Ke Aloha Aina, Volume V, Number 9, 4 March 1899 — Page 4

4          KE ALOHA AINA, POAONO, MARAKI 4, 1899

 

Ke – Aloha – Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu

pepa no ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU . . . . . MAR. 4, 1899

 

KE OLA O KALANI AIMOKU.

            Ma ke ku ana mai la o ka mokuahi Amerika Maru, i loaa mai ai ia makou na hoike e pili ana i ko ke Alii Aimoku noho ana hoomanawanui e pue la i ke anu o ka hau, e halii paa la maluna o ka ilihonua o ke kulanakauhale Poo Aupuni o Wasinetona.

            Ma Kana leta ponoi i loaa mai la i KE ALOHA AINA, aia no Oia a me Kona ukali ke noho la no ma Wasinetona, a ma Kana hoike mai, ma ke kulanakauhale nui o Nu Ioka, he hookahi kapuai ka hohonu o ka hau e uhi ana maluna o ka honua, a ke pau ia na kanaka i ka make, a ke auhee la ma kekahi mau wahi okoa aku mai ke kulanakauhale aku o Nu Ioka.

            No na mea e pili ana i ka Ninau o Hawaii, aia no na Hale Ahaolelo a elua ke hoopaapaa la no ke kaua ma Manila, aohe noonoo no ko kakou pono.

 

KA LAHUI HAWAII

            Eia hou no makou ke paipai aku nei i ko makou io a me ko makou koko, e hoomanao ae no ka paina luau e malamaia ana ma ka Home Hoohanau Keiki Kapiolani, kekahi hoi o na hana a makou e olelo nei, o ke aloha io ia i na wahine Hawaii oiwi o ka Hui Kokua Manawalea o na poe ilihune Hawaii, ma ka Poaono, Maraki 4, 1899, he ole na hookina leo wale iho no mawaho, o ka hoea kino aku, a i ole, o ke kuai i na tikiki e paa ia nei, ma ka lima o na komite i hookohu pono ia o ua Ahahui la.

            O kekahi hana hanohano a nani loa keia a neia poe lede Hawaii e pulama nei i ka noho ana nele o na poe ilihune maoli o ko lakou aina hanau, ka momi makamae a he kia hoomanao poina ole hoi no ko lakou mau inoa i na wa a pau. A no keia hana makou e paipai aku nei ia kakou Hawaii Ponoi, e haawi ae i na kokua ana na mea ai, e laa ka huamoa, a puaa, ke kalo, ka uala, ka moa, ka ia a pela aku, a he nani loa aku hoi ma ka hoolele ana ae i na ala paa o Kaneleau mailuna mai hoi ia. E ike ia kakou hoa kanaka, e kipa hewa ke aloha i ka ilio. O ka leo keia o ke aloha ie, ke ole hoi ke kiola i ka makani a oni mai i ka pulelehua.

 

HE HANA HOOHAUNAELE KEALOHA AINA

            E kahaha ana paha ka manao o ko makou mau makamaka, ke ike ae i kela poomanao e kau ae la maluna me ka nalu pu ana iho, he hana hoohaunaele io anei ke aloha ana o kekahi kanaka oiwi ponoi i kona aina hanau, me ke ku ana, a olelo iho, no ke aloha i ko`u aina hanau, aole loa au e aa e ae e haawi pio aku ia`u iho malalo o ka hooponapono ana a kekahi mana ikaika, i kakoo ia me ka lako i na mea kaua, e laa ka poka, ka nui a lehulehu o na pukuniahi o ke ano hou, na pu kani alapine i ke sekona a me ka minute, ka makolukolu o na mokukaua hao e lana ana maluna o ka ilikai, a me ka nui hewahewa o na pualikoa ma ka aina.

            A oia mea a pau, ua like wale no ia i ka manao o ke kanaka aloha aina, me he pa huihui ana la o kekahi makani kehau e pa kolonahe ana, a nalo aku iloko o ka wa pokole: pela no i ku ai ke kanaka Hawaii oiaio, he aloha a me ka makee iloko o kona naau a olelo iho, e noho au e ku kiai, heaha la na hana e hoea mai ana maluna o ka aina a`u i aloha ai, a i oleloia hoi, aole loa he aina malalo iho o ka malumalu o na kaupoku lani i haawi mai i ka poe e noho ana maluna o kona ilihualala, i loaa ia lakou o ka maluhia a me ke kuonoono, ka palekana a me ka lanakila ma na ano a pau?

            Aia ihea kona lua e like ai ma na mokupuni o ke kai, a i ole, iloko aku paha o na aupuni i pa tausani ia ko lakou mau heluna imua ou, e ka lahui Hawaii, e hiki ana anaei ke puana ia mai, o mea, a o mea ua aina la? Aole Aole loa. No ka mea, ua lena ia e makou ka ike ma kahi manao, a ua hookuene pono ia ka makou mau ohe no ka hoohalike ana ae a o ka mea i loaa mai ia maku ma ka huli ana a hookuku ae, he ole, a he ole loa no.

            A ina ua nele io kou lua e kohu ai ka pilina, pehea hoi i hoole mai ai na hoa a makamaka o makou iloko o ka makapeni, he hana hoohaunaele ko ka lahui oiwi kupaa ana, me ka makee ana i ka hanohano o ko lakou aina hanau. He mea ole loa ka hanohano o ka noho ana i lako me na kauwa kuapaa lehulehu, he mea ole ke ulakolako i loaa ma ka pakaha a me ka hao wale ana i ko ka poe ilihune mau pono mai kinohi mai.

            Ua nana ole aku lakou ia mau mea, no ka mea, ua komo pono iloko o ko lakou mau puuwai kela mau olelo maemae a na makuna misionari i ao mai “o ka waiwai i loaa hewa mai, aole ia he mea nou e pomaikai ai.” He oiaio no paha, ua nui a hu ae nei na waiwai iloko o ka aina, maluna o na aina palahalaha kanaka ole, e hoike mai ana i ka pomaikai no o ka poe no lakou ia kuleana i hooikaika ai, a e kaana pu ana aei na Hawaii ia mau pomaikai i haanui ia ai, me ka olelo pu ia mai, o kakou ka kekahi poe e komo pu ana iloko o na mahele ana oia mau loaa makani i haanou ia.

            A i wahi paha e maopopo ai, a e akaka io ai hoi he hoopunipuni a me ka wahahee na nu`a olelo o na la i hala aku, he nui a he makolukolu ka loaa maluna o na kanaka Hawaii, ina lakou e kakoo ana i ke aupuni hou o Hawaii i ulu ae ma kahi o ke aupuni mua i hao ia, aka, o ko kakou mau hoike e akaka ai he wahahee ia mau olelo, oia no na poe Hawaii kakaikahi i kakoo a huli aku mahope o ka lakou ao ana, a i hoohiki hoi e kumukaia i ko lakou aina, ua oi aku ka waiwai o ke kanaka Hawaii ilihune loa, mamua o na poe la a makou e olelo nei, he poe hoonaunaele la kou i ka maluhia o ka noho ana o ka lahui Hawaii.

            Aka, me ia ike no o na maka, a me ka maopopo maoli no ma ka manao he enemi ka hapanui o ka lahui Hawaii i na hana hoopunipuni a hoholalo, a malalo oia ano i lawe haaheo ae ai lakou i kela moto kaulana iloko o na la oehuehu o ka hoohuli aupuni, a kukulu iho la me kela makia paa i kokolo kona m@le ilalo ma na wahi a pau, oia hoi ke aloha aina, ke aloha lahui a me ke aloha alii, a o ua aloha la i hui ia i hookahi oia ka mea e kapa mau ia mai nei kakou he hana kuhihewa ka ia a me ka hoohaunaele.

            O ke aloha ana anei o ka lahui Hawaii mamuli o na mea a ko lakou mau maka i ike pono ai, elike me ke aloha ana o ka makua i ke keiki, he hana hoohaunaele anei ia i ka maluhia a me ke ano o ke kulana aupuni e hookele ia nei i keia la, aole hoi ma ke ano kuhihewa a ao hewa ia hoi e ka nupepea KE ALOHA AINA elike me ka pane a ko makou hoaloha, ke Kuokoa-Amerika, aole hoi nou e Hawaii. Ua kuleana no ko kakou paa ana mahope o ke aloha ana i ko lakou aina mamuli o na hana hewa i kukulu ia mai imua o ko kakou mau maka pela i hiki ole ai ke hoololi ia.

            O ka palapala pane a Wilimana ia Liliuokalani na hala loa ka wa kupono o ka pane ana no ia mau palapala, a oiai hoi, he kanaka naauao na kanaka la nana ia pane: aka, ua kakali nae kona mau manao hoakaka, a i ka hope loa, alaila kuai ae i ke akea, ka wa hoi i ike ia ai, ua kupono ole ia manawa no ka hoohana an i kona puniu palapala a elemakule, a malalo oia kumu, aole i lilo kana palapala pane i pakaukau ia ae nei i mea na ka lahui Hawaii e huli aku ai, oiai no ka lahui iloko o na manao akahele a me ka pupuahulu ole, ekau ana ko lakou manaolana hope loa, maluna o ka Ahaolelo o Amerika, a ia wa e hookahua paa hou a ku ai ka lahui i kona kahua hana ma keia mua aku.

 

KA LA KOHO BALOTA.

            O keia ka la koho balota Senatoa i hookaawale ia e ke Kuhina Kalaiaina, ma ke kuahana ana i hoike akea ae nei imua o ka lahui, no ka okomo hou ana i kekahi pou popopo i hemo ae la mai ka noho ana hoa ana no ka Aha Senate o ka Repubalika Hawaii, a ke makemake ia nei i pou hou ma kani o ka mea i popopo.

            Ua hoike ia ae ka inoa o ka pou hou i manao ia ma kahi o ka pou mua i wehe aku la ke akule i ka hohonu, a ua manao ia, o kona komo ana ae e pani ma kahi a kona mua i waiho mai la, he mea ia e loaa ai ke kulana konekonea a paa ma kahi o ka mea mua, oia ka mea i oleloia e na poe loea ma ia aoao, aka, no makou, aole e hiki ia makou ke manaoio, he mea ia e loaa ai ke kulana paa maluna o ka hale aupuni o ka Repubalika Hawaii i popopo kona mau aoao a pau.

            He mea akaka o ka inoa i wae la e kekahi wahi poai o ka poe e komo like nei i ka ai ana i na loaa o ke aupuni, aole e hiki i kekahi o lakou ke hoao e kue i kekahi o lakou ke hoaho e kue i kekahi hoa o lakou, oiai no hoi, o ka inoa o ka mea e holo moho nei no ke kulana Senatoa, he pani oia no ke Kuhina Waiwai Sam’l Damon, i kona wa i holo ai i Enelani, no ka Iubile o ka Moiwahine Victoria, a malalo oia kumu i noho hamau ai kekahi poe i ake e holo no ia noho.

            Ma ka hora 8 a.m. o keia kakahiaka i wehe hamama ia ai ka puka o na wahi i hookaawale ia ai no ka hookomo ana i na balota elike me ka rula maa mau o ka oihana koho balota, mai kinohi mai. ua makaikai aku makou ma kekahi mau wahi koho o keia kulanakauhale, me ka hakilo ana hoi, ina paha he koho balota piha ohohia ia keia no kekahi mea i wae ia no ia kulana ihiihi a ku i ka hanohano, elike me ko kakou maa i na la e hoopunana ia ana na lawelawe pili aupuni ana malalo o ke aupuni Moi, ka mea hoi i kamaaina maoli no i ko kakou mau maka, o ke ano he la nui ia a hauoli no ka lahui.

            Aka, i keia la, na ike makou, o ke kuku no a na pou oloko o ka mea nana i hoolaukanaka aku i keia la maka kanaka nui o na au i hala, o ka noho no a na luna Nana iluna o ko lakou mau noho me he la hana ole la, a i hoomaopopo aku a ka ike a ka maka, he keu a ka maloohaha o na hana i malamaia, elike no me ke kulana o ke aupuni i hookumu ia ai i kinohi, pela no e hoea mai ai ka hua o ka laau ma kona hopena.

            He mea haaheo ka hana koho balota i na kanaka Hawaii i na la i ani aku la, a ua lawe ae lakou ia mea a paa iloko o ko lakou mau puuwai, me he lei momi makamae la, me ka hoopiha ana aku i na wahi koho me ka heluna nui hewahewa o ka lahui, mai na kane, na wahine a me ka lakou mau keiki, e kiai ana me ka makaala no na hana apuka a poholalo paha e malama ia ana e kekahi poai o ka poe hana kolohe i ku ole i ko lakou makemake.

            Aka, i ka wa i lilo ai o na hooponopono aupuni ana, a kaa na lawelawe ana iloko o ka lima o kekahi poe kakaikahi, ua haalele a waiho loa akula ka lahui Hawaii i ka lakou ku kiai ana, me ka nana ole ae i na paha he pono a he hewa na mea e loaa mai ana malalo o na hooponopono aupuni ano hou, i loli ae mamuli o na manao alunu o ka poe waiwai e noho nei iloko nei o ka aina i keia mau la.

            O na hana koho Senatoa o na hora hikimua o keia la, ua hoike mai no ia i ka nae ana o ka manawa no ka inoa o hookahi kanaka wal no elike no me ka makou i hoike aku ai ma ka pepa o ka Poaha nei, oia hoi, he hookahi no moho i wae ia ae no ia kulana ano nui o ka nee ana o na iliili konane o keia la, a o ua kanaka la, oia no o Thos. F. Lansing. Pamalo no hoi ke ano o ke kulana o ke kanaka, pela aku no hoi kana mau hana ke hiki aku i kona mau la.

 

AOHE MANAOLANA NO KONA PALEKANA.

            Aia ka mokupea Edward O’Brien ke paa nei maluna o Puuiki, mahope o ka hoao ana a Maui, Iroquois a me Elua e hoopakele a iaia. Ua ikeia na puka o lalo o ka moku, a ua hoopihaia o loko o ke kai no ewalu kapuai. Ma ka hoike a na kapena o na moku i holo aku ai e hoopakele iaia, aohe manaolana no kona palekana, no ka mea, ua hoomaopopoia i kona manawa e hemo mai ai mai kona wahi i ili ai e piholo ana no oia.

            Nolaila, he hookahi wale no hana pono i noonooia oia ka hoao ana e hoopakele ae i na waiwai o luna mamua o ka hoea ana mai o ka ino. No ka hui mokuahi o Poka ma kana nanahu i lawe mai nei.