Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 39, 24 September 1898 — Page 5
| This text was transcribed by: | Mahealani Jones |
| This work is dedicated to: | No 'Oiwi Parker Jones, he kanaka malama i ka 'olelo. |
KE ALOHA AINA
POAONO, SEPATEMABA 24, 1898.
Akaka wale no Haleakala,
Ka uwe a ke kini o Koolau; ua loaa iho la ia makou kou ano a me ke kumu o kou pee ana iloko o ka poli o ke Kuokoa, i wahi nou e nalo ai, aka, aole nae oe na makou i hoike mai, aka, na ko @ no, nana i kaulai ae la ia oe i ka la, ma ka panai ana ae ia oe, o oe kekahi koko alii o ka aina, a nau ponoi no hoi i lawe aku i ke kope o na manao la au i manao ai he mea ia no na poe Aloha Aina e hoopau ai i ka pa’i ana no ka pono o na alii koikoi la a ka lahui e hoomanawanui nei.
O ka hana hewa a Kelina Maikai i loli ae la i Kelina iho, oia kona hookonokono ana mai i na poe Aloha Aina a me Kalaiaina e kumakaia i ko lakou aina hanau, ke one hanau hoi o na kupuna o na alii koikoi nei i eha ai ka ili, ma ka hoopau loa ana i ka imi a me ka hoomau ana i ke kikeke ana i ko Amerika puuwai aloha, a oia anei hoi kau e poipoi mai nei, e noho malie aole pono e lulu dala no ka hoihoi hou ana mai i ke Ea o ka aina, he hana hewa anei ia a ke Aloha Aina a me Kalaiaina e hooikaika nei, a nowai ia pono a ka poe ilihune e hooikaika nei, aole anei nou e Kelina kumakaia. Pela no.
Ina ua minamina oe i ke dala a ka lahui, no ka pa’i ana i ka pono o ka aina, pehea hoi oe i ao ole mai ai i ka lehulehu, mai lulu dala mahina hou oukou, no ka mea, no hai ia pono, aole no ka lahui, holo ia i na waiwai popopo o na haole kalepa o ka pohai o na mikanele.
O ka pee ana o Kelina kumakaia mai ka hoike maoli ana ae i kona inoa a me kona ano maoli, he hoike ia no kona hohe wale, a elike no me kona ano io maoli he makau wale, aka, ua hauoli nae i ka hoike ana mai o ke Kuokoa he ai momona oe na ke aupuni, a makou e koho nei me ka manaoio, o ka R. H. B---, ka hipa eleele huna pu nei me ka Loea Kalaiaina, he hoahele a he hoa moe pu me Kaulilua, ka mea nana i hoonuanua i kona mau kipoohiwi me na pihipihi gula e hulali ana. He keu a ka lokoino me ke aloha ole.
--------------------
KA HOPENA POINO O NA LOIO HAWAII.
--------------------
Ua lilo i mea na kakou ka lahui Hawaii e ike a e hoomaopopo ai i ka oiaio o ka makou mea e olelo nei no ka mana koho balota, a na loio poohakahaka hoi e olelo nei, he hana naauao loa ia a keia lahui e noi ai ia Amerika, a makou hoi e olelo nei, oia kekahi o na hana hawawa loa a keia poe e alakai nei i ka lahui, me ka manao, he mea ia e punihei aku ai kakou mahope oia mau alakai lalau ana.
A oiai nae lakou e ake ana no keia pono helelei wale a lakou e koi nei, eia na loio haole ke komo nui mai nei iloko o ka aina, me he makawai la e kahe ana me ka ikaika nui e hiki ole ai i na poe loio la ke kaohi aku, a oiai hoi, elike me ke akenui ana o keia poe e holo ka hoohui aina, a e loaa ka mana koho mai a Amerika mai, oia nae ka lakou e ake aku nei, e komo mai na loio naauao loa a hoopono o Amerika i oi ae mamua o ko lakou makaukau a o ko lakou nele loa no ia i ka hana ole.
Malalo o keia mau kumu, o na loio Hawaii, he kakaikahi loa o lakou na hilinai ia, a ehia la poe oia ano a ka lehulehu i hilinai ai, malalo o keia mau kumu nui:
1.—Ko lakou hana ole i ka mea ku i ka pono o ka lehulehu.
2.—He lauwili a kekee ma na ano a pau.
3.—He poe hiki ole ke hiki ole ke hilinai ia.
Ua ike a ua kamaaina ia keia mau ano iwaena o na loio Hawaii a ua lilo no hoi i mea hoonaluea nui i ka manao o ka poe ilihune, ka poe hoi nana lakou e hanai aku me ko lakou mau kenikeni ponoi, a oia nae ka na poe loio nei, e ike ole nei i ko lakou make mai ka poe mai o waho, ka poe hoi nana e kaili ae ka lakou apana berena mai ko lakou waha ae. Ua pili keia olelo a makou no ka poe kumakaia ia kakou ka lahui, a nolaila, na lakou ponoi ana no e auamo ko lakou mau ehaeha ma keia mua aku.
--------------------
KA MANA KOHO E NOI IA NEI.
--------------------
Ua lilo keia i mea maka-a-la loa iloko o ka pohai o kekahi poe i olelo ia he poe naauao no ka aina, a i ike mau ia hoi, o lakou kekahi o na poe i noho maluna o na oihana kiekie o ko kakou aina makuahine i ka wa o ke aupuni e noho ana malalo o malumalu o ke Aupuni Alii, ka mea hoi a kakou e uwalo aku nei no ia Amerika e hoihoi hou ia mai no ke kulana aupuni mua, oia hoi ko kakou aupuni kumu, ka mea i apo ia a paa iloko o laila ka mana koho, na pono kai lawaia, ka hae, a pela aku, a keia poe hoi e olelo nei maloko o ka lakou hoopii i mana koho no kakou ia lahui Hawaii.
Ua hoakaka nui loa makou no keia mea, a oiai hoi, eia kakahi poe kakaikahi ke kaualako aku nei i ka manao luli wale o kekahi poe i hilinai ole, aia iloko o ke noi kumu a ka lahui ua pono koho balota la kahi i waiho ai, a heaha ko kakou akenui ana no ia mea, i aupuni na ka lehulehu e hooponopono, oiai, e hoea mai ana he hopena poino nui maluna o kakou ka lahui Hawaii, malalo o ko kakou ake ana e loaa ka mana koho.
E pono no paha makou e hoomanao mau aku imua o ka lahui no keia mea, a oiai hoi o Amerika Huipuia me kona lahui o 70,000,000, a i ka wa e apono mai ai o Amerika i keia noi a keia poe kakaikahi i aupuni Panalaau a e loaa hoi ka mana koho ia kakou, aole anei e nele ke kuleana o ko Amerika poe i ke koho ana i na Luna Aupuni, oloko o ke Panalaau o Hawaii, alaila, ehia poe Hawaii o ka poai lahui Hawaii e noho ana maluna o na oihana kiekie o ko lakou aina makuahine? Aole hookahi. Alaila, oia mea anei e hoopilikia ana i na poe Hawaii Ponoi, oia anei ka mea a keia poe loio e ake nei e noi aku ia Amerika e hooko mai oia, ka mea hoi a ka lahui e kue loa nei ma na ano a pau, a hiki i ka lilo ana oia noi i mea ole.
Eia no hoi kekahi kumu o ko makou kanalua loa ana i keia noi e akenui ia nei e loaa, oia ka hoonui ia ana ae o ke ana waiwai o ka poe koho, elike me ke kulana e ku nei i keia la, a oi aku paha, elike me ko Amerika makemake. A ina pela iho la ke kulana i manaoia e haawi mai no kakou, aole i kanamai ko kakou pilikia, a ua lilo iho la hoi keia noi ana i mea waiwai ole, a i laau hahau maopopo no ka poe nana i nonoi.
Nolaila, o keia mau hoakaka pokole ana, oia maoli no ka io o keia noi mana koho, nana e hoomahae nei i ke kkupaa o kekahi poe malalo o ke aupuni kumu a kakou e noi nei. A ke waiho aku nei makou na ka lahui e kaupaona i ko makou mau manao alakai no ka pono o ka aina a me ka lahui.
---------------------
KO AMREIKA MANA HOOMALU.
---------------------
Ua lilo i mea noonoo nui ia makou ke komo ana o keia mau huaolelo koikoi iloko o ka Memoriala a ka lahui, ma o ka Aha Elele la, a e heluhelu ia penei; “ a e noho hoomalu mai o Amerika Huipuia.” O keia kekahi o na mamalaolelo koikoi loa iloko o kela Memoriala a ka lahui a i ke kaana pono ana nae i ke kumu nui a ko Hawaii mau Elele Lahui i hana ai, ua hoike maoli mai ia i ko lakou mau manao maikai no ke aupuni o Amerika, malalo o keia mau kumu:
1.—Na Amerika kakou i hoonaauao.
2.—O Amerika ka mea mua loa nana i haawi mai ko kakou kuokoa.
3.—He kuleana ko Amerika iloko o ke Aupuni Hawaii, ma ke ano, he Ona Miliona no ke Awalau o Puuloa.
O keia na kumu nui o ko ka Aha Elele Lahui Hawaii ana aku i keia noi, e haawi mai o Amerika i kona naua ana maluna o Hawaii nei. O na kumu mua elua, he mea ia ua maopopo loa i keia lahui, no ka mea, na Amerika kakou i hoonaauao mua loa i kinohi, a pela hoi oia e kuleana ai ma ia ano, pela pu hoi me ke kuokoa, o Amerika ka hikimua, a he hope na poe e ae.
Aka, aole no nae i lawa na kumu koikoi, elike me ko Amerika noho pu ana iloko na Paemoku o Hawaii nei, ma ka loaa ana he apana aina iloko o ko kakou mau Paemoku no Amerika ponoi, ka mea i loaa ole i kekahi mau aupuni nui e ae o ka honua nei o Amerika hookahi wale no, hewa anei ko kakou u-i ana aku iaia e nana mai i ko kakou mau pono? Manao makou, he hana maikai na kakou ke noi ana aku iaia e noho hoomalu mai, a oiai hoi, aole paha he makemake o Amerika e lilo kona pono pilipaa i loaa ai iaia i kekahi mea okoa aku, nolaila, he mea pono iaia ke kue aku i ka hana pakaha a limanui e hoao ia mai ana e hoopahua i kona mana, a ma ia wahi i komo ai ia panai pololei a ka Aha Elele Lahui i hana ai.
O ka makou keia e hoomaopopo nei, oia iho la ke kuleana a na Elele Lahui e panai ai ma keia wahi, a nolaila, ke haawi nei makou i na mahalo piha i ko na Elele hooikaika ana ma keia hana no ka pono o na mea a pau aole hoi no ka poai hookahi wale no.
---------------------
KUPANAHA NO KA HOI.
---------------------
Ua hoohikilele ia ko’u noonoo, me ka pihoihoi nui, ma ka ike ana iho maloko o na kolamu o Ke Aloha Aina puka ia o ka Poaha nei, Sept. 15, 1898, e pili ana i na hana a na hoa o ka Ahahui Kuwaena o na Wahine o ka Paeaina, ma o ka hoao ana e wawahi a weluwelu liilii ka palapala Memoriala a ka Aha Elele Lahui i hana ai, a waihoia aku imua o na Komisina o Amerika ma Honolulu nei, i ka Poalua, Sept. 13, 1898, a i kakauinoa ia hoi e na Elele Lahui a puni ka Paeaina.
A oiai hoi, owau ka Elele wahine i hoouna ia mai mai ka Hui Aloha Aina mai o na Wahine ma Hana, Mokupuni o Maui, a malalo hoi o ke kauoha a ko’u Ahahui a me kona aha Hooko, ua kakauinoa aku la au malalo o ka Memoriala a ka Aha Elele Lahui i hana ai mamuli o ke kauoha, a ko’u poe nana au i hoouna mai a no ka hanohano o ka Apana o Hana, ua apono loa au i ka Memoriala a ka Aha Elele Lahui i hana ai, a ua kakauinoa pu aku la hoi me na Elele kane mamuli o ko’u ikemaka ana, o na mea no ia a ka lahui e koi nei ia Amerika a hiki i keia la, a ma ia ano no hoi au i hoouna ia mai ai e holo i Honolulu nei me ka ninau pu hoi i na Luna Nui o ka Aha Kuwaena, ina paha, aohe o’u kuleana e noho pu ai ma keia hana Elele Lahui a puni ka Paeaina. Ua hoike ia mai no hoi au, ua loaa ia’u ke kuleana e koho pu ai iloko oia Aha, a pela no i ike ia ai i ka wa i nana ia ai o na hookohu o na Elele, ma o ka hoike la a na Komite nana palapala hookohu, ua kanalua ia ko’u kupono e lilo i lala a me kuu hoa Elele mai Hilo mai aka, ua apono loa ia ma ka hooholo loa ana o ka hapanui, malalo o ke kumu, he hana pili laula keia no ka pono o ka lahui, aloe no ka mea hookahi.
Aka, ua hala aku la ia na mea a pau me ka moekahi ana, a ua huli hoi aku hoi ka hapanui o na Elele, me ka manaopaa e kupaa a hiki i ke @ hope loa, a pela no hoi au e malama nei ia mea nani, a hoike aku imua o ko’u mau haku nana au i hoouna mai, me ko’u upu mua ole, oia iho la ka ke kumu o ke kahea ole ana o ka Aha Kuwaena o na Wahine i Aha Elele Lahui, elike me ko na kane, ka mea hoi a’u e olelo nei, he mana anei ko ka Aha Kuwaina o na Wahine, e hana i Memoriala kuokoa mawaho ae o ka ka Aha Elele Lahui i hana ai, a oiai hoi, ma ke ano lahui, owau kekahi i kakauinoa ma kela Memoriala.
No’u iho a me ka Apika nana au i hoouna mai a me ka lahui aloha aina holookoa o Hawaii, ke kue loa nei au ma na ano a pau, a ke hoike nei hoi me ka wiwoole, aole i mana keia Memoriala a ka Aha Kuwaena o na Wahine ma na ano a pau, a e waiho holookoa ia hoi keia palapala imua o ka lahui, a na lakou e kupaona mai i ke kupono a kupono ole paha oia palapala hoopii, a e lilo ole ai hoi i mea hoomokuahana i ko kakou noho lokahi ana.
Me ka haahaa,
Mrs. J. W. H. Momoa.
Kewalo, Sept 16, 1898.
--------------------
He elima poe i huluiia aku no ka halewai ma ka po Poakahi nei, he elua kanaka no ka ona, he elua pake no ke puhi opiuma a he hookahi haole no ka hoeha i ka wahine.
Ma keia kakahiaka i hala aku ai o Lono maluna o ke Kinau no Maui, he kanaka kalaiwa kaa mamua, ua haiolelo mai oia mailuna mai o ka moku ma ka olelo Enelani me ka paa pu ana i kekahi buke baibala.