Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 40, 1 ʻOkakopa 1898 — Page 2
| This text was transcribed by: | Cyndi Defenbaugh |
| This work is dedicated to: | Kaelene Puanani Ahu-Rey |
KE ALOHA AINA
2 KE ALOHA AINA, POAONO, OKATOBA 1, 1898
KE - ALOHA - AINA
Hookumuia no ka
Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa no ka Lahui Hawaii.
EDWARD L. LIKE.
Lunahooponopono.
EMMA A. NAWAHI
Puuku o KE ALOHA AINA.
HONOLULU.......OCT. 1, 1898.
OWAI HOI IA MEA ALOHA OLE.
Ua lilo na olelo i kakau ia maloko o na nupepa o Kapalakiko ae nei, i mea kamailio nui ia maloko o ka pohai oia kulanakauhale, no na mea e pili ana i ka huki ia ana o ko kakou Hae Hawaii aloha ilalo, i ka like loa o na olelo a na poe nana i kakau na manao oloko o ua mau nupepa la, me ka hoike pu ana hoi, aole ka lahui Hawaii i hookokoke aku ma ia wahi, o ka ehaeha, oia hoi, ua lilo ia la ia lakou, me he la hoolewa la no kekahi mea make a lakou i minamina nui ai.
I ka wa i heluhelu ai o kekahi poe i ua mau nupepa la, ua uwe maoli lakou me ka ehahea o ko lakou mau naau, me ka olelo ana, “he hana hewa loa keia a Amerika i hana ai maluna o kela lahui ilihune a nawaliwali, me ko lakou hana hewa ole, aole hoi hoao e hana ino mai i keia aupuni nui a ikaika, oia nae ka Amerika i kii aku ai a kaili mai la, me ke komo ole iho o na manao hilahila ole iloko o ko lakou naau, aole anei e hiki ia kakou ke hoihoi aku i ka aina a me ka noho ana kuokoa oia lahui nawaliwali a hala ole, ka me anana i hooi aku i na paumaele maluna o ko lakou aina nui a piha i ka ikaika? Oia ka pono, a e hana aku o Amerika pela, i wahi e hoomaemae ia ae ai na hala a me na hewa a kona lahui ponoi i hana ai.
Nani ke komo ana o keia mau manao maikai iloko o ka puuwai o i oia poe, mai na kane na wahine a me ka lakou keiki, ua kulu ko lakou mau waimaka no ka kakou mau hana makee a minamina no ka hehiku ia ana o ka eehia o kou kakou hae ilalo, aka aole nae kakou i hoi hope, aole hoi i aa ko kakou mau puuwai e hoomaalo aku ma kahi e mohai ia ana o kekahi mea makamae a kakou i aloha ai, e ike aku kakou i kona kumakaia ia ana mai imua o ko kakou mau maka ponoi, koe wale no paha, ka poe i uhi ia ko lakou mau naau me ka olona eleele o ke kumakaia, a oia poe kakaikahi, me na manao uahoa, o lakou no kai aa e hele e kumakaia i ko kaou hae a me ke kuokoa o ko kakou aina.
Aka, o ka kakou mau hana aloha a ku i ka naauao, na komo aku la ia iloko o na manao hoopono o na kanaka aloha aina, a kuonoono o Amerika, a aia ko lakou mau leo, ke kikeke la ma ka ipuka o ka Hale Senate o Amerika a me ka Hale Ahaolelo pu hoi o na Lunamaainana, me ke kipa pu ana ae iloko o ka Hale Keokeo, kahi a ka Peresidena e rula ana no ka pono o kona lahuikanaka, e hoihoi hou ia mai ka aina o ka lahui Hawaii hewa ole, a haehae ia hoi a weluwelu liilii na manao hoohui aina o ka poe alunu waiwai.
O keia hoike ae la maluna, mai kekahi hoaloha koikoi mai ia o makou, oiai oia ma ke kulanakauhale o Kapaplakiko ia mau la, a ua ikemaka hoi oia i ka oiaio oia mau olelo, ma ka hotele ana i noho ai malaila. He oiaio, aole i hoonele ia ka mana o kela mau olelo kahiko, “a aloha ia ka hoi o Kaunuohua he puu wale no ia, a pehea hoi keia, o ka lahuikanaka holookoa no hoi keia o Hawaii i alapohoia aku la iloko o ka waha o ka Aeto Pololei a ku i ka oiaio ia mau mamalaolelo a kahiko.
HUAI KA OIAIO I NA AINA E.
Nani ko ke Akua aloh aia kakou ka lahui Hawaii nawaliwali, i ka hookomo ana ae i ka manao maikai o kekahi whaine haole kakau nupepa o Kapalakiko, nona ka inoa o Mabel Clare Craft, ko ka nupepa “Chronicle” mea kakau hoi, i hele pu ma ka huakai a na Komisina, ma na wahi a pau a ko lakou mau kapuai i hehi ai, ma ka moana a ma ka aina, a makou hoi a me makou a pau e aie nui ai i ka lokomaikai o kekahi mea a makou i manao ai, he mea kakau oia no ka poai o ka aoao hoohui aina, aka, oia kuhihewa nae, ua hookaakaa kokeia ia, ma o kana hoike piha la maloko o ka nupepa puka pule Chronicle, o Sept. 15, e hoike ana ma kela huakai kaahele a na Komisina i ka mokupuni o Maui a me Hawaii, a i lawe ano nui ia mai hoi e makou, oia iho keia:
I ka wa i ku aku ai o ka mokuahi Claudine i Hilo, aia maluna ona na Komisina a me ko lakou mau hoahele, na piha ia mai no o uka o ke awa, kahi e pae aku ai na waapa, ma ke ano makaikai ia mai e na kamaaina o uka: a oiai hoi, o ke kakahiaka no ia, me he mea la, o ka hora 8 ia, a he mau hora no hoi ke kowa mawaena oia manawa, ua ku mai la ka mokukaua Piladelapia, a maluna ona ka Adimarala a me ke Kuhina Amerika, a elike no hoi me ke kulana o ka moku mus pela no hoi ka lua, ua nana wale ia mai no oia ma ke ano he mokukaua, aole aole hoi no ke ohohiaia, aole hoi he mau leo huro, kanikaniaula no kona hoea ana aku ilaila, me kana mau malihini.
A oiaia nae hoi, ia auina ia no, oia la hookahi, ua komo mai ke Kinau i ke Kaikuono o Hilo, a hookuu iho la i kona heluma ma kona wahi mau, aia hoi, ua hoike mai la na iliulaula o uka o ka aina, i ko lakou haiamu ana ae mauka o ka aina, e hoopiha ana ma na wai i a pau a ka maka e hiki ai ke ike aku i ka hoea kino mai o ko lakou Moiwahine, ka mea a lakou i hookuonoono ai i ke aloha iloko lilo o ko lakou mau puuwai, aoiai hoi na Komisina, ka Adimarla a me ke Kuhina Noho o Amerika Huipuia i Hawaii, he poe kiekie lakou ma ko ka lahui aoao, aole nae i oi aku ko lakou ono a me ka muimuia ia mamua o ka Moiwahine o na Paemoku o Hawaii, me he mea la, ua kakia ia ke aloha a paa iloko o ka puuwai o na kanaka ponoi o ka aina.
Oiai, na ka leo hone o ke telepona i hoike aku i ko Hilo poe, ei ae ko oukou Moiwahine ke hii ia mai nei e ke Kinau, nana i haawi ae i na hana eleu o ke aloha oiaio, e hoohiwahiwa aku Iaia me he la, aia no Oia iluna o Kona nohoalii kahi i noho ai.
Aole oia wale no kana mau mea i hoike ai, aka, ua hoakea ae no oia no na hana ma Olaa a me Kaluaopele, a o ka oi loa paha, oia ke ku ana o ke Kinau i awa o Kailua, Kona, a oiai hoi, ua hoike aku ke telepona e hoea aku ana ka Moiwahine no laila, nolaila, mamua o ke ku ana aku o ke Kinau ilaila, ua moa mua ka imu o ka puaa, na ia lawalu, na ia hou, ua hua ai o kela ano keia ano, na owili lei like ole, ua poi ai lehua, a pela aku; aka, aole nae ka Moiwahine i lele iuka, nolaila, ua hele mai na makana imua o Liliuokalani, mamuli o ke aloha o Kona lahui ponoi.
Nui ka mahalo i ka loaa o na poe hoike pololei i ka oiaio, aole hoi elike me ko kakou poe kakau nupepa o oeni, i ka poli iho la no e lumulumi ia ai a hiki i ka naolowale ana, nolaila, e homaikai nui ia ko ke Akua ahounui ia kakou, a o na hoike ana a keia mea kakau, ua kulike ia me ka KE ALOHA AINA nei i hoike ai.
Ma kahi o 35,00 tona nanahu no ke aupuni o Amerika e waiho nei maloko o kona hale hoahu nanahu a ma kekahi mau wahi okoa ae.
I ka halawai ana a ka hui kinipopo Rigimana ua laweia mai la ka noonoo ana no ka hoala hou ana ia hui kinipopo no ka hookuku ana me ka hui kinipooo o na koa Amerika. E hoomaka ana ka paani mua ma keia Poaono aku, Okatoba 8, 1898.
KA HUA AWAHIA A KA HOOHUI AINA.
I ka o-no mua loa no o ka makahiki 1893, ua lelele ae la na loio a me na poe mikanika, a kalepa kuloko o loko o ko kakou anaina nei, me na leo hooho o ka hauoli, e upaipai ana na eheu, a wahi a lakou k apoe kakoo hookahuli Aupuni Moi. @na e hoohuiia kakou me Amerika nui ka pomaikai, hanini wale mai ke gula a me ke dala, ola ka hune o ka lahui, a pela aku, a i ka hoea io ana mai nei o ua hopena nei a lakou i kaena ae ai, aole i elua mahina mai ke kukala ia ana o ka hoohui ia o Hawaii me Amerika; eia ka makou e ike nei, hele mai no na pualikoa Amerika, hele pu mai no na kamana, na hamopuna, na amara, na poe pena ma ka aoao ia o na mikanika, a ma ka aoao hoi o na hana ike hele mai no na kilo hoku, hele pu mai no me na anaaina, hele pumai me na loio a me na oihana ike e ae.
A oka hopena, ke kaili ia aku nei ka apana barena i loaa i ko kakou mau mikanika anaaina, loio a me na oihana e ae, mai ko lakou waha aku a i ka waha o ka poe i haawiia aku ai ka aina, oia iho la paha ka hua pomaikai i koi ia mai ai ka lahui e hoohui aku me Amerika, aole i piha ke kowa o ka niho o elua mahina, ke hua mai nei na kumulau moolani, nei i ka hua awahia.
O ka hopena aku e ili ana ka poe Hawaii hoohuiaina iluna ona pukoa o ka popilikia i oi aku i ke kolele o ka makahiki 1895.
Na ka poe Hawaii hoohuiaina i eli i ka lua, a na Amerika e kanu ola ia lakou, aka, he mea io ke Akua, ka mea nana e hoopakele ae i ka lahui Aloha Aina onipaa mau. Aole oia e haalele i kona lahui a nele.
HE AINA MALUHIA IO KEIA.
He mea kahaha loa paha no ka manao o na kanaka naauao mai na aina e mai, i ko lakou hoea ana mai i Hawaii nei, a ma Honolulu nei lakou e kipa mua mai ai, e ike koke no lakou me ko lakou mau maka, i ka oiaio loa o na olelo e pili ana no ko ka lahui Hawaii naauao a me ko lakou makee io i ka maluhia o ko lakou aina aloha, ka hoi a ke kanaka Hawaii ponoi no e kaena nei a hiki i keia la, oia ka oi ma na ano a pau, a i panai ia mai hoi e ko lakou Moi kaahele honua i ka 1881, ua hoike ae oia me ka oiaio ua pau iaia na wahi a pau i ka halalo ia me kona mau onohi Alii aohe no nae he lua elike me Hawaii Uuku.
Aole i hooiaio loa ia ia mau olelo a Kalani kaahele honua, a hiki iho la i ka la 31 o Augate, 1898, ka la i kaiehuia aku ai o na pualikoa Pi-Gi o ka Repubalika Hawaii, akahi no a hoomaopopo ia iho l aka pololei maoli o na lohe i hookaulanaia he lahui maluhia keia, ma o kahiki ana ia elua makai wale no e kiai i ka lua dala o ke aupuni, a me ka waiho hoi o ka lehulehu, ka mea hiki ole i ua aapuni nui a liilii o ka honua ke hana pela. A oiai hoi, ke ike io ia nei i keia la, mai ka la 1 mai o Sepatemaba, aole loa i hoao na Hawaii Ponoi o ka aina, e lele malu aku a kaili ae i ke kahua e ku nei ka Mana Hooko, elike me na haanui olelo ia, he aina maluhia ole keia.
Aka, e hauoli nae e ka lahui Hawaii ilihune, oiaio, ua ikemaka iho nei na poe naauao o na aina e mai, i ko kakou malama pona ana i na kanawai laahia o ka maluhia maluna o ko kakou aina a me kakou mau makamaka a me na hoaloha mai na aina e mai. O ko kakou noho manau ana me ka hoao ole ana e hana i na hana ino, a kekahi mau lahui e hana mai nei, he alahele nani loa ia ma ko ka lahui aoao imua o na maka o ka lahui Amerika, ma o ka kakou hoopii la e oni la imua o kona mau maka i na wa a pau. He hana kaulana keia a ka lahui a oia no auanei ko kaou mea e lanakila ai.
Nolaila, e hoomau no i ko kakou kupaa, no ka mea, he mea ole na mea a pau e keakea mai ana ia kakou, ina aia no, kakou maluna o ke kahua o ka hoopono a me ka malama makaala mau i ko kakou, noho maluhia ana, elike me na huapalapala a ka Moi Kanikeaouli ikuni ai no kona lahui: “Ua mau ke Ea o ka aina i ka pono.”
KA HALE MAHU HOLOI LOLE.
Ua hoea mai nei ka mahu holoi lole, maluna mai nei o ka mokupea a ua laweia aku no kai o Iwilei no ke kukulu ana. Maluna o ka Auseteralia e hoea mai ai o ka Lunahoohana nona ka inoa o A. C. Smith. He kanaka oia i noho loihi ma ia oihana ma Palace Hotele, Kapalakiko. A ua ike iho makou maloko o ka Avalataisa, eia ke manao ia nei no ka ohi ana i mau kaikamahine mai Kawaiahao a me Kamehameha no ka hana ana maloko o keia hale holoi. I ka la 1 o Novemaba ae nei i manaoia ai e paa ai ua hale holoi ia me ka makaukau no ka hoohana ana aku.
Aia maluna o ka mokuahi lawekoa Senatoa he umi keko i lawe ia mai nei mai Manila mai, he hookahi oia poe keko i kapa ia aku o Diuwe, a o koena iho ua kapa ia aku ka inoa o na mokukaua Amerika maluna o lakou.