Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 45, 5 Nowemapa 1898 — Page 2

KE ALOHA AINA

 

 

Ke Aloha Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu

pepa na ka Lahui Hawaii

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

Honolulu….NOV. 5, 1898

 

            Eia no ko kakou Moiwahine Aimoku, Liliuokalaniikekapu, ma Kona Home noho ma Wasinetona Hale, me ke ola kino maikai, e walea ana i ke ahe olu a ka makani halihali kehau aala o ka wanaao.  O ka makou no ia e kalokalo mau ae nei i ka lokomaikai o na Mana Lani, e hooloihi mai i na la o Kou ola ana, a hiki i ka puaaneane.

 

            He oiio, i ko makou nana ana iho maloko o kekahi o na nupepa e olelo ana, aia kona kahua hana i na wa a pau mahope o ka lahui a nona hoi kona ikaika hana i na wa a pau, aka, i ka nana ana iho, he ole ka mea i loaa ia makou, oia hoi, ma ka hoala ia ana mai o kekahi olelo hooholo e kipaku ana ia Kuhina Kiwini, ua akaka loa ka nawaliwali o ka manao ana, oia ke kumu kupono e paio aku ai, imua o na enemi, oiai hoi ko makou mua, ua moe, a ua hiki ole hoi iaia ke ala mai na pale ae no na hookauhihi mahope nei, a o kekahi hoi o na hana i loaa ole ka noonoo maikai i ka poe nana e hoalaala mai nei ia mau manao.

 

            Aole na kakou e paopao ia kakou iho, aka, na ka poe mawaho aku o ka pahipa o ka poe aloha aina, na lakou e hana mai ia kakou pela, oiai, o ko lakou kuleana ia o ka paio mai ia kakou ma na ano a pau, a na lakou hoi e huepau ae i ko kakou mau ino iwaho, aole na kakou ponoi iho, oiai nae hoi, i make no o Pamano i ka io ponoi, a malia paha, pela no keia poe e hoala mai nei keia mau mana i hele a polopolona.

 

            Ma ka nupepa Avalataisa o keia kakahiaka Poaha, i hoike ia ae ai, ua hookuu ia ae la mawaho nei o Ed. Aldrich, malalo o ka bona o $1,800.  ua maopopo no paha i ko makou poe heluhelu oia nei ka haole i mahuka ai mai ke alo aku o ka Ilamuku, a pee i kai o Iwilei, a hiki i kona hopu pio ia ana, no ka hoao ana e hoolaha i ke dala pepa apuka, elike me na bila dala pepa aupuni.

 

            Aka, e hoomanao ia nei, aole i loihi na la i hala ae nei, ua bela ia iho la kekahi haole hoopae opiuma, a hookuu ia mai la oia mawaho nei no $1500 nona hoi ka inoa o Coon, aole i loihi na la o ka hoonanea ana iho i kona mau mea nana oia i noho hope ua ahai aku la ka pupuhi i ka i-a o Ukoa, a ia paha kela i naele o Amerika Huipuia kahi i hele ai, a ahu iho la ka hoka i Kapakai i na mea nana i noho hope.

 

            Mamuli oia kumu, ua uku iho la kekahi o na hope i hoopa aku ai i kona kuleana, a o kekahi, ua hoole, aia ke hana ia nei imua o ke kanawai, malia paha, oia alahele ae no keia i komo ae la iloko o ka poe nana i ku hope keia haole, a o ko ia la la no hoi ia e mahuka aku ai, a kaa iho la ka po-kai maluna o ka poe nana i kokua i ka hoopakele ana iaia,  aka he hana no keia ua kuluma mai mua mai a pela no a hiki i keia la.

 

            O ka makou wale no o ka hoomamaia ae o na haawina koikoi maluna o ka poe e ku hope ana, elike me kela hope e kue nei i kona uku ana i kona hawina, o kamakou ia e uwalo aku nei i ke aupuni, mai nana i ko lakou mau hoohalahala ana, no ka mea, he ole ia malalo o ka mana o ke kanawai.

 

            Eia no o Iapana ke hoomau mai nei i hoouna ana i kona mau limahana no Hawaii nei, a oiai hoi, ua hoike mua aku makou i ke kulana kuemi hope ole o keia aupuni, oia no kona makaukau ike kaua moana me ka aina me kona naauao holomua, ka mea nana i hoopalupalu iho i na manao uilani o na keiki laeula o ke aupuni o ka Aeto, a ke noho aku nei  lakou me ka nana malie ana, e hana no na keiki kaeaea o ka la Hiki Mai, elike me ka mea a lakou i manao ai he pono.

 

            Ua hoike ia ae hoi, mamua o na la o ko kakou hoohui ia ana o Amerika ana ka mea nana e hoopau i keia kumuhana hoopae limahana ma Hawaii nei, a hiki mai la i keia la, ke waiho malie mai la o Amerika na Iapana no ia e oni e like me ka ike ame ka noeau i loaa i kona Emepera, a pela kaou i ike nei, ke hana paani ia mai nei na Luna Aupuni o kakou, me he poe keiki ai waiu la.

 

            Nolaila, ma ka hoomaopopo maoli ana iho, aole loa e hiki i eia lahui Asia naauao, ke hooki ia aku lakou komo ana mai i Hawaii nei a ma ka ka lepo hoi o Amerika ma keia mua aku me ka hele lanakila ana me ka haaheo, no ka mea, o ko lakou naauao a holomua, ka mea hiki ole ia Hawaii-Amerika ke noho aku

            Eia hou no kela hana hoonui lilo nui a ke Keena o ko na Aina E ma ka mokuahi Auseteralia o keia Poakolu, e hoonua ia aku ai he kauoha i kekahi Halepai ma Kalepono ae nei, no ke pai ana i kekahi mau buke paa lima no ke Keena o ko na Aina E, e ala hoi maloko oia mau buke na kaona na mokupuni a me na hana i lawelawe ia iloko nei o ka aina.

 

            O keia ano buke, ua pai mua ia no ia ma kekahi o ko kakou mau Halepai nei, a me na kii pu no hoi e pili ana i na Kaona na mokupuni, a pela aku, i pai ia no ma ko kakou mau Halepaikii nei, a heaha iho la ke kumu o ka makemake ana e hoouna i Kaleponi e pai ai, mamua e ka hanaia ana ma na Halepai o kakou nei, kahi e loaa ai hemau dala auhau a hoihoi ia ae ana iloko o ka Waihona o ka lehulehu

 

            He mea oiaio no paha, ina o keia mau buke a ke Kuhina o ko na Aina E, e makemake nei e hoohuihui a i hookahi, he mau mea ia e hoihoi mai ana i na lilo o ke aupuni, alaila, aohe a makou kue ana no ia mea, aka, ina o keia kauoha, he mea kiola loa iwaho, alaila, ke hoike nei makou i ko makou kue loa no ia hana hua ole, a uhauha hoi i ko ka lehulehu pomaikai.

 

            Ua lilo ae nei ke koho ana o ke alanui pali o Nuuanu ia Chas B. Dwight, kekahi o na Hawaii opio makaukau lo ama ka hana uhau pohaku hale a alanui hoi a oiai hoi, he ekolu lakou i heihei iho nei e lilo ia hana ia lakou, nolaila, ua eo iaia kona mau hoa paonioni, oia hoi ua hauli iho kana koho ana malalo o ka haawina a ke aupuni i hoookaawale ai, a nolaila, ua kaa aku la ka hana iloko o kona lima, a eia ke liuliu mai nei no ka hana aku i ka hana i loaa iaia.

 

            Ua hoike ae ke Kuhina Waiwai, ua loaa mai iaia he lono mai kekahi mai o na kanaka Italia no k huli limahana ana, nona ka inao o Benton.  O keia poe Italia e hoea mai ana, no na apana akau loa ia o Italia, a he poe ilihune a nele i na pono o ko lakou noho ana, a ua manao ia, o Hawaii nei ka aina i kupono no ko lakou noho ana.

 

            O ka huakai mua loa mai a keia poe, iloko no ia o keia mau la o keia mahina a me he  mea la, ua haalele aku la lakou i Milana kahi a lakou i hoakoakoa ia ai no ka lawe mai i Hawaii nei, e hoala ai i na hana hoohaunaele na aihue powa, a pela aku.

           

            Aole paha i poina ka lahui Hawaii i ke ano o keia poe, eia iloko o lakou he poe paha kekahi o kela ano hui e laha nei ma na wahi a pau o ka honua, no lakou ka inoa Anakia ame kekahi Hui powa lehulehu e ae oia aina.

 

            O ka oi loa aku o ka pono, oia ka paa ana aku ia lakou aole e pono ia lakou ko holo mai i keia aina o ka maluhia, malalo o ke kumu, he hoohana aku i ko kaou poino loa, oiai, ua lawa ae la kakou i nahana ino a ka poe Amerika, pehea hoi kakou e makemake hou aku nei i keia poe.

 

HE OIAIO ANEI HOI?

            Ua lawe ia mai imua o makou ka lohe, a ina he oiaio, aole no ka hoi i kanamai o ka lapuwale oia hana, oia hoi keia ma Kamoiliili, ke laulaha la ka hana bia anaipa malaila, a mailoko mai ka oia hana, i loaa ai kela poino ia Pehu, kekaho na kanaka Hawaii opio oia apana, mamuli o ka hawi  ia ana o ka bia i na koa Amerika e auwana hele ana ma ia mau wahi i wahi e loaa ai kahi mea inu, i mea e hoomaallili ia ai ko lakou ake inu rama.

            Ua hoike ia mai, ua komo pu ka mea i hou ia i ka eleu me keia poe koa ma ka inu ana, a i ka wa paha i mahuhua loa iho ai na hookoikoi ana a ka waiona maluna o ko lakou mau kino, ua hiki ole ia lakou ke hoomaopopo i ka lakou mea pono e hana ai, a o ka hope, oia k ulu mai o ka hakaka a loaa iho la keia poino maluna o keia kanaka.

            Aole a makou mea nui e kamailio nui ai no keia mea, oiai, e hoea mai ana no ka wa e huli pono ia aku ai ke kumu o keia pilikia, mai na haole koa mai paha, a i ole, mai na kanaka Hawaii aku paha, ka poe na lakou i hoolaka i kela poe ma ka inu ana, ma ko lakou mau wahi ponoi, a ina na na kanaka maoli kela mau mea i hoolako i kela poe haole, alaila, ua hala ole kea poe koa i ko lakou hoao ana e kue aku i na hana i hookau ia mai maluna o lakou.

            Nolaila, e akahele e na makamaka i ka hoao ana e lawelawe i kekahi mau hana ino maluna o kela poe koa, "eia iho ka haole la hiapaiole." wahi a ka olelo a ko kakou pono, e nihi ka hele ana, a me ka lawelawe ana i ka kakou mau hana, i ole ai kakou e komo kino iloko o na ilikia ulia, e like ae la me Pehu i hou ia ai i ka pahi, a e ole ka lokomaikai o na lani, lualua pio ke ahi o ka uhane ola iloko ona.

            Ke ike ae la oukoku e ka poe kuai bia,  a ano rama e ae paha, mai noho oukou e pomaikai ai, o hahai mai no auanei ka poino ia oukou, o ko lakou ona a hoohaunaele, he hana hiki ola ia ia oukou ke paa aku, a e komo mai ana na manao ino o ka hao wale iloko o ua poe la a oukou i manao ai, he waiwai maikai la i loaa ia oukou i na minute mamua iho, a he waiwai ino nae mahope mai, o ka hala ana o kekahi mau minute pokole.

            Nolaila, o ka makou e noi aku nei i na makamaka oia wahi e hooapu ae lakou i ka hoomau ana i na anaipa, o hoea hou mai na poino i oi aku mamua ae la o keia i ike ia iho la.

 

KA LUNAKANAWAI HOU NO KA AHA KAAPUNI O HAWAII.

            Ma ka Poakahi nei i hookohu aku ai o Peresidena Dola ia Loio Gardner K. Wilder o HIlo i pani ma kahi o Lunakanawai E.G. Hikikoki i make, ma ke ano he lunakanawai no ka aha kaapuni ekolu a me eha.  O kekahi o na mea i manao i ano keia kulana, oia no o Konela Gilbert F. Little e kokua ia ana e kakahi hui o Hilo, nona ka inoa o Makinile.  O keia hookohu ia ana aku na Dole ponoi no ia.  He keiki oia na W.C. Wilder, a ua hoonaauaoia kona mau la opio maanei, aka, ua hoomahuahua ia aku nae kona ike loio ma Amerika Huipuia, a he mau makahiki hoi kona lawelawe loio ana ma Hilo.

 

EIA KE KIAI MAKAALA IA NEI.

            Mahoe o ka loaa ana iho nei o na kini opiuma he 450 maloko o ke awa ae nei i kela mau po aku nei, eia na makai kiai awa ke kiai makaala nei i na poe a pau e lel mai nei mailuna mai o ka moku lawekoa Arizona, mamuli o ka manao wale ia henui loa ka opiuma maluna o ia moku, a no ia kumu ua huli ia aku ke kino o na mea a pau e lele mai ana iuka nei. Ua olelo pu ia ae, eia ke noonooia nei, mai na moku mai kekahi e ku nei mawaho aku o na uwapo e loaa mau nei ka opiuma iuka ei.  I ka po e au mai kekahi haole no uka nei o ka aina me kekahi kaula loihi a i kona wa e hiki ai malalo o kekahi uwapo oia no ka wa e hookuuia mai ai o ka opiuma mai ka moku mai a ma ke kaula hoi e huki ia mai ai no uka o ka aina.  Ua hoike ia he $22.50 ke kumukuai o ka paona opiuma Honokaonai keia wa.

 

            Ma ke kuana mai o ka mokuahi Belgic i keia kakahiaka, ua lawe mai la oia he 514 limahana Iapana a me 146 Pake no Hawaii nei.