Ke Aloha Aina, Volume V, Number 14, 8 April 1899 — Page 2

KE ALOHA AINA

 

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa

na ka Lahui Hawaii

 

EDWARD L. LIKE

Lunahooponopono

EMMA A. NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA

 

HONOLULU….APR. 8, 1899

 

KE KULANA I HOOHUOI IA.

 

            E lilo ana paha keia i mea ninau a niele ia mai, ma o ko makou hoakaka e ana ae la i kela mau mamalaolelo maluna o ke kahua kalai manao ana, me ka olelo pu mai, heaha hoi ia kulana i hoohuoi ia, oiai eia no hoi kakou malalo o ka hoomalu ana a ke aupuni Hawaii i noho on a ia e Amerika, a oiai hoi, ua paa no ko kakou kulana elike me kona ano mau, heaha hoi auanei ka kakou  mea e pupuahulu ai ma ka olelo ana, eia ko kakou kulana aupuni iloko o kekahi kulana i hoohuoi ia.

            O ka imi ana a me ka huli ana i ke kahua i ku ai o keia manao hoohuoi iloko o makou, oia no kela olelo hooholo hoohui aina a kela kanaka o ka aoao hoohui aupuni e hoomanaia nei, oia hoi o Newland k makuakane a me ka makuahine o kela Akua lapu o ka lahui Hawaii, (oia hoi o Hoohui Aina) Ua olelo ia o ka la 12 o Augate, 1989, e kaao ia nei maloko o ko kakou anaina hoolauna akea, na poai ohana, ua liko kakou he Panalaau no Amerika, he kanaka Amerika mailoko a waho o ke ke k@no, mamuli o ke ano aole i pauai ia mai ko kakou pono i kaili ia, ma kahi o ka hewa i hookumu ia, a kakou no hoi e pulama a make@ nei no a hiki i keia la.

            He oiaio, o ua la kamahao la, nana i kaili aku i ka welo haaheo ana o ko kakou have Hawaii aloha i kono aku i na ohaua e noho aua ma na home o iahou, e uwe a e kanika@ iho me ke kaumaha, mamuli o ko kakou lilo ana aku he inoa lahui okoa, aole hoi o ka inoa oiwi i maa mai ko kakou mau kupuna mai.

            O ka iho ana iho o ka Have Hawaii @@il@na iho o ka hui@i o na pahu Lae o na hale aupuni, a i pauai @oke ia aku ai o ka have o ka aina malihini, oia o Amerika, ua pau iho la ko kakou kulana kanaka Hawaii, ma o ua hooponopono aupuni ana, (koe wale no, ma ke ano, aole e hiki ke holoi ia ao ko kakou ano aloha eiaio no ko makou ano aupuni kumu.)

            O ka hae Amerika e welo haaheo nei maluna o na paha @ae o ko kakou mau hale aupuni a pu @ni @@ @@ aina, he hoike oiaia ia, eia kakou he Panalaau no Amerika, a he poe kanaka Amerika hoi ma na hana, ua make a nalo aku la ke kino aupuni a ka lahui Hawaii i hoowahawaha ai, a ke noho nei kakou he ohua noho hale no Amerika i keia la, ma o kela olelo hooholo la i hoomana ia e na Hale Ahaolelo elua o Amerika.  Ua pau iho la ke kaa ana o na huila o ke aupuni Repubalika Hawaii, mamuli o keia oupe ana malalo o keia olelo hooholo.

            Ua maopopo loa ae ia ko kakou kulana aupuni ma ka hana, e lawelawe ia nei i keia la, a ua pau hoi ka pohihihi o na poe hoopohala ma ke olelo, koe wale iho no ko kakou mau manaopaa, i hiki ole ke hoololi ia i keia wa, o ke Akua wale no ka mea i ike ia mau mea, a na kona mana e hoike mai i na mea pohihihi o keia noho ana.

            Ke kamailio nei makou i keia, ma o ka liko ana o kakou i Panalaau, a i kanaka Amerika, elike me ko Canada ma Amerika Akau lilo ana i Panalaau no Beritania ua lilo iho la na kanaka oiwi ponoi o Canada i poe kanaka Pelekane, a aole hoi he kauoha ana mai a Pelekane i kona Panalaau ma Canada, e lawe lakou i ka hookupa ana no Beretania Nui, oiai, i ka wa i welo ai ka have Pelekane maluna o na pahu have o ua aina Panalaau la ona, ua lilo lakou he poe Pelekane ma ka olelo ana, koe wale no in a ua hanau ia oia he kanaka Canada malalo o ko Beritania mana.

            O kahi a makou e hoohuoi nei, oia ka lawe palua ana o ke kanaka Hawaii i na hoohiki elua i makaainana no ka Repubalika Hawaii, a me Amerika Huipuia, a oiai hoi, ke olelo nei makou me ka hopo ole, aole loa e hiki i kekahi kanaka Hawaii ke lawe i ka hoohiki i keia la, malalo o na Repubalika elua, oia hoi o Hawaii a me Amerika, oiai, o ka mea mua ua make a nalo kona kahua kumu i ku ae ai a kinohi, koe wale iho no, mamuli o ka mai alaala, a na Hale Ahaolelo elua o Amerika i kamau iki iho ai oia no ka mauawa a nalo aku.

            A no ka lua hoi eia ke pahola nei kona maua, a puni ua Paemoku Hawaii, a ina ua lilo loa io kakou no Amerika, alaila heaha hoi ko kakou kuleana e lawe ai i ka hoohiki kupa Amerika, no ka mea, ua Amerika kakou, mamuli o ka make ana o ka Repubalika Hawaii a me ka nalo ana o ko kakou Hae Hawaii, ke panana o akaka@ e ola ana no ko kakou kino aupuni, a oia iho la ka makou e olelo nei, he kulana keia i kupono ke hoohuoi ia.

            Ua hiki ia makou ke olelo ae, na ka poe o na lahui e, e hana@@@ mea, oiai, aole lakou @@ poe Amerika, elike me na poe Pelekane a hapa Pelekane e noho nei maanei ka poe Europa na lahui Asia, a pela aku, a no lakou ke kuleana e lawe ai i ka hoohiki hookupa, aole nou e ke kanaka Hawaii, i lilo ka lepo o kou aina i Panalaau no Amerika.

 

O KE AUPUNI I MOKUAHA

NA IAIA IHO, AOLE IA E

MAU.

 

            He olelo aai keia hoopili ia iho maluna o na aupuni a pau i noho mana ia malalo ka hoomalu ana o kekahi Emepera kiekie loa, ka Moi, ka Peresidena, a me na ano luna nui a pau i i hooili ia aku e ka makemake o kekahi lahui a mau lahui paha, malalo iho o ka malumalu o na kaupoku lani akee, e noho ana hoi iloko o ka uluwehiwehi o ka mana o na pualikoa e pulama ana i ko lakou hanohano.

            Ua kuluma keia olelo maluna o na aupuni nui a me na aupuni liihi o ka honua, mai ka poe e noho hoomalu ia ana he mau miliona koa, a hiki i ka poe he umi a elima koa e ku kiai ana i ka maluhia oia mea, i hoalii ia ia haku a i Moi maluna oia lahui.  I na kakou e huli a nana aku i ka moolelo o ka lahui Isaraela i ka wa e nohoalii ana o Davida a me Solomona kana keiki, ua kau kaweli o na mea a pau i ko laua nohoalii ana, a ua ku ke aupuni malalo o ko laua mana me ka ikaika e hiki ole ai i ko laua ememi ke hooulu ae i ka haunaele a me ka mokuahana.

            Aka, aia n@e laua a hala aku, a noho mai na keiki a me na moopuna maluna o ka nohoalii, ua ulu liilii ae la ka mokuahana mai ka uuku a hiki i ka lilo maoli ana i momoku ahi e a malie ana malalo ae a hiki i ka wa i hookanaka makua ae ai, a o ka hope, oia ka hookahuli ia ana o ke aupuni Isaraela i elua mahele aupuni kaokoa, oia hoi ka Inda a me ka Isaraela, aka, elike me ka hiki ole i ka wai kai ke hoomauanalo ia a lilo i wai ono, pela no ka neeu ole ae o keia olelo aai maluna o kela mau aupuni elua, i noho hooponoponoia e ko lakou mau alii like ole, a o ka hope, oia ka anai a hoohiolo loa ia ana o ko laua mana hoomalu, a komo mai la he malihini mai ka aina mamao mai, a lawe ae la i ka noho hoomalu ana maluna o kona maua.

            Ua hala loa ia, aka, ua nee mau mai no nae na hooko ia ana oia mau olelo a hiki i keia la, a oia hoi ka makou i kahoahoa ae la maluna, ke aupuni i mokuahana iaia iho, aole ia e mau "Ua pili no keia i ko kakou kulana aupuni a paa ia nei iloko o ka waha o na ilio elua, ma ke ano o Hawaii ka pona iwi e aumeume ia ana e keia mau ilio, oia hoi, eia o Repubalika Hawaii ke hookeke aku nei kona mau niho ia Repubalika Amerika, ma ka hooia aku, naʻu no keia pona iwi, aoʻe ou kuleana e kaili aku ai mai aʻu aku.

            A ke olelo mai la hoi ka ilio hulu nji, naʻu keia, no ka mea, ua pau ka hanai ana a kou kahu ia oe, a owau kana e malama nei aka, aole nae i hoopau kahi mea uuku i kona aumeume ana, a hiki i ka wa a ka mea nui i nahu aku ai ma ke kaniai o kahi mea uuku, nana i kono aku iaia e hoopau i kona aumeuma ana, a e haawi aku i ka lanakila na ka mea nui e hooko i kona makemake ma ke ano, oia iho la ka haku a me ka on a maluna oia waiwai.

            O ka mokuahana ana o kekahi aupuni iaia iho, ma o kona mau lunr hooko la, he alahela malaelae ia no ka hiolo a lilo i mea ole o na kuhikuhi a me na hooko kanawai ana maluna o kekahi Moi a Peresidena paha, elike me ko kakou kulana aupuni e ku nei i keia la. Ua oleloia aia he mokuahana iloko o ka Mana Hooko a mea kona mau lima lawelawe a in a pela, e hiki ana anei i ka Mana Hooko ke holoi ae i kela olelo aai a ka Baibala i makia aku ai ma na lapa uila o ka Hale Mana Hooko e ku nei maloko o Iolani Hale? Ke manao nei makou aole.

            No ka mea, o ka hiki ana i kekahi mea popopo ke hoololi ae mai kona ano inoino a i ka maikai, he hana kupua ia e hiki ai ke haawi aku i na mahalo he nui, a pela anei e manao ia nei, e hoololi ae na mokuahana o ua la i hala, i mea e paa ai ke kulana aupuni helelei wale e hoomaopopoia nei i keia la, a nolaila, o ka hooko ana ua hiki mai ia i kona hopena.

 

HE HANA KUPONO MAOLI

NO IA

 

            Elike me na hoike i hoopukaia aei ke akea, no ka imi pono ana o ke aupuni i ilina kupono no ka lehulehu, e waiho ai i na kino lepo, ma o ka hele kino maoli ana e huli, iwaena o na alua aupuni pili kokoke iki mai iloko nei o ke kulauakauhale, a o ua wahi la hoi, oia ke kula palahalaha mahope aku o Puowaina, he wahi hoi i mauaoia ua kuponoia wahi, i ilina kupapau no ka lehulehu, mamua hoi o ka lawe ana ilalo o Moanalua a me Kahaui@@ na wahi hoi i hoomaopopoia, ua hooi loa ia aku ka pilikia o ka poe ilihune mamua o ka poe waiwai.

            Ina e hooholo ana na Kon@-@@ i haawi ia aku ai ia lakou ka a pono i ka wae ana i ilina no ka lehulehu, e hoolilo ana ia Puowaina i ilina, aia makou ma ka haawi ana aku i na mahalo kiekie ana i kou lakou noonoo akahele ana, a ke nonoi pu ae nei hoi makou, a hahai ia ka lakou noi@ ana i ka pono o ka lehulehu malalo o ko lakou mau noonoo akahele ana, i ole ai lakou e hahai mamuli o na hana hoopomaikai hoaloha elike me kela mau wahi o Halawa, Moanalua a me Kahauiki, o na poe o ke alahao ke hoowaiwai ia me ka nui o ka hoolilo ke kumu nui hoi nana i kono mai ia makou e kue ake ma ia mau wahi kaawale loa mai ke Kaona nei aku. O ko makou manao keia, no keia ilina hou e manaoi@@ nei.

 

HE KEIKIALII IAPANA

           

            Ua loaa mai nei ka iono maluna o ka mokuahi Rio Janeiro, e hoea mai ana maluna o ka mokuahi Cop@@@@ Keikialii Konoye o Iapana ma kona alahele e holo makaikai ana no Amerika a me Europa.  Eia na Iapana o ke kulanakauhale nei ke hoomakaukau nei no kono hoea io mai, a e hoao ana iakou e kaohi iho iaia ma Honolulu nei no kekahi mau la no ka hoomakaikai ana iaia. Ua olelo ia he Keikialii keia i hoonaauao kiekie ia ma na aina e.

 

KA MOKUAHI LA WAKOA

ZELANDIA.

 

            Ua hoea mai la ma ke kakahiaka Poakolu nei, ka moku lawekoa Zealandia mai Kapalakiko, e lawe ana hoi i ke koena o na koa o ka regimana Eiwa a ka Puebla i haalele aku ai i Kapalakiko, no Manila.

            Ke 650 ka nui o na koa e lawe ia nei maluna ona, aia hoi lakou malalo o ka hoomalu ana a Kapena Rockefeller.  E hookaulua iho ana oia maenie no kekahi mau la mamua o kona helo ana aku no ka hoopiha nanahu ana.

            O heia regimana Eiwa kekahi o na kaeaea i homo pu aku ma ka hooaka hahana o ka lawe pio ana i ke kiekiena o San Juan mai ma Sepania mai, me ka nui o na poino i loaa ia lakou, a he lehulehu wale hoi o na koa o keia regimana e ola nei me na alina o keia hooaka kaua weliweli maluna o ko lakou mau kino.

            Ua haawi ae na aliimoku o ka mokukaua Chinese he paina maluna o ka mokukaua no na pie @@@@ i haawi aku he ahaaina nui no ko lakou hanohano ma ka po P@@@@@@ nei.

            Ua loaa mai nei he lono ma ka mokuahi Mauna Loa aia o Halemaumau ke hoopo@@@ ia la e ka @@@@@ hookalakupua a ka luahine Pele ua manaoia ke hoomaka hou la @@@ 2h@@ i kanikapuahi weliweli.