Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 46, 12 Nowemapa 1898 — Page 4

This text was transcribed by:	Punahele Todd
This work is dedicated to:	Awaiaulu

4 KE ALOHA AINA, POAONO, NOVEMABA 12, 1898.

Ke – Aloha – Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu

pepa no ka Lahui Hawaii

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA.

HONOLULU. . . . .NOV 12, 1898

“AIA ka a hala ka manawa, alaila kani ka pu” wahi a ka mea kakau o Ka loea Kalaiaina, a makou hoi e apono aku nei i kona lawe ana ae a hoopili mai maluna o makou, no ka mea, ua kupono loa ia maluna iho o ko lakou kua, a makou hoi e puana ae nei, aia ka a hala o Navahi, alaila kani ka pu hanapilo a ka poe ike kakau o keia mau la, i hea hoi ka ike kipu pololei i ka wa e maaloalo ana ke kino o ka manu, alaila, kohu ke kani ana o ka pu ilaila.

No ka mea, ua hiki iaia a ame lakou paha ke hoakaka mai i na kumu o ko lakou hana ana pela. Aole nae pela keia, waiho a pau ka oni ana, a hala ka uhane ka mea e hiki ai ke hana ke kino, alaila, o ka wa iho la ia o keia poe e makemake ai e paio.

I KH paio ana me ka makani he pulelehua ka mea loaa, oiai, heaha ka waiwai o keia olelo e painuu ia ae nei imua o ka lehulehu, he mea anei ia e nana mai ai o Amerika i ko kakou pono, a i ole, he alahele huli dala anei, i wahi e loaa ai ke ola o ka pepa.

I KA nana a me ka hoomaopopo ana aku, oia maoli no ka mea oiaio, ke imi ia aku, a no makou iho, e hoookuu aku ana no makou ia oukou e aoa pela, me ko makou nana hou ole aku ia mau mea, no ka mea, aole na kakou e hana pela.

OIAI, he mea maikai no makou ka hoike ana aku, imua o ka lehulehu, no na mea e pili ana i na elemakule Hawaii ponoi, i nele paha i na malama kupono ia ana e ka ohana, a pela no hoi na luahine i nele i na kama ole, e hoomanao i ka makana hiwahiwa a ia Lani Alii a kakou i moe akula i ka po, oia hoi kela home o ka poe ilihune, nona ka inoa o Lunalilo Home.

AIA ma aila he mau wahi maikai i hoomakaukau ia no oukou, e kali mai ana i ka poe ilihune a nele o ka lahui Hawaii e hoi aku a noho malalo o ka malu o na kaupoku hale a na Lani Alii la i huli ai, a waiho iho mahope nei na kona mau makaainana ilihune e noho me ka panepane ole ia.

O KE kumu mai o ko makou hoike ana aku i keia, oia no ko makou ike pinepine i na elemakule a me na luahine e kuoe hele ana i ke alanui o ke kulanakauhale nei, me na wahi aahu i ku pono ole no ka hele ana, aka, mamuli o ka ilihune, ke kumu e hiki ole ai ke pale ae.

NOLAILA, o ka makou hana, oia ka hoike aku i ka mea pono, oia hoi ka hoi ana aku a noho iloko oia home, oiai ua hoomaopopo makou, o ka Luna Nui oia home, oia hoi ka makuahine A.O. Forbes, (Polepe), he oluolu loa oia i oi aku mamua o na Luna Nui mua oia home, me ka hoolohe ia o kona leo, me he mea la, o ko lakou makuahine ia no na la hope loa o ko lakou ola ana.

A NO ia kumu hoi makou e paipai aku nei, e hoi nui ilaila e noho ai, no ka mea, he oi loa aku ia o ka pono, mamua o ka noho hoopiliwale ana aku malalo o hai, me ka loaa pu mai o oukou i na olelo ino mai ka waha mai o ka poe nana oukou i malama.

AOLE no ko ke kulanakauhale mau elemakule nei wale no ka makou e paipei nei, aka, pau pu me ko na mokupuni mawaho aku o Honolulu, no lakou kekahi a makou e koi aku nei e hoi ae ma ia home o ke aloha.

O HAWAII no ka oi, ma ka makou ike ana iho, ma ka lilo ana na Miss Anna Rose o Hilo, e hehiheiku na papahele o ka hale hou o ke Kuhina o ko na Aina E ma ke awaawa o Manoa, he hoike ana mai hoi ia i ka naauao a me ka hiehie o na poe Hawaii. Aole hoi o na ano olelo opala i puhi ia aku a pipa na pepeiao o ko Amerika poe kilo aupuni, he lahui kakou ua maa i na hana ino, aka, ua hoomaemae ia ia mau olelo, mamuli o keia mau hana hoikeike mai nei ma Kansas, akahi no a kaakaa ka maka.

ILOKO iho nei o ke awa o Honolulu, ka mokuahi Belgie mai Kina a me Iapana mai, a hala loa aku la no Kapalakiko, i ka po Poakolu nei, a aia maluna ona he anoano hou o ke Samola Poki, ana no i kanu ai he mau makahiki i hala ae nei, nana i hoolaha mai i ka mai Koreia, a i pau ai kekahi mau heluna kanaka Hawaii i ka luku ia a e moe mai nei ko lakou mau kino wailua ma na ilina o Makiki a me Kapukaki, i Halawa ae nei.

E MAHALOIA ka Papa Ola kona hoomalu koke ana i ka mokuahi me na ohua, mamua o ka paiaha@@ua hou ana ae oia mea ino iwaena o ko kakou mau ohana nei, a e lilo hou aku ai hoi he mau he luna ola hou ma ka meheu o kela poe mua, a o ka eleu o ka Papa ma na hana e hoopakele ai i ke ola o na mea a pau, he mea hiki ia ke haawi ia aku na mahalo no ko lakou makaala ma ka hana i lilo ai ke dala o ka lehulehu ia lakou.

O KELA wahi i hoopihapiha ia ma ka aoao ma Ewa o ke kahawai o Nuuanu, aia hoi, kela wahi e kapa ia aku ana ma keia mua aku, ka Paka o Aala, e lilo aku ana ia he wahi hooluana no ka lehulehu ma keia mua aku, ke pau na hoomalino ana a ke aupuni ma ia mau wahi.

O NA wahi hooluana a hooluolu no ka pono o kela a me keia, mai na malihini a na kamaaina oia ka mea hiki ole i ka Aha kuhina a me ka Mana Hooko ke hoolohilohi e haawi koke ia ana ke dala no ka hana ana no ia mau wahi me ka hookaulua ole, aka, ina no na hana e loaa ai ke dala iloko o ka waihona o ka lehulehu aole ia e hoomaopopo nui ia.

PENEI paha ka hoohalike kupono no keia mea, eia ka Paka o Aala he hana ia malalo o ko ke aupuni malu, e kono aku ana i ka poe maikai a me ka poe ino e hoomoana ae ma ia wahi, no ka hoolohe ana i ka leo o na ohe, na himeni, a peka, eia ka ninau, owai ka poe e hoopomaikai ia ma kela akoakoa ana ma kela wahi, aohe anei o ke kumu puhi ohe o ke aupuni a me kana poe haumana ke hoopomaikai ia? Manao no makou oia no ka oiaio, a pela aku.

EIA hoi ka uwila, he hana huli dala, a e hoihoi aku ana iloko o ka waihona o ka lehulehu, me ka uku pu i kona limahana, he hana hoi ia a kakou a pau i ike iho nei, i ka hoohemahema ia, a oleloia mai la no ka hoohamama ole ka o ka Ahaolelo i ka waha o ke eke dala, ke kumu i hiki ole ai ke hoomaemae ia na uwea popopo e olokea mai nei iloko o keia mau la.

I NA oia iho la ke kumu, alaila, ua kupono maoli no ke hoopii koka ia ke aupuni, mamua ae o ka hiki hou ana mai he mau kua ia, eloelo manamana o ka uila, e lu ana i na uwea e ka kau nei ma na alanui, ilalo o ka honua, ma kahi hoi o na lio a me na kaa e maalo mau ana i kela a me keia sekona. O ke ola e minamina nei, he mea hiki ole ia i keia aupuni ke alualu aku a paa mai iloko o ko lakou mau oholima, a hookomo hou aku iloko o ke kino o ka poe i hai na maoli ia, e make me ka nana ole aku i ko lakou hopena ma ka makou koho wale ana aku.

ELE E me ka ninau ana a ka huila nui o kekahi mikini hookaa oloko o kekahi hale wiliko nui, pela ka ninau awiwi ana o na la o keia makahiki e nee nei me ka hikiwawe, a hoani hope ana hoi i na la kupilikii o ka hauoli ihope, a e hoawiwi aku ana hoi ia kakou e kiei aku ma kela hapa o ka makahiki hou o 1899.

KE haalele ae nei kakoui keia mau la oka ehaeha, me ka paio ikaika ana ma na anuu a pau e hiki ai ke hoihoi hou mai ke ea a me ke kuokoa o ko kakou aina aloha, ka aina hoi nona ko kakou mau waimaka i helelei ai iluna o ka lepo o ka honua, me he kilihune ua liilii la, e lihau ana iluna o ka lilo o na pua aala, a me na manu nenee e kokolo ana i ka lepo.

KE huli hope ae na manao a nana aku ihope, iloko o na makahiki elima a oi o ko kakou noho ana malalo o ke apo hoohiki o ke kupaa no ko kakou aina, aohe mea nani e ae i oi aku mamua o ka ula memele o ka pua lehua kihene wai a ka manu, a me ke aalaumoe hoopili hanu o ke kulu aumoe, e haaheo ai ke kane, ka wahine a me ke keiki, e noho no lakou, me he mea la, aia no i na la o ko lakou mau Alii Aimoku, e noho ana i ka pane poo o ka hanohano.

HE mea punahele ke aloha oiaio i hoopili ia iloko o ka waihona ike o ke kanaka, a oia aloha, he mea hiki ole ia ke kuai ia me na apana hulali o ke dala, a me ka ula ohelohelo o ke gula ka a anapa a ke daimana, oiai, e hiki no i ke kanaka ke hoololi i lakou ano, a lilo i keleawe kanikani, aka, o ke aloha io i hoololi ole ia, ke aloha kupaa i hoano e ole ia, aole ia e lilo i na waikahe he nui.

PELA makou e ike mau nei i na kanaka Hawaii i kanu ia i kela anoano maikai, eia no lakou ke malama nei i ko lakou noho ana, me he mea la, aole i lilo aku na la hauoli o ko lakou aina, oiai na leo hooho o na kupua, e paiakuli ana i ka lewa me ka i ana: Ua hui! Ua lilo ko kakou aina i na nahesa a oukou i hoopumehana ai ma ko oukou mau poli, me he mau hiialo la no ko oukou mau la opio.

HEAHA ka kakou i hana ai, ua punihei anei kakou ia mau leo hoowalewale o ka lokoino, ua manaoio aku anei kakou a apono koke aku, ua pono a pololei ia mau hooho leo ana o na kino wailua o na eena?

AOLE! Aole loa!! Ua halawai koke aku ko lakou mau puniu me na ihe laumeki a na koa aloha aina oiaio, ka poe nana i kaohi i ko kakou hoonalowale loa ia ana mai ka helu pu ia ana me na lahui nui a naauao o ka honua, a lakou hoi e ku mai nei a nana me pahaohao, i na hana kamahao o ko kakou makee aina imua ponoi o ke alo o na maka o ka Aeto me kona nuku oi kohu pahi a me kona mau maiuu kohu bea.

O KA puni wale, ake hanohano, pipili oihana, a i o`uko`u ai ka waha mamua, he aloha i ka aina, he aloha i ke alii, a pela aku, o lakou ka poe a kakou i ikemaka ai, e kapili ia ana ma ka umiumi o ka nananana, mamuli o kona hoohei ana me kana upena pohina uakea o Hana, paa na maka, poina ke aloha, a hele kino wale iho no me ko kakou nana aku ia lakou me ka maikai, e hana no lakou iloko o ko lakou kuhihewa iho.

O NA la mua a waena aku paha o keia mahina ae o Dekemaba, a i ole, iloko aku paha o ka malama o Ianuari, o ka 1899, e lawe hou ia mai ai ko kakou ninau, nana e hoonioni mai nei i ka puniu o ka poe huli waiwai maluna o ka lepo o Hawaii, ka poe no lakou ka makemake e hakoko nei, e lilo kakou i poe pio na Amerika.

AOHE mea hiki ke ike i keia la i keia mahina, a i keia makahiki no paha, i ka mea nana e haaheo ana i ka lanakila, no ka mea, o ko ke Akua mana ia i huna mai imua o ko kakou mau alo, a nona ka mana oikelakela e haawi i ka pono ma ka aoao o ka mea i pololei.

NOLAILA, mai hoopio i ka manaolana, e nonoi mau aku no Iaia me ka naau haahaa a me ke aloha, a nana no e kokua mai i na wa a pau.

KA LA 28 O NOVEMABA.

He ekolu pule mai keia la aku a hiki aku i ka la 28 o keia mahina, kekahi o na la nui o kaulana loa iloko o ka moolelo o ko kakou aina nei, ka la hoi a kakou a me ka kakou mau mamo mahope aku o kakou e hoopoina ole ai ia la no ka wa mau loa, oiai, ua like ia la me ka la hanau o ko kakou mau Alii Aimoku, he la kamahao hookahi hoi iloko o kela a me keia makahiki e nee ana imua.

He mea no paha na kakou e hoomanao ai, oiai, ua lawe ae no