Ke Aloha Aina, Volume V, Number 11, 18 Malaki 1899 — Page 4

KE ALOHA AINA, POAONO, MARAKI 18, 1899.

 

Ke Aloha - Aina Hookumuia no ka Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu pepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE. L@hooponopono. EMMA A. NAWAHI. Puuku o KE ALOHA AINA. HONOLULU....MAR. 18, 1899. ALOHA NA ALII O KAKOU.

            He mea walohia, ma ka hoomaopopo ana iho eia ke anai mai nei ka make maluna o ko kakou mau Alii hanau o ka aina, elike me ke komo ana mai o ka Anela luku waena o na makaainana ponoi o ka aina, pela no hoi ka anai a me ka hooneoneo mau ia ana o ko kakou mau Alii kiekie, na kaukaualii, a pela aku.

            A i ka huli ana ae a helu i ka nui o ko kakaou mau wahi Aliihanau e ola nei, aole ia i lawa no ka elua kauna, e hiki ai ke olelo ae eia no ka hauoli me kakou kahi i puili pu ai i na wa a pau, a ke huli a nana aku hoi i ke kulana maoli a me na hoonohonoho ana o ko kakou mau lalani Alii, ua kanalua ole makou i ka hoopuka ae, ke hapuku nei ka make ia lakou elike me ka hiolo ana o ka wai mailuna mai o kekahi pali kiekie aole loa he mea nana e pale ae i ko lakou helelei ana ae.

            Ma o ka hoomaopopo maoli ana iho i ke kulana o ko kakou mau wahi Alii i koe, e hiki no ke ike a hoomaopopoia penei: Ka Moiwahine Liliuokalani, ka Moiwahine Kanemake Kapiolani, na Keikialii Kawanakoa, a me Kalanianaole, ke Keikialii Kunuiakea, ke Aliiwahine Kekaaniau a me kekahi poe e ae i loaa ole ia makou o ka hakahaka mau ana o na makalua Alii me ka hoopiha hou ole ia iho he mau pani ma ko lakou wahi, he hoike ana mai ia i ka lihaliha a me ka mokumokuahua o na hoomanao ana ae no na la i hala, na la hoi e poai ia ana ka nohoalii me ka huiua lehulehu o kano mau Alii hanau.

            Aka, i keia ia he mea pohihihi ka hiki ana ke hoopihapiha ae i na wahi hakahaka e waiho wale nei, elik2 aku la me ko Kaiulani hoo@ ana mai la i kona wahi, ka mea hoi i upu ia e loaa mailoko mai o kona oiwi Alii, h@ pua Kamakahala nana e hoopul@pul@ a e hoolaupai hoi ka noho kalaunu o kona aina, a i ole, o ka hoonni a hoowehiwehi ana paha i ka lalani Alii pol@lei ma @ aoao o ka mookuauhau Alii.

            Aka, ua kina@ koko ia a nalo @ aku @ ia Alii, opia hanau o ka aina, a owai la ke pa@i ae ana ma kona hakahaka, uo ka mea, aohe pua i koe e a ai na kukui o Iwikauikaua mawaho ae o ka Moiwahine Liliuokalani, ua hala aku la oia me ka minamina ia, a ke noho nei kakou ka lahui me ka u walohia ana i ko kakou mau Alii hanau mai ka po mai. No laila, e noho no kakou me ka hoomanao ana, he mea hiki ole ia kakou ke pale ae i ka makemake o ka Mea Nana kakou i hana.

 

NAWAI KA HOI I HEHI IA KAPU?

            O ka makou keia e ninau nei, mamuli o na hana hoohaahaa a na loio haole imua ponoi o ka ihu a me na maka o na Lunakanawai Kiekie i keia mau la. Aole i mamao loa ae nei na la i hala, ua kue aku la o Loio Davis i na manao a me ka eehia o ke anoano kapu o ka Aha ma o Lunakanawai Pere la, a o ka hopena i hoea mai, oia no ka hoopaahao ia ana o keia loio ma Kawa no kekahi mau la, i panai no ka hanohano ana i hehi ai malalo o keia hana ana, mamua iho no ia o ka hoea ana mai o ka la Karisimaka aku nei o ka 1898.

            I ke komo ana mai hoi i na la mua o keia makahiki, a imua hoi o Lunakanawai Pere no ua haawi kualapaa hou ae la no he loio haole hou no, he hana kumakaia a hoohaahaa hou no i ke eehia o ka Aha, kai lawelawe ia e Humphreys, hunona a Afong, a uina aku la na hana Keonimana ole ma ka lae o kekahi hoi o na hoike i ike ia, a i manao ia hoi, e pono a e ko ana koua makemake eia nae, aole i hahai ka hoike ma ko hai manao, aka, ma o kona ponoi iho no.

            Ho oi aku ka hanohano a me ke eehia o ka oihana loio i na kanaka Hawaii maoli, namua o ka poe i noho a i puka mai, mailoko mai o na kula loio kaulana o Amerika a me Europa, ka poe hoi a na poe opio haole Hawaii e pikokoi nei i Amerika, i ao kupono ole ia ma na loina o ka manao haahaa a me ke akahai elike me na poe e noho hana ana malalo o na loio haole, a i loaa iki hoi kahi hoomahele ana ma kahi ike e hiki ai ke ku imua o na Aha kakau ipu inika ole, a imua hoi o na Aha Kiekie o ke aupuni.

            O ka makou e hoomanao nei, a e ike nei ma na moolelo o ko ke kanaka Hawaii ponoi lawelawe ana i ka oihana loio, mai ka wa mai paha o ka Moi Kauikeouli Kamehameha III. a i ole, Kamehameha IV paha, aole loa hookahi loio Hawaii i hoao e wawahi i ka maluhia a me ke eehia o ka oihana, he mea weliweli loa ia lakou ka hoike ana aku ia ano mua o ke kahu o ka Aha e noho ana e malama i ka ihiihi o na kanawai o ka aina.

            Mamuli o ko lakou ike a hoomaopopo ana he hana kaulana loa ka malama ana i ka hanohano o ka oihana loio, a ke haaheo nei makou i ka puana ana ae imua o ke ao holookoa, ua eo ka eehla, kh anoano ke kapu a me ka maluhia oia oihana hanohano maluna o na loio Hawaii. O kekahi no hoi, ina o keia mau hana hoohaahaa ana i ke anoano o ka Aha, a he loio Hawaii, aole loa he hoopai dala e haawi ia ana i kekahi o lakou, aka, he hoopaahao wale no, me ka hoopau ia o kona laikini loio, a no lakou nei, aole pela, e noke no lakou i ka hana ino imua o na ihu ponoi o na Lunakanawai aole no e pau ko lakou laikiniloio. Popopo na hana o keia mau la.

 

NA KINO LEPO O KAKOU.

            Ua ike ia iho maloko o kekahi mau hoike lehulehu, e pili ana no ko kakou mau kino lepo, mahope iho o ka hala ana aku o ka hanu mai ke kino aku, oia hoi ka imi ana i na hana kupono ma o na ilina la o kakou, ka mea hoi a ka Papa Ola a me kekahi poe e ae i hele iho nei e huli pono i kahua no ko kakou mau kino e waiho ai, a ke waiho nei ia kumuhana iloko o na lima oia poe a hiki i keia wa.

            Ke olelo nei kekahi mau nupepa ua oi aku ke puhi ia ana o na kino i ke ahi a lilo i lehu, mamua o ka lawe ana aku a kanu iho ilalo o ka lepo. He hana keia i maa ole i keia lahui, a i ka wa o ke aupuni e hoao ai e hooko i keia hana, aia he uluaoa nui mawaena o ka ohana a me na luna hooko o ke aupuni, mamuli o ka pipili o ke aloha o keia lahui i ko lakou mau pilikana e homaewaewa ia ana, elike me ka holohona.

            Aole i kuli e ko makou manao me ko na poe e olelo nei, he oi aku ka pono o ke puhi ia ana o ke kino mamua o ke kanu maoli ia ana iho i ka lepo, malalo o keia kumu, aole i nele ke aup@ni me na wahi kupono e hoahu ia ai na kino o kakou, a oiai hoi, o ka mea nui wale no e noonoo ia nei ma keia kumuhana, oia ka hookaulike ana i na lilo mawaena o ka poe poe ilihune a me ka poe waiwai, a malalo oia i manao ia ai, e imi pono i ilina hou, mai na ilina kahiko ae.

            A ina hoi ua manao kekahi poe ua oi loa aku ka pono ke puhi lehu ia na kino, alaila, ua kupono no ia poe ke waiho aku i ko lakoumau inoa no ka hana ia o ko lakou mau kino pela a no makou iho, ua kue loa makou i kela a no ha@ hoomaewaewa imua o ko kakou mau maka, a no ka pono o ka lehulehu o ka lahhi Hawaii, aia makou ma ka aoao kue i ka hana ia o ua kino pela.

 

KA HOIHOI IA ANA MAI O KA HOOILINA I KA LUAKINI O KAWAIAHAO.

 

            Mahope iho o ka uhi ana mai o na eheu o ka pouli ma ka po Poalima nei, aia hoi, ua ikeia aku la na mano kanaka e moe ana kaoo no ka luakini o Kawaiahao, oiai, ua lohe ia ma ia po e hoihoi ia mai ai ke kino make o ka Hooilina Alii o Hawaii, no ka waiho ana maloko o ia luakini.

            He mau tausani ka nui o na poe i akoakoa ae malaila mai ke ahiahi okoa mai a hiki i na hora o ke aumoe, a hoopiha ae la ia loko a me waho o ka luakini a hiki loa aku i na alanui, aole hoi lakou i uiha i ke kali no ka ike hope ana aku i ke Kama'liiwahine Kaiulani e hoaumoe ana i kona home malihini.

            Mahope iho o ka hora 11 o ia po i loheia mai ai ua haalele, aku la ke Kama'liiwahine opio i kona home ia Ainahau, a eia ke hoi mai nei no kona home hou, a he manawa pihoihoi ia no na poe a pau e ake aku ana o ka ike koke aku no iaia.

            A ma ka hora 1:30 oia wanaao ua hoea mai la oia i ka luakini, a oia no ka wa i lohe ia aku ai ka leo aloha o kona mau makaainana e uwe kumakena ana nona.

            Aole he nui o na poe i ukali mai iaia, aka, o kona makuakane, na Keikialii, he mau hoaloha kakaikahi a me kona mau ohua a me na poe e paa ana i kona mau kahili, o lakou wale no kai hoi pu mai me ia.

            Ua malama ia he mau haipule mama o ka Bihopa o Honolulu i ka wa i hoea aku ai o kona kino make noloko o ka luakini, a he mau minute hoi ia i piha me ka eehia. Walohia wale.

 

NA HALEAINA O KAKOU.

            Ma ko makou hoomaopopo maoli ana maloko o ke kulanakau hale nei o Honolulu, o ka hapanui o na hale inu kope a me ki, a me na haleaina, oia no ko na Pake, a iwaena o keia mau hale, ua hiki no ke ike ia, aole i kaaua ia ka pono o na poe e hele aku ana e ai, a e inu kope paha maloko oia mau hale, oia hoi, i ka naua ana iho i ke kope, me he mea la aole ia he kope maoli, aka, me he mea la, he iwi pinaki paha, a i ole, o kekahi mea okoaae paha.

            Pela no hoi me ke ki, a me na mea ai, oia ano like hookahi @ @ ina paha eia ka nana ana o keia mau hale malalo o ke ke aupuni mana, alike me na kaa walu e ha@ mau ia nei i keia wa. Le oi aku ia o ka pono, mamua o ka hana a imi ana o keia poe i ko lakou pono ponoi iho, aole hoi i ka pono o ka poe mea dala, ka poe nana e uku i ko lakou mau hoolilo, mawaho ae o ko lakou mau pakeke ponoi.

            Ua hoike mau aku makou i keia mea imua o ka lehulehu, me ko makou olelo pu hoi, he ma'i kupono keia na ka Papa Ola e lapaau ai, ma ka noi@ pono ana i na mea a pau oloko o keia mau haleaina, me ka hoao ana e kinai loa i keia mau hana imi waiwai apuka e malama mau ia nei ma keia maa hale, ka puuhonua hoi o ko ke kulanakauhale nei noho ana ma na mea pili i ke ola kino.

            A pela anei e nanamaka ia ai ka pono o ka lehulehu, ma ka hoopalaleha ana o na kiai oia hana, aia ka nana ana maluna o na io hipi, na waiu a me kekahi mau mea liilii e ae, a pehea hoi keia, no ka mea, aia iloko o keia mau hale, ke ola o kekahi poe o ke kulanakauhale e noho nei, aole anei he mea pono i ke Kauka a me ka Agena o ka Papa Ola, ke komo aku maloko o keia mau hale, e ana pono ai i ke ano o ka lakou mau mea e hana ai, a oiai, he leo mana ko lkou ma na mea pili i ke ola a me ka maemae, e hiki wawe auanei ka holoi koke ia o keia mau ano hoopukapuka waiwai me ka emoole, a e hoololi koke ia ae hoi ke ano o ka lakou hana, mai ka pelapela a i ka maemae.

            Ke kau aku nei ko makou mau nanaina maluna o na hooko akahele ana a ka poe ia lakou ia mana, aole ma ke ano he hana hoopilikia i ka poe nana e lawelawe nei ia mau hana mikiala, aka, ma ke ano i hookupono ia ka waiwai o ka poe e ai ana me na ona nona ia mau hale. O ko makou manao keia, mamuli o ka ikemaka i na hana o keia ano.

 

KANIKAU NO VITORIA KAIULANI.

Ua mae e ka pua la o ka Ilima, E ka hoapili kohu la o ka Lehua Ua hooipo aku me Niolopua., I ka eha lima ole a ke aloha, Kuu pine kalaunu kau umauma, I pine paa ia i ka puuwai, Ua nalo i ke ahu kakahiaka, Ka Hokuloa o ka Pakipika, Ka Lei Momi oe a ka lahui, A Hawaii a e h@poi nei, Hoike e ke kapu o na lani, Olapa ka uwila kui hekili, Hoailona kapu o na Iii, Ke @alii nei e ka ua koko, Ke nu mai nei ae ka makani, Pipio mai a ke anuenue, Ke kapa@huula hulu melemele, Ka Lei Kaimana o Ainahau, Hoa ku no wa@ o mai oe, O Kalani nui oe Ahiiapalapa., Hakuia a Mele ia e, KA HUI LEI MAMO.