Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 51, 17 December 1898 — Page 2

KE ALOHA AINA

Hookumaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu

pepa na ka Lahui Hawaii.

EDWARD L. LIKE.

Lunahoononopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

HONOLULU ......DEC. 17. 1898

            EIA makou ke kau aku nei o ka hoea mai o na lono mua loa, e hoea mai ana no ka Amerika hana maluna o kakou, a i ka wa e poha mai ai o na lono, ua kumakaia hou no o Amerika ia kakou a ua kaihi ae la ma ke ano he aupuni Panalaau, oia auanei ka wa a makou e uniki hou aku ai i ka helu elua o ka makou kumuhana, e hoohoka aku ai i ka na nao o ka poe hoopili haole, a puni hanohano, ka mea hoi a makou e ha nei, i na ma ka pahu balota ka heinei aua no na Luna Nui, he hana mama ia na ka lahui e lawelawe ai mamua o na hana e ae.

            AOLE i @ooki na poe hoohui i ko lakou imi ana i alahele hou no lakou e imi ai e puka laelae mawaho aku o ko kakou kuleana e koi nei mai kinohi mai, ka mea hoi a kakou i ike ai, aole i @ooki keia poe i ko lakou na’i ana, e puka aku mawaho o na kuaau nalu’o ko kakou noho lokahi ana.

            UA olelo mua aku makou, aia no he wa a ke Akua e hokau mai ai i na hoopai maluna o ka poe haihai kanawai, hoao e hao wale, a pela aku, a ke ike nei kakou i ka oiaio oia mau olelo, ma o ke kauoha i’a ana mai nei o i a pualikoa o Nu Ioka, e hoi no ko lakou aina ponoi iho, a e komo hou iloko o na hana a lakou i walea loa ai mai ko lakou wa kamalii mai.

            UA pau ko lakou noho ana e ai haaheo i ka pono a ko lakou au puni i hookaawale, a o ka poe he mau home ko lakou, e hoi aku ana lakou a hui me ka ohana iloko o ko lakou hauoli palena ole, a o na poe he hua na ka A’o, e hoi aku ana lakou me ka mihi o ka naau.

            OIAI kakou e noho ana me ke kau ana aku o na manao, no ka hoea mai o na lono mai na kukulu hikina mai o ka aina i hoopunana ia e ka eheu o ka Aeto, me ke ake ana, heaha la kana e hana mai ana maluna o ka lahui a kona mana i hoonaauao ai, e ha ana anei oia, a hoolilo i na huaolelo a kona mau Luna aupun maemae i moe aku la, “aohe au puni nana e hao wale i ko kako@ noho kuokoa ana.”
            HU mea oiaio ka makou e olelo nei, o ka loaa ana ia kakou o na pono a me na pomaikai o ka noho lanakila ana, aole ia no ko kakou noho hupo ana, elike me na Paeaina Gilibati, Karoline, a me kekahi mau mokupuni e ae o na moana like ole o ka honua nei.

            AKA, malalo iho nae o na kaupoku lani o ka malamalama, aole loa he lua elike me ka lahui Hawaii, ka lahui hookahi nana e hoonaueue nei i ka puuiu o na kanaka ike a naauao o Amerika, aole me ka lako i na mokukaua, na pukuniahi pepehi kanaka, na eke dala i piba i ke gula a me ka momi, aka, me ka wai meli o ka naauao, pela o Hawaii Uuku e na’i nei i kona pono imua o ko ke ao holookoa, me ka piha pahaohao nui ia.

            NOLAILA, o ka makou olelo hoolana hope wale no e hoike aku ai imua o oukou e ka lahui, mai nana ma ke kua o ko oukou mau aahu, aha, imua na alo, i kahio ka malamalama o hoea mai, mamuli o ko kakou hoomau ana i ke kupaa hoomanawanui, aohe hoi he olelo ana oia, he wai ia, he mea e oluolu ai, a e hauoli ai ka naau.

            AKA hoi, ina hoea mai na lono, ua komo kakou iloko o ka upiki iole o ka hoopilikia ia, alaila, ua makaukau makou e alakai aku i ka lahui aloha aina i ka lakou hana pono e kakele ai malalo o ka noho ana hoopili wale, me keia mau olelo, ke kali nei makou o ka hoea mai oia wa o ka hooilo.

            HE oiaio no hoi paha ia pahaohao ana a ka makamaka, ina ua kapakahi ae ka makou mea i hoike aku ai imua o ka lehulehu, a mai na poe mai no hoi oloko o ka Hale Hana Ulakoheo, i na kumu nui o ko lakou waiho ana aku i palapala hoopii e nonoi ana i na haku, e hoomau ia no na rula kahiko oia hale no ka uku ana i na paahana, a o ka like ole wale no, ma o na huaolelo la, i kakau ponoi ia e ka lima o ka mea nana i hana i ka palapala.

            AOHE a makou kamailio hou ana imua o na hoa e hoopaakiki mau nei ma ka pono koho e loaa ai ia kakou ka lanakila, he hana ia na makou i hoonaauao mua ai i ka lahui, mai noho a hoao e nonoi i pono koho balota, a iloko o keia mau la e hele nei, ke puapuai mai nei na hooiaio ana o la makou mea i kamailio ai, he wawai manuahi wale no ia no na poe aloha aina, pehea la ka manao o na poe e kukahalake nei no na lono i hoea mai la no ia mea. Pehea hoi!

            KE nalinali mai nei no na poe puni hoonuinui olelo, e hookauhili pu ana i ko makou Makuahine Puuku iloko o na hana a kokahi wahi nupepa nona ka hanu e aili nei i na wa a pau, ma ka olelo ana, “aole he manaolana no kakou ka lahui.” Ua manao keia poe, o na hoonuinui olelo, ola ka mea e maliu ia mai ai, a lawe nui ia ia pepa, i piha kona mau kolamu me na manao opala, aohe io.

            UA poina loa anoi na makua o Alohikea, i make ai i ka uwea uila mamuli o ka hemahema o ka malama ana o ke aupuni, a i noonoo ia no hoi e na Kiure Koronero, mamuli o ka ke aupuni wae ana, a aponoia, ua make oia mamuli o ko ke aupuni @ana pono oleana i ke ola o ka lehulehu.

            O KA loaa ana o ke apono ana ma ka aoao o ka mea i hoopilikia wale ia ma keia ano ulia, he hoike ia, na pono loa i keia mau makua ke koi aku i pono no keia kino uhane i hoopilikia wale ia, a i wahi hoi e makaala ia ai ka pono o ka lehulehu, e pono no e kau ia kekahi hoopai koikoi maluna o na Luna Aupuni nana e malama nei ia oihana, a pela auanei e hiki ai ke makaala mau ia keia mea pepehi kanaka ma keia mua aku.

            MAI lilo nae hoi keia i mea no makou e ahewa ia mai ai, no ko makou hoonioni aku i na manao aloha keiki, iloko o ka puuwai o na makua i hoonele ia i ke keiki ole, a oiai hoi, ua hala ka mea nana e nana iho i ko laua mau la palupalu, nolaila, he mea pono ia kakou, e hahai elike me ke alahele a na poe haole a na poe haole, e imi nei i ko lakou pomaikai pilikino iho.

HE OIAIO ANEI HOI IA OLELO?

            Ma ko makou nana pono ana iho i na manao o ka nupepa Ka Loea Kalaiaina, ua ike iho la makou i ka manao oia makamaka, no na mea pili ana i ka ninau o Hawaii, e olelo ana hoi, me ka maopopo, me keia mau huaolelo malalo o ke poo o kona mau manao pepa huikau, penei: “Ua huipu aku nei ka Puuku o ka nupepa KE ALOHA AINA, me kela manao hookahi, ke olelo nei me ka mao popo, aole he manaolana no kakou ka lahui.”

            O keia kokahi o na olelo wahahee loa a kekahi nupepa e hooikaika pu ana i ka pono o ka ai na, ka lahui a me ke alii, a makou hoi e hoomaopopo nei, na olu mai paha keia manao ana o ka makamaka, i wahi maunu hoo walewale imua o koua mau makamaka heluhelu, i wahi e ike ia mai ai oia ka oioi o Maui Hikina, elike ma keia mau olelo ana e painuu nei, “aohe wahaolelo ma ka aoao o ka lahui nana e hoike aku i ka lakou nei hana, koe wale no ka nupepa “Ka Loea Kalaiaina.”

            Ke hoomanae nei makou, o ke kumu paha i ala mai ai o keia manao iloko o ko ka makamaka kakau ana, oia ka manao ana, pele iho la e loaa ai ka ikaika hoon@@ no kona hoomau ana aku i k@ nee ana aku imua no keia makahiki ae a hoea mai ana, i wahi a loaa ai ke kamau iki ana alu o kona wahi aho no kekahi manawa, me ko makou manao ole, e pane aku no keia mau olelo lalau, aka, i wahi nae e ike ai na makamaka i ka oiaio ole oia mau olelo hoonuinui a ka makamaka, pela makou e kalena nei i ka oi o ka makou makapeni, me ka ainaa pu aku, aia mahea o KE ALOHA AINA kahi a ka Puuku o keia pepa i olelo ai, aole he manaolana no kakou ka lahui; a i ole, na hoike aku anei oia ma kekahi mau nupepa e ae, e hoopau ana i ka manaolana ana.

            I na e huli pono ia ka oiaio, e loaa no ia penei: Ua waiho aku ka Puuku o keia pepa i kona kulana noho Lunahoomalu ana no ka Ahahui Aloha Aina o na Wahine, no ke kulike ole ana o ka lakou Memoiala ka na wahine, me ka Aha Elele Lahui a na kane, i malama ia ai iloko o ka malama o Sepatemaba o keia makahiki, a no ia like ole, kekumu o kona waiho ana aku ia kulana, me ka makee i ka pono o ka lahui ana hooikaika pu ai me kona mau hoa no elima makahiki a oi a aole e koua waiho ana aku i ke kulana ana i paa ai no ia mauawa, ua pau kona noho lala ana @ ia Ahahui, a ua pau loa hoi kona manaolana no ko kakou pono.

            Aole loa ia mea iloko o kona puuwai, a na na kolamu o na nupepa ALOHA AINA puka la a puka pule e hooia aku i ke pololei o ka makou e hoike nei, a na ka lehulehu hei e kaupaona iho i ka oiaio ole o na olelo hakuepa i hookau ia mai maluna o ko makou Puuku, e hooikaika ana hoi ma ke alakai ana i kena lanui oiwi, no na mea e pili apa i ka ninau o Hawa i, kahi a ka kakou mau makapeni e kakele like nei i na wa a pau.

            Maka hora 4 o ka auina la Poaono nei i hala aku ai ka mokuahi Scandia no Kapalakiko, a maluna ona i huli hoi aku ai ke koena o na mahele koa Nu Ioka no Amerika, a ua hoea ae kekahi oiha kanaka nui ma ka uwapo i ia wa e makaukau ana no kona holo aku.

HALAWAI ME KA ULIA POINO.

            Ma ka Poakolu nei, na halawai iho la me kekahi ulia poino o W. Roe, kekahi o na limahana kahiko loa maloko o ka hale hana hao i kona wa e oki hoomaikai ana i kekahi rola me ke kila.

            Ua lele aku kekahi apana hao nuku ikoko o kona maka, a poino iho la kekahi wahi o kona onohi maka, ua manaoia e makapo ana ola, aka, eia no nae ke hoao ia nei e hoihoi hou ia mai ke ola o kona maka poino.

HOOMAKA KA HANA IA O KA PAKA AALA.

            Eia ke hoomakaia mai nei ka hoopiha hou ia ana o kahi e waiho wale ana ma Aala i manaoia ai e hoolilo aku i Paka ma keia mua aku me ka lepo o ke paipu mai kekao eli awa aku a hiki i Aala.

            Ua kukul@ ia ae he mau kuanua kiekie i wahi e hookio ai no ka lepo, a i keia wa a kahi no a hooko ia ka wanana a ke Kuhina Kalaiaina e ikeia aku ana na laau uliuli e ulu ana a me na leo manu e kani ana malaila.

HAULE ILOKO O KE KAI A PAKELE KE OLA.

            Ma ka hoea ana mai nei a ka mokuahii Waialeale, ma ke hora 9 o ka po Poakolu nei, mai Hanamaulu mai, ua lawe mai la oia i kekahi lono no ka haule ana o kekahi iuina o ka Malulani iloko o kei kai.

            O ka wa i haule ai o keia kanaka mailuna aku o ka moku ma ke kakahiaka Poakolu nei, i ka wa a ka Malulani e hookomo ana iloko o ke awa o Nawiliwili.

            Ua hoouna kokeia aku he waapa no ka huli ana iaia, a mahope o elua hora o ka huli ia ana, ua loaa aku la oia e au ana no, aka, ua ano paupauaho.

NUI KA POINO O KA MOKUAHI COLUMEBIA.

            Ma ka Poakolu nei, ua waiho aku la ka hui o T. H. Davies, he koi poi o i ka mokuahi Columebia no ka huina o $5,686,76 bona i hanaia a haawiia i ka la 27 o Okatoba, a i keia wa, ua hoea mai kona wa e ohi ia ai.

            O ke a bona, ua hanaia ma ke ano he waiwai hoopaa ia e hiki ai iaia ke holo aku no Seattle mai anei a@o, i kona wa e naa ia ana maanei no ka hihia o Colegrove, Berliner a me kekahi poe ae iaia. A i kona wa e hiki aku ai i Seattle, oia ka wa e hoihoi ia m i ai o keia hui@a d@la e A, H. Shoelberg o Seattle, aka ua hoole ia mai nei nae ka uku ia ana, a no ia kumu ko ka hui o Davies huli ana i k@hi e hoi uou ai keia keia pua @ale nui.