Ke Aloha Aina, Volume V, Number 7, 18 February 1899 — Page 4

KE ALOHA AINA

 

KE ALOHA AINA, POAOKO, FEBERUARI 18, 1890

 

-----

 

Ke Aloha Aina

 

Hookumuia no ka Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

-----

 

EDWARD L. LIKE.

 

Lunahooponopono.

 

EMMA A. NAWAHI.

 

Puuku o KE ALOHA AINA

 

-----

 

HONOLULU………….FEB 18, 1899

 

-----

 

I KO MAKOU MAU MAKAMAKA LAWE PEPA.

 

-----

 

                        Oiai, mamuli o kekahi mau kuia e hoea mau mai nei iloko o keia mau la, ke hooikaika nui nei makou e hoopololei aku i na hana ma ko makou aoao, a pela no hoi me ka poe lawe pepa, a ua hauoli nui hoi makou i ka loaa pono ana mai o ka oukou mau leta kauoha no ka loaa ole aku o ka pepa o nonoi mai ana e hoolawa pono aku makou me na helu i haule o ka oukou mau pepa, mamuli o ko oukou makee ia ke kukui malamalama o ko oukou mau home.

 

                        A oiai hoi he kauwa makou na ka lehulehu, a nona ko makou ikaika hana iloko o keia mau makahiki eha o ka aol ana iloko o na kai ehuehu o ke kalaimauao ana, e paio ana no ka pono o ka aina, ka lahui a me ke alii, ua lilo na hoopake'o alelo i ka ikaika o ko kakou mau munao lokahi i mea ole, a makou hoi e noi ae nei i ka oluolu o na makamaka i hoonele ia me ka lakou pepa ole, e kala mai no na manawa i haule ai, ma o ka huikau la o ka hoouna ia ana ma kekahi mau wahi, a o kekahi hoi malalo o ka palua inoa o kekahi mea inoa lawe pepa i loaa ma ke Keena uei, aka, e hoopau loa ia aku ana ia mau hemahema ma keia mua aku.

 

                        O na poe no hoi he mau koena aie ko lakou i ka makahiki i hala, e oluolu e hookaa koke mai i ke Keena nei, i hiki ai makou ke hoomau aku i ka hoouna aua i ka lakou mau pepa ma ka owili pakahi, a ope paha ma ka inoa o ka Luna, a ua akenui no hoi makou, o na poe a pau e p a ana he mau rikiki hookaa mai keia Keena aku, i kakauinoa ia e ka Puuku a me kona Hope, i loaa ole ka lakou mau pepa, e hoouna pololei ae i na kauoha ma ka inoa o ka Puuku, aole ma ko kekahi mea e ae, E hoolohe i keia kauoha.

 

                        Oiai, o na kuleana hookaa ana a me ka hooponopono aua i na kauoha nupepa, me ka Puuka wale no ia, a pela hoi e hiki ai ke hoopololonei ia na paewaewae ike ia nei i keia mau la.  E hoolohe i keia.

 

KO KAKOU KULANA MALUHIA OLE.

 

-----

 

                        Ma ka pepa o ka Poakahi nei, ua hoikeike aku makou i ka nui o na pepehi kanaka, ka piliwaiwai, ka aihue, ka hana suaipa, a me ka powa, e hoike mai ana i ke ano o ke aupuni e hoomalu ia ana, oia hoi, ua nele oia me na haawina o ka malunia ole, a ke ulu mau nei ka haunaele i kela a me keia la, elike me ka ike a ko kakou mau maka, aole hoi ma ka lohe pepeia.

 

                        He mea kahaha no keia i ko makou noonoo, oiai, i ka wa i loli ae ai o ko kakou noho ana mai ke aupuni Moi ae a i ke aupuni Kuikawa, ua hoomahuahua ia ae na kiai o ka maluhia, mai na pualikoa e kiai ana i na hale aupuni a hiki aku i ka oihana makai; ua hoala ia ae he mau makai Kiu kau lio, e hele ana ma na palena a pau o ke kulanakauhale nei, no ka malama no i ka maluhia o ka aina.

 

                        I ka maka ana aku o ke aupuni Kuikawa, a nee mai kakou i ke aupuni Repubalika Hawaii, ua noonoo hou ia iho la, e ka Iiamuku N@@ o ke aupuni, aole i lawa ke kulana ikaika no ka hoomalu ana, a e pio ai hoi na haunaele a me na hana ino e ulu mai ana, nolailia, ua ohi hou ia ae la i poe makai kau kaa baikikala, no ka holo ana mao a maanei e hakilo ai, i ke au-nui a me ke au-iki o ka noho ana o ka lehulehu.

 

                        Aka, ua maluhia anei ka noho ana o ka aina, ua nalo aku anei na hana ino he lehulehu wale, na hoopae a kuai opiuma malu ana, ka hiialo a kekahi poe e noho mai nei, i loaa ai ia lakou ka waiwai, ua nalo aku anei na hana piliwaiwai pepa pili dala iloko o kekahi mau hale kalepa o ka poe waiwai, a ua pau loa aku anei ka hoawaewa ia o ka bia suaipa i mea e lilo nui ai na kane, na wahine a me na keiki iloko oia mau hana kuulala o ka pono ole?

 

                        Ua waiwai anei ka hoomahuahua ia ana o keia oihana hoonui lilo, mai na makai ku huina ae a na makai kau lio, a mai a lakou ae hoi, a i na makai kau baikikala, e holo hele ana mao a maanei o ke kulanakauhale  nei?  Ua hiki no ia kakou ke kaana@ho, mamuli o ko kakou mau noonoo maikai, o ka palo ole ana o na okuku haunaele e ulu mau ana i kela a me kaia la, he hoike nui ia e akaka ai ka waiwai ole o ka hoomahuahua ia ana ae o keia oihana kiai maluhia o ka lehulehu, e hoike mai ana hoi me ka woakaka lea, pehea la i hoea mau mai ai ia mau ano iloko o keia mau la, oiai ka heluna kiai, ua palua a pakolu aku kona nui mamua o ko ka wa e noho hoomalu ia ana e na Alii Aimoku.

 

                        E hoomanaoia, i ka wa e noho ana o William C. Paka i Ilamuku Nui no ke aupuni, ua ike ia, ua puni ka aina i ka maluhia, a ua noho ka lehulehu meka hooko ana i na kanawai me ka makau a paulele i kana mau hooponopono ana me ka hilinai piha ia, aka, i kona pau ana ae, a waiho aku i kona kulana oihana, ua hoomaka liilii mai ke ano loli ana o ka oihana hoomalu, aole nae i ka nui loa.

 

                        Ua hiki no ia kakou ke hoomaopopo, o ka loli ana o ke aupuni pono a pololei, a lilo i aupuni i lima nui ia, elike me ka mea i oleioia, "o ka waiwai loaa hewa, aole ia he mea e pomaikai ai."

 

                        Nolaila, o ko makou manao maoli, ua kulike no ia me kela olelo maluna ae, pela kakou e ike nei, o ka nui a lehulehu o na kiai e hoomalu ana, he mea ole ia, in a ne 10,000 makai ku huina i hoonoho pili ia ma kela a me keia wahi o ke kulanakauhale nei, he mea ole no ia, no ka mea, ua kue ka pono i ka hewa, a na ia mea e hoolilo ia kulana konekonea o ka oihana makai o keia la i mea ole.  O ka oiaia maoli no keia, a aole loa e hiki ke hoole ia mai ka oiaio oia mea, elike me na mea e maalo nei imua o ko lkakou mau make i keia la.

 

-----

 

E PONO E HOOPAU IA.

 

-----

 

                        I na he oiaio na mea i hoea ae imua o ka Aha Hookolokolo Apana o keia kulanakauhale, no ka hana a kekahi makai haole nona ka inoa i hoakaka ia ae ma kekahi nupepa o keia kulanakauhale, no na hana hookonokono i kekahi kalawiwa kaa e hele huli i manu punua opiopio, i maa ole i ka lele, i mea paina na kona paau kuko hewa, a i hookoia hoi e keia kalaiwa kaa, me kona manao, e loaa mai ana he pomaikai iaia malalo oia hana.

 

                        I ka noonooia ana nae o ka hihia, imua o ka Aha, ua pili iho la ke kalaiwa kaa i ke kupau, a o na mea hoi nona ke kukonukonu o ka hewa, ua pakele aku la ma ka apua, a kani aku la ka ia ala aka no ka puni wale o keia kalaiwa kaa i kana mau hapa hoopilikia i imi ai na keia mea e auamo a oiai hoi, aole o kona pakele ana, oia ka mea e hoopalaleha ai ka ilamuku i kona huli pono ana i ka hana a keia makai haole.

 

                        Aka, o ka no@@ pono ana, ka huli ana a me ka ninaninau ana, o i ele, o ka hoopau aku iaia mai ka hana aku, i ole ai e lilo ka eehia o ka oihana makai malalo o kona malu, i mea paani wale no, a lilo ka hana @iai i ka malu hia o ka lehulehu, i mea imi loaa no ka lealea o kekahi haole makai a ka Ilamuku e malama nei e puai ae la ka lena imua o ke kahu o ka Aha Hookolokolo Apana, (ina nae ke malama io nei ka Ilamuku, elike me ko makou lohe).

 

                        He mea nani a kupono maoli no ka haapau ana i na makai i malama ole i ka pono o ka lehulehu, e loa ka poe inu rama, a pela aku.  He oi loa aku hoi ka keia makai haole i hana a@, he wawahi puka o ko ha@ kauhale, oia paha ke kii ana e hoopoino i ka maluhia o na kaikamahine opiopio.  Ua manao makou, in a he makai kanaka kela i hana aku la, ua pau aku la oia mai ka hana aku; no ka mea, he hewa I a ia no kona ulaula ana, aka, ina na ke keokeo e hana, ua pono no ia no kona hulali ana.  Eepa no paha na la hope loa o ka Repubalika.

 

-----

 

KE OHI IO NEI ANEI NA KUHINA I KO LAKOU UKU?

 

-----

 

                        He mea nui ka ike ana iho i na manao o ko makou mau maka maka o ka makapeni, oia hoa makaainana o makou, e hoopu-a ana ma ka hoike ana ae, eia no paha hoi o Kuhina Kupa o ko na Aina E, a he Kuhina Hoonaauao hoi i keia wa, ke ohi piha nei i kana mau opihi, o kona uku makahiki, i ka wa e ku ana o ke aupuni Repubalika Hawaii; o oiai hoi, na pau ia kulana ma ka la 12 o Augate, 1898, i ka wa i iho iho ai o ka Hae Hawaii mailuna iho o na pahu hae o ka Hale Mana Ho@ko, ka Hale Aupuni a me na wahi e ae a puni keia Paeaina.

 

                        Ua olelo ae o Kuhina Sewall o Amerika Huipuia, ua hoopan ia ka mana o ke Kuhina Aina E, Lo@o Kuhina, a me kekahi mau hana nui e ae o ke aupuni, mamuli o ka olelo hooholo hui a Newland iloko o na Hale Aha olelo Lahui o Amerika, no ka hoohui aina, kahi hoi e moe lolii ala o ke kuikahi a na poe la i makemake ai, a i ka wa ka hoi o ka hooholo ia o ka pono a lakou i keha ai e pono ana, o ka wa hoi ia o ka hoopupu hou iho no ka minamina i na uku oihana kiekie.

 

                        Malia paha, eia io no oia ke lawe nei i kona uku hana, he mea pono loa e ike ia ae kona manao i ke akea, oiai kakou e hilina@ ana no, eia no oia a me kona mau hoa Kuhina, ke kokolo malu ae nei paha, ma kahi e ka pahu @ae o ka lehulehu, oiai, owai ka mea i ike aku, ua ohi mai lakou i ke lakou mau hua manu peepo@, no ko lakou malama ana i na hana a lakou i kai ehu ia mai malalo o ka @aioelele a he Kuhina Amerika.

 

                        Aole makou i hoopuka i keia, ma ke ano e hoino wale aku, aka, no ko makou akenui e ike i ka oiaio, in a io paha pela 3 hana io ia nei ka waihona dala o ke lehulehu, e na Luna Aupuni, aohe kuleana hoopupu hou iho ma ia wahi, a makou e olelo ae nei me ka hopo ole, aia no ka hoi kahi ilaila, in a paha i olelo ia mai, aole i hui, i na la paha ua haalele kahiko lakou nei i na noho oihana a lakou e paa nei.  O ka minamina no nae paha hoi i ka hulali ae ma ke alo ke kumu hiki ole ke haalele, Pela no.

 

-----

 

HE PAINA LUAU NUI.

 

-----

 

                       Ua lawe ia mai ka lono i o makou nei, eia ke liuliu mai nei na kaikamahine puuwai aloha o ka Ahahai Kokua Manawalea o na Wahine, no ka pono o ka poe ilihune, e wehe i paina luau nui, ma ka Poaono, Maraki 4, 1899, malalo o ke alakai ana a ko lakou Peresidena Nui, Mrs. S. C. Allen a me kona Aha Hooko.  O keia kekahi o na hana nani a msemae loa i ko ke kanaka wa e ola ana, mamuli o ka ulu ana o na manao aloha a hiki hoi ke mahaIoia aku ma ka hoala ana ae o keia poe kaikamahine, o ke one oiwi nei, i paina luau uni.

 

                        A oiai hoi, aole i maopopo ia makou kahi a me ke kahua kahi e wehe ia aku ai o ua paina luau la, nolaila, o ka makou wale no e nonoi aku nei i na Hawaii a pau, i makee i ko lakou mau hoa lahui e noho ana iloko o ka ilihune maoli, e kokua nui ae i keia hana maikai a keia poe puuwai hamama i hoopiha ia me na talena o ka hoomanawanui.  O ko kakou aia like ana ae mai ka huli o Moanalua, i ke ahe kewai a ka Malanai, a i ka nopu kikiki a ka la @ Maunalua, a kokua i keia hana maikai a keia poe lede e imi nei no kou pono me ka lokahi he hoike oiaio ia no ko kakou aloha io i ko kakou lahui, ko kakou aina, ka mea hoi i oleloia, "he aloha au i kona mau kualono ul@."

 

                        Aka, pehea e akaka ai ua aloha io la, o ka hookuu aku anei na keia poe wale no e hapai mai ka hana, a noho aku kakou ma kekahi aoao o ke kahawai, me ka makemake ole e hele ma kekahi aoao?  Aole loa pela, aka,m i hookahi kahi ka haua, a pela auanei e loaa ai kela Moto kaulana loa a kakou e lei nnei o ka lokahi oia ka ikaika, a pela makou e manao lana nei, e pupukahi mai ana ka lehulehu a pau ma keia hana i ku i ko ka lahui Hawaii pono.

 

-----

 

                        Eia ke hoomaamaa mai nei ka kiaipopo Kamehameha i keia mau la no ke komo ana aku iloko o keia kau hookuku kinipopo nui e hookokoke mai nei.