Ke Aloha Aina, Volume V, Number 20, 20 May 1899 — Page 2

KE ALOHA AINA

 

 

Ke Aloha Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU . . . . MEI. 20, 1899

 

KO MAKOU LA I HOOKUMU IA AI.

            O ka Poaono, Mei 20, 1899, oia ka piha pono ana o na makahiki eha o ko makou kaahele ana ma na kihi eha o keia Paeaina, a i kaalo loa aku hoi ma na aina mamao, mamuli o kona hilinai nui ia, he nupepa ia na ka lehulehu. O ka la 20 o Mei, 1895, oia ka la mua loa i puka mai ai ka nupepa KE ALOHA AINA iloko o na hoopilikia ia he nui, ma ka Halepai o ka nupepa Buletina, makai o Ainahou, malalo o na hooponopono ana a kona Ona a Lunahooponopono Joseph Nawahi.

            Ua ike a kamaaina kakou mai kona mau la kinohi mai o kona hookumu ia ana e lilo i nupepa alakai a i wahaolelo no ka lahui i kupaa mahope o ke aloha i ka aina, ke aloha i ke alii, a pela aku, a o ka hoike oia mau hana, eia no ia ke paanaau nei i kela a me keia, a ua lilo hoi ka alahele a kona alakai mua i kukulu ai i kinohi, i mea na makou e hiipoi ai i kaua mau a'o ana, me ka hoololi ole ia, a o ko makou mau makamaka heluhelu no na hoike oiaio oia mea.

            Eia ko makou mau hoaloha ke holo nei io a ia nei, me ka hoikeike ana mai i ko lakou mau manao kalaiaina no na mea e pili ana i ko kakou aina hanau nei, me ka i pu mai, eia ka pono la, e huli mai oukou, mai kali, o hala ka wa pono. Aka, ua ku oia me ka naue ole, a hoonee mau aku i kona mau manao kalai manao akea, e kue ana ia mau hana poholalo a na nupepa i kaena ae ai lakou he aloha alii, he aloha aina, a kakou hoi e hooheno ae nei, he aloha aina ma ka lehelehe.

            Elike no me ko makou kahua i kukulu mua loa ia ai i kinohi e kona alakai, pela no hoi makou e komo hou aku nei e paio no ka pono o ko kakou aina no keia makahiki hou aku, e hoea mai ana. O ka lahui aloha aina no a pau, oia no ko makou mau hoaloha, ko makou mau kaikuahine ma ka hana, na makua, a pela aku.

            O na poe Luna e lawe ana me ka naau hoopono a hooikaika pauaho ole, oia ko makou mau alihikaua kaulana nana i kue aku i na hoino ia mai, a i alakai kino maoli aku hoi imua o na maka o ko kakou mau enemi me ka wiwo ole. O na poe lawe pepa a puni ka Paeaina, oia ko makou mau koa oiaio nana i kakoo i ka makou mau hana a hiki i keia la, a pela hoi makou e panai aku nei i ko makou aloha palena ole maluna o na mea a pau, a ke nonoi aku nei e hoomau loa ia aku ko kako noho ana iloko o ke kuikahi, a na ke Akua auanei e hoomama mai i ko kakou mau luuluu.

 

KO KAKOU NOHO ANA.

            Ma ka nana ana a me ka hakilo ana, mai na la mai e hoalii ana ka pouli o ka naaupo maluna o ko kakou mau kupuna a hiki mai i keia la, ua ike a hoomaopopoia aia he mau loli ano nui ana maluna o keia lahuikanaka, i hiki ke olelo ia he kupanaha a he kamahao kona ano, mai ko kekahi mau lahui e ae o ka honua nei. I ka wa i kipa mai ai ma malamalama o ka olelo a ke Akua, ma o na elele la o ka auenelio, ua hoomaopopoia iloko oia mau la, he olohelohe ko kakou mau kino, aka, he maikai nae ke ola, no ka mea, he malama a he ike ko kakou mau kupuna i ka haawi laau ana, ma ka haha ana ma ka lima, ma ka nana ana ma na ouli o ke kanaka ma'i a ma'i ole, ka ikaika a nawaliwali a pela aku.

            Ma ia ano, ua hooulu mau ia ko kakou lahuikanaka ia wa, a ma ka hoomaopopoia no e na poe noonoo a naauao oia wa, ua piha ka miliona a oi o na kanaka maluna o keia mau Paemoku, a pela io no paha ma ka kakou kohokoho wale ae i keia wa, ma o ka hoike mua loa a Vanekoua i kona wa i kipa mua mai ai i keia mau Paemoku, a ua olelo ia ae, aia paha ka nui o na kanaka ma kahi o ka 500,000 he huina hoi i hiki ke hooiaio ia, ma o ka pipipi la, no ka nui hewahewa o na kanaka.

            Ua hoike ia ae, o ka maikai o ke ola kino kekahi kumu nui loa o na kanaka, aole hoi he mau ma'i lele e hiki ai, ke luku wale ia na ola makamae he nui wale, me ka hiki ole i ka kakou mau laau lapaau ke pale aku i ka laha nui ana ae iwaena o ka lahui; hookahi wale no pilikia nui ia wa, oia ke akenui o na kanaka i ka hakaka, luku aku a luku mai, a oia ano hana, he mea ia ua kulama i keia lahuikanaka ma ia wa.

            O ko kakou noho ana iloko oia wa, maloko no i o na hale pili, na hale lauhala, ke u-ki, ka laiki, ka lau maia, a pela aku, a ua hana ia hoi oloko a piha i ka nuamoena o na ano like ole, a ua haaheo no kakou ke olelo ae, ua ike mua i ka hoomaiau mai ko kakou mau kupuna mai, mamua o ka hoea ana mai o na ilikeokeo i Hawaii nei, a o kekahi poe no o lakou, ua hoaumoe ko lakou mau poo maluna oia mau luhiehu i maiau ia e ka lima o na kane a me na wahie o keia mau Paemoku.

            Ua hala aku la ia mau la o ka hauoli, na la hoi i ike ole ai o ko kakou mau kupuna i na hoomaewaewa ia, na kaumaha a me na luuluu o na ma'i ahulau, elike me ka hebera, ka ma'i puupuu ulalii, ka okuu, ke sem ola poki, korela a me ka ma'i pake, oia hoi ka ma'i hookaawale ohana, wahi a ka olelo.

            O keia paha ka ma'i kupua i ike ia iloko o keia mau la, oiai, ua palahalaha oia mai ka hikina a ke komohana, a mai ka akau a ka hema o keia mau Paemoku, ka mea hoi a makou e olelo ae nei, o keia ka mea nana e hooneoneo awiwi loa aku ai i ko kakou noho ana lahui, i huipu ia hoi me na mailele e komo mau mai nei i kela a me keia wa.

            Eia kakou iloko o na la o ke kaniuhu, a o ko kakou noho ana he hopepeia, i kulike ole me ko kela au kahiko i hala, ka mea a makou e olelo ae nei, he wa ia o ka hauoli, no ka mea, e noho ana no kakou he ona no ko kakou noho ana, a na kakou na mea a pau, aole na hai mai. Na kakou no e malama i ka kakou mau mea nui a liilii, aka, i keia wa ua lilo aku nei na hai ka malama ana, ka hooponopono ana, ka leo nui, a pela aku, he mea na kakou e hiki ole ke pale aku, a oia hoi ka makou i olelo ae la, eia ko kakou noho ana iloko o ke kaniuhu, aole iloko o ka hauoli.

 

NA HOOMANAO I MALAMA IA.

            Ua lilo i kia hoomanao iloko o ko makou puuwai na hana pili aupuni ano nui a ke aupuni Kuikawa a me ka Repubalika Hawaii i hana ai i lilo i mea nana e hooweliweli i ka manao kuokoa o ke kanaka a lilo i mea hoopepe pili wale a kuai okoa i ua pono kaokoa la, i wahi e loaa mai ai na hana aupuni, e pono ai no kona noho ana, a me kona ohana.

            A iloko hoi o keia hana i lilo ai ka hapanui o na kanaka naauao a koikoi o ka aina, mahope o ka poe no lakou kana e alakai ana i na hana nui o ka hookele aupuni ana, ka poe hoi a kakou i ike maka ai, o ko lakou leo ka mea mana e hooko ia ai ka makemake o ka poe puni oihana a puni hanohano a i maa hoi ko lakou mau kino nui ma na hana maalahi wale no me ka ike ole o ke kino i ka ehaeha ma na hana mawaho ae a pela i helelei wale ai ke kupaa o kekahi poe i hoikeike ae ia lakou iho i na la kinohi o ka hookahuli aupuni o Hawaii. A malalo hoi oia hana, i lawe mai ai makou i kela poomanao e kau ae la maluna, i mea e ike ia ai, he aupuni kupono ole ka Repubalika no ka lahui Hawaii a oia keia malalo iho!

            1—Ka hoohiki kupa—O keia ka manao mua i hoomaka ia ai e kanu iloko o ke kihapai lahui Hawaii, ka mea nana i kono aku i ka manao o na poe e paa ana he mau Komisina ko lakou, ma na hana ponoi o ko lakou one oiwi nei, a ae aku la, me ka haawi ana i ko lakou ae e komo pu ma na hana e kulai ia ai ke kukulu ia ana ae o ke aupuni Alii, elike me ia mamua o kona hookahuli ia ana, a o ka mea mua hoi nana i hoau, oia no ke aupuni Kuikawa, a i kapa pinepine ia e kakou, "ke aupuni Pi Gi (Provisional Government.) a mahope mai hoi ka loli ana ae i Repubalika Hawaii.

            Ua lilo keia i mea kahaha nui ia iloko oia mau la, oiai no oe e noho ana no maluna o ka lepo o Hawaii, he mea i hanauia ma kona mau aekai aloha, he mau kupuna a me na makua Hawaii ponoi hoi, aka, ua pale ia ae ia kuleana malalo o ke ano he aupuni limanui keia, a i hao a kaili maoli ia aku hoi mailoko aku o ka poholima o kekahi Alii Aimoku i poni ia e kona lahui ponoi malalo o ke aloha a me ka maluhia, a malalo hoi oia kumu, aohe a lakou la nana mai i ko kakou pono, a pela iho la i i hihia ai kekahi poe Hawaii, a makou hoi i olelo ae la, o kekahi keia o na hoomanao i malamaia me ka hoohewahewa ole a hiki i kela la.

            2—Ke kuni lima—Aole loa hookahi Hawaii mamua aku o ka hookahuli ia ana o ke aupuni Alii, i haupu iki e ike ana oia i kekahi mea kamahao a ku i ka weliweli, oia hoi ke kakauinoa kuni manamanalima nona hoi ka uku hoopai o $50,00 i ka mea e hana a e hooko ole ana i na kuhikuhi ana a kela kanawai hookaumaha maluna o keia lahui noho malie a piha lokomaikai, e lilo i luahi na kela kanawai lapuwale loa o ke ano pegana haahaa loa, a ka poe nana i imi a pahola mai maluna o keia lahuikanaka i mihi ai me ka hilahila o ko lakou naau, mamuli o ka haule pahu ana oia mau iini lapuwale.

            Ua nui a lehulehu na nupepa Hawaii i kokua malalo o kela kanawai ino, mamuli o ko lakou hopohopo a makau wale o hooko io aku no ke aupuni Repubalika i ka mana piha o ua kanawai la, me ke ao pu aku, e wiki e hele e hana mai hoolohilohi, o pau hewa auanei ke kino iloko o ke ki@ no o ka halepaahao no ka hooko ole i ka mana o ua kanawai la. Aka, ua ku aku KE ALOHA AINA me kona puakaua nui, a kue aku i kela hana hookaumaha maluna o keia lahui, a mahope o ka ike pono ana o na poo oihana i ke ino, maoli io o keia kanawai, ua hiolo a weluwelu aku la kona mau aoao mai ka hoopaa ia ana e lilo oia kekahi kanawai mau o ka Repubalika Hawaii, a mai ia wa mai a hiki i keia wa ke aneane ae nei e piha na makahiki eha mai kona hoolaa ia ana i kanawai no Hawaii, i lilo i mea hoomaewaewa ia.

            3—Ka Hoohiki Kupa Amerika. He wahi ahona iki paha ko ia nei mamua o ko ka mea mua, aole nae o kona ahona iki ana, he mea ia na makou e kakoo a paipai aku imua o ko makou lahui, e hele aku e hoopaa i ko lakou mau inoa iloko o na buke hoopaa inoa a ka poe i kuleana ia hana, oiai makou e hoikeike mau ana i ko makou manao kue no ia hana, na ka poe Amerika ole e hele e hoohiki ia lakou i poe kupa Amerika, elike me ke Pukiki, Pelekane, Geremania, Iapana, Pake, a pela aku, a no ia poe. Aohe a makou keakea aku no lakou, no ka mea, o lakou maoli ka poe kupono e hana ia hana, aole o kakou Hawaii i Amerika ae nei.

            He nui aku na mea kupono e hiki ai ke hoomanao ia na hana awaawa a keia aupuni Poolua e noho aka nei i keia mau la, a no kela a me keia e malama nona iho.

 

HOOPII IA NO KE PUHI AHI.

            Ma ke kakahiaka Poalua nei i hooloheia ai ka hihia puhi ai o Nehemia Kaainoni i ka hale o Mr. Lona, mauka o Manoa, a mahope o kona hookolokoloia ana, ua waiho ia aku kona hihia no ke kau kiure o Augate ae nei.

            O keia ka hale i puhi ia ai i ke ahi ma na la mua o Aperila, a nona nei ka uku makana o $250 a Ilamuku Baraunu i haawi ai no ka hopu ana i ka mea nana keia mau hana.

            O N@oho ka mea nana i huli a hiki i ka loaa pono ana iho @ Kaainoni i puhi i ke ahi. Ua h@ maopopo ia mamua o ka pau ana o keia hale i ke ahi, ua hele aku ka mea i hoopii ia e noi i ka mea nona ka hale e haawi ia mai @ hooponopono hou i ka hale, aka, @ ka hoole ana mai nae, me he mea la, ua pii ae la kona inaina a puhi iho la i ka hale i ke ahi.