko ana, na maalo ae ia mamua o ko lakou alo a hala aku la no ka mea, o ko lakou kuleana, he poe noho wale iho no lakou no ka manawa, a hele aku no kahi wahi e aku.

 

O ke ino, o ka pilau, ka hauna a me ka ekaeka, aia no ia ke @ kolo ae la ma na pukaiha o @ poe e maalo ae ana ma kahi o na ano hale hoolimalima i hoomaopopo ole ia e na ona o ia mau wahi i imi i ko lakou pomaikai iho, aole hoi i ka pono o na mea a pau.  He ikemaka ko makou i kekahi mau pahale hoolimalima, e ku nei ma na wahi like ole oloko nei o ke kulanakauhale, elike me na pa hoolimalima ma ke kihi o ko Alanui Moiwahine me Puowaina, ma ka Paka o Kewalo maanei mai, ma Kaumakapili, a pela aku.

 

O keia na wahi a ko makou mau maka i ike pono ai i ka ol aku o ke ino mamua o na wahi e ae, a oiai hoi, i kekahi wa, a @ ka mahina, a elua mahina, alaila, hoea kino ae la na poe kiai nei no ke kiei wale iho no a nalo aku, a pela no e hana mau ia nei @ hik@ i keia la.  A ua hooi ia aku hoi ka pilau ma kekahi mau wahi i noho nui ia me ka nana pono ole ia e na Luna o ka Papa Ola hookoha ai e hele i imi pono ka poe kapulu a hoomaemae ole i ko lakou mau pa hoolimalima, oiai, he kiei wale aku no ka lakou la huli ka mahina, e ka poepoe o ka manu aelo ka mea me ko ke alii Kalakaua.

 

Malia nae paha, o ka loaa ana ae la o kahi e hookio ai a puai aku i ka moana kai hohonu, he hoemi ana mai ia i na ino e malama ia nei e kekahi poe ona mea h@le a aina hoi, a he hoopau ana ae hoi ia i keia mau p@ e @ nei ma na wahi a makou @ hoike ae la maluna he mea no hoi i hoomaopopoia, he like @ no hoi ka pukaihu i ka hono ia mau ino.  A @ io hoi e pau @ ia mau ino i ka lawe ia, a loaa @ hanu ea makamaka o @ ano @ mae ma ia @ wahi, alaila @ makepoao io paha keia @ ahiwi o ke dala i hookawale ia ae la no ia hana.

 

A ina oia mau no ia mau wahi iloko o ka pelapela, ma ka @